Darüşşifalar bağlamında kitabeler, vakıf kayıtları ve tıp tarihi açısından önemleri - anadolu selçuklu darüşşifaları özelinde
Darüşşifalar Türk-İslâm vakıf kültürü içerisinde önde gelen sosyal yardım kuruluşlarından birisidir. Tıp mesleğinin uygulanmasına yönelik özel mimari anlayış içeren yapıları ile toplumun sağlık gereksiniminin karşılanması için yapılan bu kuruluşlar, varlıklarını vakıfları ile korumuşlar ve sürdürmüşlerdir. Selçukluların özellikle Anadolu’da ortaya koyduğu darüşşifalar Türk tıp tarihi açısından önem taşımaktadırlar. Bunların içerisinde Anadolu Selçuklu Sultanı İzzeddin Keykâvus tarafından 1217 yılında yaptırılan Sivas Darüşşifası hakkında hem mimari, hem sanat tarihi, hem de Selçuklulardan günümüze ulaşan tek vakfiyeye sahip olması nedeniyle, tıp tarihi açısından pek çok araştırma yapılmış ve önemli bilgilere ulaşılmıştır. Vakfiyeler, tahrir ve evkaf defterleri, atama fermanları gibi yazılı belgeler binaları artık var olmayan ve yerleri bilinmeyen darüşşifalar ve medreseler gibi eserlerin varlığını bize haber vermektedirler. Bu konuya Kütahya hastanesi örnek olarak verilebilir. Anadolu Selçuklularından günümüze kalan darüşşifaların bazılarında kitabelerin de bulunması bu yapıların banilerini, yapım tarihlerini ve bu eserlerin mimarlarını da bize bildirmektedir. Sivas İzzeddin Keykâvus Darüssıhası vakfiyesinden başka kitabesi ile de önemli bir örnektir. Öte yandan kitabeler bize günümüzde ayakta olmayan darüşşifaların varlığını da kanıtlamaktadır. Buna örnek olarak Çankırı Cemaleddin Ferruh Darülafiyesi verilebilir. Vakıfların elindeki belgelerin tıp tarihi açısından taşıdığı önem tartışılmaz görünmektedir. Bu nedenle vakıf kayıtları özenle yeniden gözden geçirilmeli, yeni bulgular ışığında var olan bilgi ve bulgular değerlendirilmeli, gerekirse yeniden yorumlanmalı ve bilimsel ortamlarda bilim dünyasına sunulmalıdır. Bu amaçla yapılacak araştırmaların multidisipliner yaklaşımla ele alınması, vakıf uzmanları, sanat tarihçileri, mimarlar, tarihçiler ve tıp tarihçileri tarafından ortaklaşa yapılması daha doğru sonuçlara ulaşmamızı sağlayacaktır.
Importance of inscriptions and waqf registrations of dar al-shifas (hospitals) from Anatolian Seljuks era in respect of history of medicine
Dar al-shifas (hospitals) were one of the eminent social aid foundations in Turkish-Islamic waqf culture. These foundations with their characteristic architectures for medical applications were established for health needs of society protected and survived their existence with their waqfs. Dar al-shifas that were particularly founded by Seljuks in Anatolia are important for Turkish history of medicine. Dar al-shifa of Sivas founded by Izz al-din Kaykavus in 1217 is an important example for architecture, history of art and history of medicine because of its unique deed of trust, so important knowledge was achieved by many researches. Written documents such as deeds of trust, notebooks of registration and assignment firmans let us know dar al-shifas and medressehs that their places are not known or their buildings do not exist any longer. Kutahya hospital is an example. Inscriptions of some dar al-shifas from Anatolian Seljuks inform us their founders, dates of constructions and architects. Sivas Izz al-din Kaykavus Dar al-shifa is an important example with its deed of trust and also its inscription. Inscriptions prove existence of dar al-shifas that their buildings are not at present, for example Cankırı Camal al-din Ferruh Dar al-shifa. Importance of documents in Directorate of Waqfs seems to be indisputable for history of medicine, so registration of waqfs should be carefully reviewed, present findings and knowledge should be evaluated in the light of new discoveries and reinterpreted when needed and should be presented to the world of science in scientific environments. Multidisciplinary researches by experts of waqf, historians of art, architects, historians and medical historians make us reach more precise results.
___
- 1. Cantay G. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi, 1992, s. 1-8, 15-19, 45-59, 67-71.
- 2. Bayat AH. Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa, 2003, s. 174, 177, 227-231, 251
- 3. Yetkin Ş. Anadoluda Selçuklu şifahaneleri. Türk Kültürü 1963;(10):23-31.
- 4. Ünver AS. Selçuk Tababeti XI-XIV üncü Asırlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1940, s. 47-83.
- 5. Terzioğlu A. Ortaçağ İslâm-Türk hastahaneleri ve Avrupa’ya tesirleri. Belleten 1970;36:121-149.
- 6. Buharalı E. Üç Türk hükümdarın yaptırdığı üç sağlık kurumu: Tolunoğulları, Zengiler ve Memlüklerde sağlık hizmetleri. AÜ DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 2005; 25 (40):29-39.
- 7. Dinçer F. Kişisel görüşme, 27 Mayıs 2010.
- 8. Turan O. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar-Metin, Tercüme ve Araştırmalar, 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988, s. 50-55.
- 9. Yinanç R. Kayseri ve Sivas Darüşşifaları vakıfları. Belleten 1985;48:299-307.
- 10. Bayat AH. Anadolu Selçuklu hastane vakfiyelerinin tek örneği olarak Sivas Darüşşifası Vakfiyesi (1. Muharrem 615 / 30 Mart 1218). Türk Kültürü 1991;29:5-19.
- 11. Terzioğlu A. Selçuklu hastanelerinde tıp eğitimi ile deontoloji ve Avrupa’ya tesirleri. Tarih ve Toplum 1992;18:289-299.
- 12. Meydan Larousse. “Vakıf veya Vakf”, “Vakfiye”, Cilt 12. İstanbul: Meydan Yayınevi, 1973.
- 13. Büyük Larousse. “Vakıf”, Cilt 23. İstanbul: Milliyet gazetecilik A.Ş.
- 14. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, 9. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
- 15. Meydan Larousse. “Kitabe”, Cilt 7. İstanbul: Meydan Yayınevi, 1972.
- 16. Bayram M. Selçuklu veziri Kadı İzzeddin tarafından düzenlenen bir vakıf-name. Ata Dergisi 1997;(7):47-53.
- 17. Köker AH. Selçuklu şifahaneleri. In. Köker AH, editör. Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp tarihi Enstitüsü, 1992, s. 1-12.
- 18. Sayılı A. Bir Kütahya hastahanesi. Belleten 1948;12:679-680.
- 19. Ardıçoğlu N. Harput Tarihi. İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi, 1964, s. 58-59.
- 20. Başar Z. Harput Mâristanı. Dirim 46 (9):419-422, 1971
- 21. Bayat AH. Anadolu’da Selçuklu dönemi dârüşşifaları üzerine toplu değerlendirme. In. Eravşar O, editör. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler, II. Cilt. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 2001, s. 121-148.
- 22. Kırzıoğlu F. Kars’ın tarihi ve Kanada Karsı. Hayat Tarih Mecmuası 1978;14(7):34-40.
- 23. Ünver AS. Büyük Selçuklu İmperatorluğu zamanında vakıf hastanelerinin bir kısmına dair. Vakıflar Dergisi 1938;1:17-23.
- 24. Yinanç R. Sivas abideleri ve vakıfları. Vakıflar Dergisi 1991;22:15-44.
- 25. Konyalı İH. Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde Aksaray Tarihi, 1. Cild. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1974, s. 1001-1002, 1320-1321.
- 26. (Uzluk) Ş. Anadoluda Selçuki Hastaneleri. Türk Tıb Tarihi Arkivi 1939;3:135-146.
- 27. Konyalı İH. Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964, s. 221-236.
- 28. Küçükdağ Y. Konya’da Alâeddin Dârüşşifâsı, tıp medresesi ve mescidinin yeri, yapısı. Osmanlı Araştırmaları 1989;9:347-359.
- 29. Ülgen AS. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası. Vakıflar Dergisi 1962;5:93-98.
- 30. Uzel İ(ed). Şerefeddin Sabuncuoğlu Cerrahiyyetül’l-Haniyye, Cilt 1. Ankara: AKDTYK Türk tarih Kurumu Yayınları, 1992, s. 13-14.
- 31. Önge Y. Çankırı Darüşşifası. Vakıflar Dergisi 1962;5:251-255.
- 32. Köprülü F. Vakıf müessesesi ve vakıf vesikalarının tarihi ehemmiyeti. Vakıflar Dergisi 1938;1:1-6.
- 33. Uzunçarşılıoğlu İH. Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri. İstanbul: Devlet Matbaası, 1932, s. 79-85.
- 34. TC. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü. Türk Vakıfları Araştırma Merkezi. http:// www.vgm.gov.tr/08_KulturelFaaliyetler/ 005_ArastirmaMerkezi/arastirma.cfm. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2010
- Başlangıç: 1947
- Yayıncı: Erkan Mor
Sayıdaki Diğer Makaleler
Kadından erkeğe transeksüelizmde fasiyal kontur uygulaması: bir olgu sunumu
What can we say about gender discrimination in medicine? a limited research from turkey
İlknur KUZUCA GENÇ, Berna ARDA
Travmatik hemotoraks ile başvuran 296 olgunun analizi
Murat ÖNCEL, Kazım Gürol AKYOL