Türkiye'nin Kuzey Afrika'ya Yönelik Politikası: Bir Modelin Çöküşü

2002’den bu yana süregiden AKP hükümetleri döneminde Arap dünyasıyla ilişkiler dış politikanın gündemine oturdu. 2000’ler boyunca Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleriyle ekonomik, siyasal ve kültürel işbirliği yaratacak yeni mekanizmalar geliştirildi. Bunun yanı sıra, Arap Baharı’na kadar olan süreç boyunca, uluslararası sistem tarafından Türkiye/AKP modeli İslamiyet ile demokrasinin uzlaşabileceğinin, dolayısıyla “Müslüman bir ülkede” Batılı liberal demokratik ilkelerin işleyebileceğinin önemli bir göstergesi olarak okundu ve sunuldu. 2000’lerin ilk yarısında Arap dünyasının Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Projesi kapsamında uluslararası kapitalist sisteme eklemlenmesi gündemdeyken, 2010 yılının sonunda Arap Baharı’nın patlak vermesiyle ise bölgesel konjonktür büyük bir dönüşüm geçirmeye başladı. Arap Baharı ile birlikte bölgenin geçirmeye başladığı büyük dönüşüm, Türkiye bazlı model ülke tartışmalarının alevlenmesine yol açtıysa da ilerleyen dönemde isyan dalgasından etkilenen her bir Kuzey Afrika ülkesinin farklı siyasal rejimler tecrübe etmeye ve rotalar izlemeye başladığı görüldü. Bu noktada, bir Kuzey Afrika ülkesi olan Tunus’ta başlayan ve kısa sürede Mısır ve Libya gibi diğer Kuzey Afrika ülkelerine sıçrayan Arap Baharı’nın AKP dış politikası açısından adeta bir turnusol kağıdı işlevi gördüğünü vurgulamak gerekmektedir. Bu çalışma, Arap Baharı’nı nirengi noktası kabul ederek, AKP döneminde Kuzey Afrika ülkeleriyle geliştirilen ilişkileri, Türkiye modelinin uygulanabilirliği ve nihayetinde “çöküşü” temelinde çözümleyebilmek amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Dış Politikası, Kuzey Afrika, Arap Baharı, Türkiye/AKP Modeli

Turkish Foreign Policy towards North Africa: Collapse of a Model

Turkey’s relationships with the Arab World have dominated Turkish foreign policy during the AKP government period. Throughout the 2000s, Turkey initiated new mechanisms in order to form economic, political and cultural cooperation with the Middle Eastern and North African states. In addition, until the emergence of the Arab Spring, Turkish/AKP model was admired by the international system as a crucial example of compatibility of Islam and democracy. In the first half of the 2000s, the adjustment of the Arab World into the international capitalist system was on the agenda in the context of Broader Middle East and North Africa Project; however, with the beginning of the Arab Spring, regional conjuncture has began to transform into a turmoil. Although this great transformation caused a rise about the Turkish model debates, it is seen that North African states, influenced from the extensive protests, have began to experience different political regimes during the following process. At this point, it can be said that the Arab Spring, which started in Tunisia, and then affected Egypt and Libya has an important impact on the Turkish foreign policy towards North Africa. This paper aimed to examine the reasons of Turkish/AKP model’s failure within the context of democratization process of North African states in the post-Arab uprisings period by accepting the Arab Spring as a turning point

Keywords:

Turkish Foreign Policy North Africa, Arab Spring, Turkish/AKP Model, the Arab World,

PDF

___

Abedin, Mahan (2013), “Tunisia: Islam and Politics two Years after the Revolution-Interview with Rashid al-Ghannouchi,” Religion Info, http://religion.info/english/interviews/article_599.shtml#.VYs1mvntmko (15.12.2016).
Akgün, Mensur vd. (2011), Dış Politika Programı: Ortadoğu’da Türkiye Algısı-2010 (İstanbul: TESEV Yayınları).
Altunışık, Meliha Benli (2005), “The Turkish Model and Democratization in the Middle East,” Arab Studies Quarterly, 27 (1-2): 45-63
Bayat, Asef (2011), “The Post-Islamist Revolutions: What the Revolts in the Arab World Mean,” https://www.foreignaffairs.com/articles/north-africa/2011-04-26/post-islamist-revolutions (15.10.2016).
Davutoğlu, Ahmet (2001), Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu (İstanbul: Küre Yayınları).
Davutoğlu‟ndan 28 Şubat Benzetmesi, Internethaber, 6 Haziran 2013 http://www.internethaber.com/davutoglundan-28-subat-benzetmesi- 556581h.htm?interstitial=true (20.12.2015).
Egypt Declares Turkish Envoy Unwelcome-Turkey Responds in Kind, CNN, 24 November 2013,http://edition.cnn.com/2013/11/23/world/meast/egypt-turkey-diplomacy/ (01.03.2017).
Egypt‟s Muslim Brotherhood Criticizes Erdogan‟s Call for a Secular State, 14 Eylül 2011, AlArabiya, http://www.alarabiya.net/articles/2011/09/14/166814.html (25.12.2016).
Erdoğan‟dan Mısır Yönetimine “Gerekeni Yapın” Çağrısı, 1 Şubat 2011, Cumhuriyet, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/diger/218170/Erdogan_dan_Misir_Yonetimi_ne__ger ekeni_yapin__cagrisi.html (26.06.2015).
Esposito, John. L. ve James. P. Piscatori (1991), “Democratization and Islam,” Middle East Journal, 45 (3), 427-440.
Fuller, Graham ve Ian Lesser (1993), Turkey’s New Geopolitics: From Balkans to Western China (Boulder: Westview Press).
Fuller, Graham (2004), “Turkey‟s Strategic Model: Myths and Realities,” The Washington Quarterly, 27 (3): 51-64.
Gellner, Ernest (1994), Conditions of Liberty: Civil Society and Its Rivals (Harmondsworth: Penguin).
Gerges, Fawaz (2013), “The Islamist Movement: From Islamic State to Civil Islam,” Political Science Quarterly, 128 (3): 389-426.
Ghannushi: Turkey is a Model that Merges Islam and Democracy, Today’s Zaman, 2011, http://www.todayszaman.com/news-259201-ghannushi-turkey-is-a-model-that-mergesislam-and-democracy.html (15.12.2016).
Hinnebusch, Raymond (2006), “Authoritarian Persistence, Democratization Theory and the Middle East: an Overview and Critique,” Democratization, 13 (3): 373-395.
Hinnebusch, Raymond (2015), “Change and Continuity after Arab Uprising: The Consequences of State Formation in Arab North African States,” British Journal of Middle Eastern Studies, 42 (1): 12-30.
Huntington, Samuel (2002), Medeniyetler Çatışması (İstanbul: Okuyan Us Yayınları).
Kamali, Masoud (2001), “Civil Society and Islam: a Sociological Perspective,” Archives Européennes de Sociologie, 42 (3): 457-482.
Kedourie, Elie (1994), Democracy and Arab World (London: Frank Cass&Co. Ltd.).
Kireçci, Mehmet Akif (2013), “Relating to Turkey to the Middle East and North Africa: Arab Spring and the Turkish Experience,” Bilig, 63: 111-134.
Kireçci, Mehmet Akif (Ed.) (2014), Arap Baharı ve Türkiye Modeli Tartışmaları (Ankara: ASEM Yayınları).
Kirişçi, K., Kaptanoğlu, N. (2011), “The Politics of Trade and Turkish Foreign Policy,” Middle Eastern Studies, 47 (5): 705-724.
Meşal, Barzani ve Mursi‟den Mesaj, CNNTÜRK, 30 Eylül 2012, http://www.cnnturk.com/2012/turkiye/09/30/mesal.barzani.ve.mursiden.mesaj/678668.0/in dex.html (01.03.2017).
Moroccan King Declines to Meet with Erdogan, Al-Monitor, 6 Haziran 2013, http://www.almonitor.com/pulse/originals/2013/06/during-protests-erdogan-visits-north-africa.html (30.11.2016).
Nazlı, H. Kaan (2005), “Turkey and North Africa: Challenge and Opportunity,” Turkish Policy Quarterly, http://www.esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_id_33.pdf (25.12.2016).
NATO‟nun Libya‟da Ne İşi Var. NTV, http://www.ntv.com.tr/arsiv/id/25187334 (25.12.2016).
Öniş, Ziya (2014), “Turkey and the Arab Revolutions: Boundaries of Regional Power Influence in a Turbulent Middle East,” Mediterranean Politics, 19 (2): 203-219.
Özel, Soli ve Behlül Özkan (2015), “Illusions versus Reality: Turkey‟s Approach to the Middle East and North Africa,” http://fride.org/download/PB200_Turkey_approach_to_MENA.pdf, (18.12.2016).
Özkoç, Özge (2014), “„Mısır Devrimi‟ni Anlamak,” Yıldırım, Yavuz ve Yasin Atlıoğlu (Der.), Değişen Orta Doğu’da Değişmeyen Sorunlar (Bursa: Dora ): 25-57.
Özkoç, Özge (2016), “Arap Dünyasında Demokratikleşme Süreçleri ve Siyasal İslam: Müslüman Kardeşler ve en-Nahda Hareketi Üzerine Bir Karşılaştırma,” Mülkiye Dergisi, 40 (1): 29- 56.
Parlar Dal, Emel ve Emre Erşen (2014), “Reassessing the „Turkish Model‟ in the Post-Cold War Era: A Role Theory Perspective,” Turkish Studies, 15 (2): 258-282.
Pedziwiatr, Konrad (2015), “Tunisia: Islamists in Fragile Democracy-Interview with Rashid Ghannouchi,” http://english.religion.info/2015/03/24/tunisia-islamists-in-fragiledemocracy-interview-with-rashid-ghannouchi/ (25.12.2016).
Sadiki, Larbi (2000), “Popular Uprisings and Arab Democratization,” International Journal of Middle East Studies, 32 (1), 71-95.
Springborg, Robert D. (2014), “Egypt‟s Future: Yet Another Turkish Model?,” The International Spectator: Italian Journal of International Affairs, 49 (1): 1-6.
Taşpınar, Ömer (2003), “An Uneven Fit? The „Turkish Model‟ and the Arab World,” The Saban Center for Middle East Policy at the Brookings Institution Analysis Paper, 5: 1-41.
Tessler, Mark (2002), “Islam and Democracy in the Middle East: The Impacts of Religious Orientations on Attitudes toward Democracy in Four Arab Countries,” Comparative Politics, 34 (3): 337-354.
Thomas, Landon Jr. (2011), “In Turkey‟s Example, Some See Map for Egypt,” New York Times, http://www.nytimes.com/2011/02/06/world/middleeast/06turkey.html (20.11.2016).
Torelli, Stefano M. (2012), “The „AKP Model‟ and Tunisia‟s al-Nahda: From Convergence to Competition?,” Insight Turkey, 14 (3): 65-83.
Tuğal, Cihan (2012), “Democratic Janissaries?: Turkey‟s Role in the Arab Spring,” New Left Review, 76: 5-24.
Türkiye‟den Mısır‟a 1 Milyar Dolar Kredi, Hürriyet, 1 Ekim 2012, http://www.hurriyet.com.tr/turkiyeden-misira-1-milyar-dolar-kredi-21594530 (01.03.2017).
“Turkey‟s Secret Proxy War in Libya?,” (2015), National Interest, http://nationalinterest.org/feature/turkeys-secret-proxy-war-libya-12430 (25.12.2016)
Tür, Özlem (2011), “Economic Relations with the Middle East Under the AKP-Trade, Business Community and Reintegration with Neighbouring Zones,” Turkish Studies, 12 (4): 589- 602.
Uzgel, İlhan (2009), “Dış Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele,” Uzgel, İlhan ve Bülent Duru (Der.), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu (Ankara: Phoenix): 357-381.
Volpi, Frederic (2013), “Algeria versus the Arab Spring,” Journal of Democracy, 24 (3): 104-115.
Yapıcı, Merve İrem ve Utku Yapıcı (2014), “Türk ve Rus Dış Politikalarını Etkileyen Doktrinler Olarak Yeni Osmanlıcılık ve Yeni Avrasyacılık: Karşılaştırmalı Bir Çözümleme Denemesi,” Dönmez, Rasim Özgür (Der.), Türkiye’de Politik Değişim ve Türk Dış Politikası: Neo-Osmanlıcılığın Sosyo Politiği (Bursa: Dora).
Yapıcı, Utku (2015), “Yumuşak Güç Ölçülebilir mi?,” Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12 (47): 5-27.
Yeşilyurt, Nuri ve Akdevelioğlu, Atay (2009), “AKP Döneminde Türkiye‟nin Ortadoğu Politikası,” Uzgel, İlhan ve Bülent Duru (Der.), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu (Ankara: Phoenix): 381-410.
Yeşilyurt, Nuri (2013), “Ortadoğu‟yla İlişkiler,” Oran, Baskın (Der.), Türk Dış Politikası, C. III: 2001- 2012 (İstanbul: İletişim): 401-463.