1977’DEN 2017’YE GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP): GAP’IN 40 YILI ÜZERİNE NİTEL VE ÇOK BOYUTLU BİR DEĞERLENDİRME

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin su ve toprak kaynaklarını geliştirmek ve Fırat-Dicle Havzası’nda sulama yapmak ve hidroelektrik enerji üretmek adına 1977’de başlatılmış, 2017’ye uzanan 40 yıllık süreçte çok sektörlü, sürdürülebilir insani kalkınmaya dayalı entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür. GAP her ne kadar geniş kapsamı, iddialı amaç ve hedefleri, olumlu ve olumsuz etkileri, teknik, siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve ekolojik boyutlarıyla hem Güneydoğu Anadolu Bölgesi, hem Türkiye, hem de Orta Doğu için hayati öneme sahip olsa da, bu projenin projeyi planlayanlar ve uygulayanlar tarafından hangi şekillerde algılandığı ve sözlü ve yazılı metinlerde hangi boyutlarıyla ele alındığı bugüne kadar kapsamlı ve sistematik olarak tartışılmamıştır. Bu çalışma literatürdeki bu önemli eksiği tamamlamakta ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 1975-2014 arasında yapılan tartışmaların, GAP Bölge Kalkınma İdaresi arşivinin ve GAP’ın planlama ve uygulama aşamalarında projeye katkı sağlamış 64 siyasi aktör, karar alıcı ve devlet seçkiniyle yapılan derinlemesine mülakatlarınışığında 40. yılında GAP ile ilgili söylemlerin kapsamını belirleyip projenin yıllar içinde hangi noktaya evrildiğinin özgün bir değerlendirmesini sunmaktadır.

The Southeastern Anatolia Project (GAP) from 1977 to 2017: A Qualitative and Multidimensional Analysis of the 40 Years of GAP

The Southeastern Anatolia Project (Güneydoğu Anadolu Projesi, GAP) was initiated in 1977 as a water and land resources development project in southeastern Turkey. Throughout 40 years, the project has been transformed into a multi-sectoral integrated regional development project based on sustainable human development concept. Even though GAP has been a crucial project for the Southeastern Anatolia Region, Turkey, and the Middle East due to its size and scope, ambitious development goals and objectives, positive and negative impacts, and technical, political, economic, social, cultural, and ecological dimensions, the question as to how the project was conceived and narrated in written and spoken texts by its designers and implementers has never been comprehensively and systematically addressed in the relevant literature so far. This study fills this important research gap and empirically analyzes GAP-related discourses, their boundaries, and the evolution of GAP in 40 years based on GAP-related parliamentary proceedings recorded between 1975-2014, archival resources of the GAP Regional Development Administration, and 64 semi-structured interviews conducted with politicians, bureaucrats, experts, and similar elite groups within the Turkish state mechanism involved in the planning and implementation processes of GAP.

PDF

___

Zuckerman, Alan (1977), “The Concept of ‘Political Elite’: Lessons from Mosca and Pareto”, The Journal of Politics, 39: 324-344.
Zannoni, Paolo (1978), “The Concept of Elite”, European Journal of Political Research, 6: 1-30.
Williams, Paul (2001), “Turkey's H2O Diplomacy in the Middle East”, Security Dialogue, 32 (1): 27-40.
Warner, Jeroen (2012), “The Struggle Over Turkey’s Ilısu Dam: Domestic and International Security Linkages”, International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, 12 (3): 231-250.
Ünver, İ. H. Olcay (1997), “South-eastern Anatolia Integrated Development Project (GAP), Turkey: An Overview of Issues of Sustainability”, International Journal of Water Resources Development, 13 (2): 187 -208.
Türkiye İstatistik Kurumu (2015), İstatistiklerle Türkiye 2014 (Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu).
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2014, 2 Temmuz), Tutanak Dergisi, Dönem 24, Yasama Yılı 4, Birleşim 111.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2011b, 22 Şubat), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 5, Birleşim 69.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2011a, 8 Şubat), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 5, Birleşim 61.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2010b, 15 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 5, Birleşim 33.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2010a, 15 Temmuz), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 4, Birleşim 135.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2008e, 18 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 3, Birleşim 30.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2008d, 22 Kasım), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 3, Birleşim 22.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2008c, 14 Mayıs), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 104.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2008b, 29 Nisan), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 96.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2008a, 9 Ocak), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 47.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2007d, 14 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 39.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2007c, 6 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 31.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2007b, 17 Ekim), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 2, Birleşim 8.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2007a, 25 Mayıs), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 5, Birleşim 112.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2006, 17 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 5, Birleşim 35.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2005b, 17 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 4, Birleşim 34.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2005a, 18 Ekim), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 4, Birleşim 8.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2004b, 27 Ekim), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 3, Birleşim 11.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2004a, 8 Ocak), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 2, Birleşim 40.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2003b, 20 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 2, Birleşim 32.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2003a, 8 Ekim), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 2, Birleşim 4.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2002b, 18 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 22, Yasama Yılı 1, Birleşim 12.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2002a, 27 Haziran), Tutanak Dergisi, Dönem 21, Yasama Yılı 4, Birleşim 119.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2001, 29 Haziran), Tutanak Dergisi, Dönem 21, Yasama Yılı 3, Birleşim 128.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1999b, 10 Ağustos), Tutanak Dergisi, Dönem 21, Yasama Yılı 1, Birleşim 46.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1999a, 13 Mart), Tutanak Dergisi, Dönem 23, Yasama Yılı 3, Birleşim 30.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1997, 11 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 20, Yasama Yılı 3, Birleşim 27.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1994, 18 Ekim), Tutanak Dergisi, Dönem 19, Yasama Yılı 4, Birleşim 20.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1992b, 28 Ağustos), Tutanak Dergisi, Dönem 19, Yasama Yılı 1, Birleşim 97.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1992a, 16 Mart), Tutanak Dergisi, Dönem 19, Yasama Yılı 1, Birleşim 52.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1991c, 26 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 19, Yasama Yılı 1, Birleşim 21.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1991b, 14 Kasım), Tutanak Dergisi, Dönem 19, Yasama Yılı 1, Birleşim 2.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1991a, 5 Mart), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 4, Birleşim 89.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1989b, 24 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 3, Birleşim 56.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1989a, 20 Haziran), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 2, Birleşim 105.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1988e, 20 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 2, Birleşim 48.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1988d, 4 Nisan), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 1, Birleşim 45.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1988c, 15 Mart), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 1, Birleşim 34.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1988b, 4 Şubat), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 1, Birleşim 18.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1988a, 27 Ocak), Tutanak Dergisi, Dönem 18, Yasama Yılı 1, Birleşim 14.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1987, 4 Mart), Tutanak Dergisi, Dönem 17, Yasama Yılı 4, Birleşim 72.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1986, 25 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 17, Yasama Yılı 4, Birleşim 52.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1985, 19 Aralık), Tutanak Dergisi, Dönem 17, Yasama Yılı 3, Birleşim 49.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (1975, 9 Nisan), Tutanak Dergisi, Dönem 4, Toplantı 2, Birleşim 63.
Tomanbay, Mehmet (2000), “Turkey’s Water Potential and Southeast Anatolia Project”, Brooks, David B. ve Ozay Mehmet (Der.), Water Balances in the Eastern Mediterranean (Ottawa: International Development Research Center): 95-112.
The Sociology Association (1994), Survey on the Problems of Employment and Resettlement in Areas Affected by Dam Lakes in GAP Region (Ankara: GAP-RDA).
Sümer, Vakur (2015, 1 Haziran), “Fırat ve Dicle Üzerinde Su Siyaseti: Türkiye Güney Komşularına Karşı Suyu Bir Silah Olarak Neden Kullanmıyor ve Kullanmayacak?”, ORSAM, http://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/analizgundemgoster.aspx?ID=5417
Schreier, Margrit (2012), Qualitative Content Analysis in Practice (London: Sage).
Reed, Michael I. (2012), “Masters of the Universe: Power and Elites in Organization Studies”, Organization Studies, 33 (2): 203-221.
Polatoğlu, Aykut (1995), “Southeastern Anatolia Project and Administrative Organization”, METU Studies in Development, 22 (2): 191-206.
Parry, Geraint (2005), Political Elites (Colchester: ECPR Press).
Pareto, Vilfredo (1971), Manual of Political Economy (New York: Kelly).
Özok-Gündoğan, Nilay (2005), “‘Social Development’ as a Governmental Strategy in the Southeastern Anatolia Project”, New Perspectives on Turkey, 32: 93-111.
Özer, Ahmet (1998), Modernleşme ve Güneydoğu (Ankara: İmge).
Öktem, Kerem (2002), “When Dams are Built on Shaky Grounds: Policy Choice and Social Performance of Hydro-Project Based Development in Turkey”, Erdkunde, 56: 310-325.
Nestor, Carl E. (1996), “Dimensions of Turkey’s Kurdish Question and the Potential Impact of the Southeast Anatolian Project (GAP): Part II”, The International Journal of Kurdish Studies, 9 (1/2): 35-78.
Mutlu, Servet (2011), “Political Economy of Water Regulation and the Environment in Turkey”, Çetin, Tamer ve Fuat Oğuz (Der.), The Political Economy of Regulation in Turkey (New York: Springer): 215-247.
Mutlu, Servet (1996), “The Southeastern Anatolia Project (GAP) of Turkey: Its Context, Objectives, and Prospects”, Orient, 37: 59-86.
Mosca, Gaetano (1939), The Ruling Class (New York: McGraw-Hill).
Morvaridi, Behrooz (2004), “Resettlement, Rights to Development and the Ilısu Dam, Turkey”, Development and Change, 35 (4): 719-741.
Marshall, Catherine ve Gretchen B. Rossman (2006), Designing Qualitative Research (Thousand Oaks: Sage).
Maden, Tuğba Evrim (2013), “Sınır Aşan Su Havzalarında İşbirliği Sorunu”, Ortadoğu Analiz, 5 (53): 23-31.
Lorenz, Frederick M. ve Edward J. Erickson (1999), The Euphrates Triangle: Security Implications of the Southeastern Anatolia Project (Washington, DC: National Defense University Press).
Leftwich, Adrian (1995), “Bringing Politics Back in: Towards a Model of the Developmental State”, Journal of Development Studies, 31 (3): 400-427.
Kut, Gün (1993), “Burning Waters: The Hydropolitics of the Euphrates and Tigris”, New Perspectives on Turkey, 9: 1-17.
KONDA (2011), Kürt Meselesi’inde Algı ve Beklentiler (İstanbul: İletişim).
Konak, Nahide (2013), “Development and the Southeastern Anatolia Project (GAP): An Ecofeminist Inquiry,” Dönmez, Rasim Özgür ve Fazilet Ahu Özmen (Der.), Gendered Identities: Criticizing Patriarchy in Turkey (Plymouth: Lexington Books): 51-66.
Kolars, John F. ve William A. Mitchell (1991), The Euphrates River and the Southeast Anatolia Development Project (Carbondale ve Edwardsville: Southern Illinois University Press).
Kibaroğlu, Ayşegül ve Tuğba Evrim Maden (2014), "An Analysis of the Causes of Water Crisis in the Euphrates-Tigris River Basin", Journal of Environmental Studies and Sciences, 4: 347-353.
Kibaroğlu, Ayşegül (2013), “Türk Dış Politikası ve Su”, Ortadoğu Analiz, 5 (53): 50-59.
Kibaroğlu, Ayşegül (2012), “Fırat-Dicle Havzası Sınıraşan Su Politikalarının Evrimi: İşbirliği İçin Fırsatlar ve Tehditler”, Ortadoğu Analiz, 4 (43): 70-83.
Kibaroğlu, Ayşegül (2006), “GAP: A Grand Design for Sustainable Development”, Economy and Territory, 1: 178-180.
Kılıç, Seyfi (2013), “Sınıraşan Sulardan Faydalanmalara İlişkin Temel Yaklaşımlar”, Ortadoğu Analiz, 5 (53): 14-22.
Karasu, Mithat Arman (2014), “Urban Development in Şanlıurfa and Metropolitan Municipalities Law No. 6360”, Adnan Menderes University Journal of Institute of Social Sciences, 1: 178-193.
Jongerden, Joost (2010), “Dams and Politics in Turkey: Utilizing Water, Developing Conflict”, Middle East Policy, 17 (1): 137-143.
Harris, Leila M. (2002), “Water and Conflict Geographies of the Southeastern Anatolia Project”, Society & Natural Resources, 15 (8): 743-759.
Gruen, George E. (2000), “Turkish Waters: Source of Regional Conflict or Catalyst for Peace?”, Water, Air, and Soil Pollution, 123: 565-579.
Görgü, Elif (2006, 10 Ocak), “30 Yılda GAP Gerçeği”, Evrensel, https://www.evrensel.net/ haber/168524/30-yilda-gap-gercegi
Gökçe, Birsen, Aytül Kasapoğlu, Nilay Çabuk Kaya ve Zuhal Güler (2010), Bölgesel Kalkınmanın Can Suyu GAP: Karşılaştırmalı Sosyal ve Ekonomik Yapı Araştırması (Ankara: GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı ve Sosyoloji Derneği).
Girard, Muriel ve Clémence Scalbert-Yücel (2015), “Heritage as a Category of Public Policy in the Southeastern Anatolia Region”, Aymes, Marc, Benjamin Gourisse ve Elise Massicard (Der.), Order and Compromise: Government Practices in Turkey from the Late Ottoman Empire to the Early 21 st Century (Leiden ve Boston: Brill): 192-219.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2016c), “Sosyo-Ekonomik Göstergeler: GAP-Türkiye”, http://www.gap.gov.tr/upload/dosyalar/pdfler/icerik/istatiski_veriler/Sosyo-Ekonomik- Gostergeler.pdf
GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2016b), Güneydoğu Anadolu Projesi Son Durum.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2016a), “Doğum Hızı”, http://www.gap.gov.tr/upload/dosyalar/ pdfler/icerik/istatiski_veriler/dogum_hizi.pdf
GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2014), GAP Eylem Planı 2014-2018.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2008), GAP Eylem Planı 2008-2012.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi (1999), GAP Sosyal Eylem Planı (Ankara).
Freeman, David M. ve Zeynep Angin (1999), “Local Irrigation Organization in Turkey’s Southeast Anatolia Project (GAP): A Proposal”, Water International, 24 (2): 95-103.
Fazlıoğlu, Aygül (2002), “ÇATOM: A Model for Empowering Women in Southeastern Anatolia”, Kadın/Woman 2000, 3 (1): 43-64.
Etzioni-Halevy, Eva (1990), “Democratic-Elite Theory: Stabilization versus Breakdown of Democracy”, European Journal of Sociology, 31 (2): 317-350.
Doğan Haber Ajansı (2017, 11 Nisan), “Cumhurbaşkanı Erdoğan Şanlıurfa’da konuştu”, http://www.dha.com.tr/cumhurbaskani-erdogan sanliurfada-konustu_1493445.html
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (2012), GAP: Ülkemizin En Büyük Projesi Olan GAP’ın Dünü, Bugünü ve Yarını.
Development Foundation of Turkey (1994), Women’s Status in the GAP Region and Their Integration to the Process of Development: Executive Summary (Ankara: GAP-RDA).
Çarkoğlu, Ali ve Mine Eder (2005), “Developmentalism alla Turca: The Southeastern Anatolia Development Project (GAP)”, Adaman, Fikret ve Murat Arsel (Der.), Environmentalism in Turkey: Between Democracy and Development? (Aldershot: Ashgate): 167-183.
Çarkoğlu, Ali ve Mine Eder (2001), “Domestic Concerns and the Water Conflict Over the Euphrates- Tigris River”, Middle Eastern Studies, 37 (1): 41-71.
Bağış, Ali İhsan (1989), GAP: Southeastern Anatolia Project: The Cradle of Civilization Regenerated (İstanbul: Interbank).
Anadolu Ajansı (2016, 30 Ocak), “Orman ve Su İşleri Bakanı Eroğlu: 2019 sonu itibariyle GAP ile alakalı tüm çalışmalar tamamlanacak”, http://aa.com.tr/tr/ekonomi/orman-ve-su-isleri- bakani-eroglu-2019-sonu-itibariyle-gap-ile-alakali-tum calismalar-tamamlanacak/512669
Altınbilek, Doğan ve Hande Akçakoca (1997), “Innovative Approaches in Water Resources Development in Southeastern Anatolia Project (GAP)”, International Journal of Water Resources Development, 13 (4): 485-504.
Altınbilek, Doğan ve Cecilia Tortajada (2012), “The Atatürk Dam in the Context of the Southeastern Anatolia (GAP) Project”, Tortajada, Cecilia, Doğan Altınbilek ve Asit Biswas (Der.), Impacts of Large Dams: A Global Assessment, Water Resources Development and Management (Berlin: Springer-Verlag): 171-199.
Akşit, Bahattin ve Adnan Akçay (1997), “Sociocultural Aspects of Irrigation Practices in South- eastern Turkey”, International Journal of Water Resources Development, 13 (4): 523-540.