Şāfiʿī Fıkıh Usûlünde Mustefīḍ Ḫaber

Genel kabule göre Ḥanefīler dışında kalan fukahanın çoğunluğu Hz. Peygamber’den nakledilen haberleri rivayet yoğunluğu açısından mutevātir ve āḥād olmak üzere iki kısma ayırmaktadır. Ḥanefīler ise mutevātir ve āḥād dışında meşhūr ḫaberin varlığını kabul etmektedir. Ancak Şāfiʿī fıkıh usûlünde mutevātir ve āḥād dışında mustefīḍ ḫaber ile ilgili tartışmalar yer almaktadır. İşte bu çalışma Şāfiʿī fıkıh usûlünde mustefīḍ ḫaberin varlığına, kabulüne, bilgi değerine, Ḥanefī usûlündeki meşhūr ḫaberle benzerliğine-farklılığına ve mutevātir-āḥād ḫaberle kategorik ilişkisine dair tartışmalara değinmektedir. Netice olarak Şāfiʿīlerin mustefīḍ ḫaber ile ilgili tartışmalarının onları, Ḥanefīlerin üçlü haber taksimine yaklaştırdığını ve aradaki farklılıkları minimize ettiğini söylemek gerekir.

Anahtar Kelimeler:

Ḫaber, Mutevātir, Mustefīḍ, Şāfiʿīler, Usûl-i fıkh, Āḥād, Meşhūr

MUSTAFĪḌ REPORTS IN SHĀFIʿĪ LEGAL THEORY

It is generally accepted that the majority of the fuqahāʾ (legal experts), except for the Ḥanafī school, divide the reports from the Prophet, with regard to the number of transmitters, into two parts: al-mutawātir and al-āḥād. Ḥanafīs, on the other hand, accept, beside these two, a third category in between: al-mashhūr. However, contrary to this widely accepted view, we see that Shāfiʿī uṣūl al-fiqh (legal theory) tradition contains discussions about mustafīḍ reports along with al-mutawātir and al-āḥād. This study deals with discussions about the presence, acceptance and epistemological value of mustafīḍ reports in the Shāfiʿī legal theory. Furthermore, al-mustafīḍ’s similarity or dissimilarity to the Ḥanafīs’ al-mashhūr and its categorical relations with the mutawātir and āḥād reports will also be examined. We may argue that discussions of Shāfiʿī’s on mustafīḍ reports have eventually approximated their position to the Ḥanafīs’ tripartite division of reports and minimized the differences between the two schools.

Keywords:

Shāfiʿites, Uṣūl al-fiqh, Prophetic Reports, Mutawātir, Āḥād, Mustafīḍ, Mashhūr,

PDF

___

Aktepe, İshak Emin. “İmâm Şâfiî’nin Sünnet Anlayışı,” M. Mahfuz Söylemez (ed.), Gelenekselci ve Modernist Paradigmalar Kıskacında İmam Şâfiî (Ankara: Araştırma Yayınları, 2014) içinde, ss.161-183.
el-Āmidī, Ebū’l-Ḥasen Seyfuddīn ʿAlī b. Muḥammed b. Sālim es̠-S̠aʿlebī. el-İḥkām fī Uṣūli’l-Aḥkām. Tah. ʿAbdurrazzāḳ ʿAfīfī. Beyrut ve Dimeşḳ: el-Mektebu’lİslāmī, 1402.
Apaydın, H. Yunus. “Meşhur,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.29, ss.368-371.
Apaydın, H. Yunus. “Haber-i Vâhid,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.14, ss.355-363.
Apaydın, H. Yunus. “Mütevâtir,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.32, ss.208- 211.
el-ʿAṭṭār, Ḥasen b. Muḥammed b. Maḥmūd eş-Şāfiʿī. Ḥāşiyetu’l-ʿAṭṭār ʿalā Şerḥi’l-Celāl
el-Maḥallī ʿalā Cemʿi’l-Cevāmiʿ. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, tsz.
el-Baġdādī, Ebū Manṣūr ʿAbdulḳāhir b. Ṭāhir b. Muḥammed et-Temīmī el-İsferāyīnī.
el-Farḳ beyne’l-Firaḳ ve Beyānu’l-Firḳati’n-Nāciye. Beyrut: Dāru’l-Āfāḳi’lCedīde, 1997.
Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet: Hanefî Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
el-Buḫārī, ʿAlāʾuddīn ʿAbdulʿazīz b. Aḥmed b. Muḥammed. Keşfu’l-Esrār ʿan Uṣūli Faḫri’l-İslām el-Bezdevī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
el-Enṣārī, Ebū Yaḥyā Zekeriyyā b. Muḥammed b. Aḥmed b. Zekeriyyā es-Suneykī. Ġāyetu’l-Vuṣūl fī Şerḥi Lubbi’l-Uṣūl. Kahire: Dāru’l-Kutubi’l-ʿArabiyyeti’lKubrā, tsz.
el-Ġazālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Menḫūl min Taʿlīḳāti’l-Uṣūl. Tah. Muḥammed Ḥasen Hītū. Beyrut: Dāru’l-Fikri’l-Muʿāṣır; Dimeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1419/1998.
el-Ġazālī. “Fayṣalatu’t-Tefriḳa [beyne’l-İslām ve’n-Zendeḳa],” Mecmūʿatu’r-Rasāʾil elİmām el-Ġazālī (Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2011) içinde, ss.75-99.
Güler, Zekeriya. “Müstefîz,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.32, ss.135-136.
Gündüz, Mehmet Sadık. “İsâ b. Ebân’ın Sünnet Anlayışı,” Yüksek Lisans tezi, Fatih Üniversitesi, İstanbul, 2015.
el-Ḫaṭīb el-Baġdādī, Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAlī b. S̠ābit b. Aḥmed b. Mehdī. el-Faḳīh ve’lMutefaḳḳih. Tah. Ebū ʿAbdirraḥmān ʿĀdil b. Yūsuf el-ʿAzāzī. Riyad: Dāru İbni’l-Cevzī, 1421/2000.
İbn Emīri’l-Ḥācc el-Ḥalebī, Ebū ʿAbdillāh Şemsuddīn Muḥammed b. Muḥammed b. Muḥammed İbnu’l-Muvaḳḳıt. et-Taḳrīr ve’t-Taḥbīr. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’lʿİlmiyye, 1403/1993.
İbn Fūrak, Ebū Bekr Muḥammed b. el-Ḥuseyn el-İṣbahānī. Muşkilu’l-Ḥadīs̠ ve Beyānuh. Tah. Mūsā Muḥammed ʿAlī. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, 1405/1985.
İmāmu’l-Ḥarameyn el-Cuveynī, Ebū’l-Meʿālī Ruknuddīn ʿAbdulmelik b. ʿAbdillāh b. Yūsuf. el-Burhān fī Uṣūli’l-Fıḳh. Tah. ʿAbdulʿaẓīm Maḥmūd ed-Dīb. Kahire: Dāru’l-Vefāʾ, 1433/2012.
el-İṣfehānī, Ebū’s̠-S̠enāʾ Şemsuddīn Maḥmūd b. ʿAbdirraḥmān b. Aḥmed b. Muḥammed. Beyānu’l-Muḫtaṣar: Şerḥu Muḫtaṣar İbni’l-Ḥācib. Ed. Muḥammed Maẓhar Beḳā. Cidde: Dāru’l-Medenī, 1986.
el-İsnevī, Ebū Muḥammed Cemāluddīn ʿAbdurraḥīm b. el-Ḥasen. Nihāyetu’s-Sūl Şerḥu Minhāci’l-Vuṣūl. Tah. ʿAbdulḳādir Muḥammed ʿAlī. Beyrut: Dāru’lKutubi’l-ʿİlmiyye, 1999.
Karakaya, Hasan. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2013.
el-Kirmāstī, Sinānuddīn Yūsuf b. Ḥuseyn. el-Vecīz fī’l-Uṣūl. Tah. Muṣṭafā Maḥmūd elEzherī. Kahire: Dāru İbn ʿAffān-Dāru İbni’l-Ḳayyim, 2008.
Köse, Saffet. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
el-Māverdī, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muḥammed b. Ḥabīb. el-Ḥāvī’l-Kebīr fī Fıḳhi Meẕhebi’l-İmām eş-Şāfiʿī ve huve Şerḥu Muḫtaṣari’l-Muzenī. Tah. ʿAlī Muḥammed Muʿavvaḍ ve ʿĀdil Aḥmed ʿAbdulmevcūd. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1999.
Nazlıgül, Habil. “İmam Şafiî’nin Hadis İlmine Katkıları,” Mehmet Bilen (ed.), Uluslararası İmam Şafii Sempozyumu (İstanbul: Kent Işıkları, 2012) içinde, ss.129-165.
Özmen, Ramazan. “Îsâ b. Ebân’ın Hayatı, Eserleri ve Haberlerin Epistemolojik Değerleri ile İlgili Bâzı Görüşleri,” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), ss.127-154.
er-Rūyānī, Ebū’l-Meḥāsin ʿAbdulvāḥid b. ʿİsmāʿīl. Baḥru’l-Meẕheb fī Furūʿi Meẕhebi’lİmām eş-Şāfiʿī. Tah. Aḥmed ʿİzzū ʿİnāye ed-Dimeşḳī. Beyrut: Dāru İḥyāʾi’tTurās̠i’l-ʿArabī, 1423/2002.
es-Semʿānī, Ebū’l-Muẓaffer Manṣūr b. Muḥammed b. ʿAbdilcebbār. Ḳavāṭiʿu’l-Edille fī Uṣūli’l-Fıḳh. Tah. ʿAbdullāh b. Ḥāfıẓ b. Aḥmed el-Ḥakemī. Riyad: Mektebetu’tTevbe, 1319/1998.
es-Seraḫsī, Ebū Bekr Şemsu’l-Eʾimme Muḥammed b. Ebī Sehl Aḥmed. Uṣūlu’sSeraḫsī. Tah. Ebū’l-Vefāʾ el-Afġānī. Beyrut: Dāru’l-Maʿrife, tsz.
es-Seyyid eş-Şerīf el-Curcānī, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muḥammed b. ʿAlī el-Ḥuseynī elḤanefī. et-Taʿrīfāt. Tah. Muḥammed Bāsil ʿUyūn es-Sūd. Beyrut: Dāru’lKutubi’l-ʿİlmiyye, 2009.
es-Subkī, Ebū’l-Ḥasen Taḳiyyuddīn ʿAlī b. ʿAbdilkāfī ve Tācuddīn ʿAbdulvehhāb b. ʿAlī es-Subkī. el-İbhāc fī Şerḥi’l-Minhāc. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1416/1995.
es-Subkī, Tācuddīn ʿAbdulvehhāb b. ʿAlī. Cemʿu’l-Cevāmiʿ fī Usūli’l-Fıḳh. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
eş-Şāfiʿī, Muḥammed b. İdrīs. er-Risāle li’l-İmāmi’l-Muṭṭalibī. Tah. Aḥmed Muḥammed Şākir. Kahire: Mektebetu Dāri’t-Turās̠, 1426/2005.
eş-Şāfiʿī. “İḫtilāfu’l-Ḥadīs̠,” el-Umm, tah. Rifʿat Fevzī ʿAbdulmuṭṭalib (el-Manṣūra: Dāru’l-Vefāʾ, 1422/2001) içinde, c.10, ss.5-323.
Şa’bân, Zekiyyuddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). Terc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
eş-Şevkānī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. ʿAlī b. Muḥammed el-Yemenī. İrşādu’l-Fuḥūl ilā Taḥḳīḳi’l-Ḥaḳḳ min ʿİlmi’l-Uṣūl. Tah. Aḥmed ʿİzzū ʿİnāye. Dimeşḳ: Dāru’lKitābi’l-ʿArabī, 1419/1999.
eş-Şīrāzī, Ebū İsḥāḳ Cemāluddīn İbrāhīm b. ʿAlī b. Yūsuf. et-Tenbīh fī’l-Fıḳhi’ş-Şāfiʿī. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, 1403/1983.
eş-Şīrāzī. Şerḥu’l-Lumaʿ. Tah. ʿAbdulmecīd et-Turkī. Tunus: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 1433/2012.
Yığın, Adem. “Klasik Fıkıh Usûlünde Bilgi Anlayışı,” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2013.
ez-Zerkeşī, Ebū ʿAbdillāh Bedruddīn Muḥammed b. Bahādur b. ʿAbdillāh. el-Baḥru’lMuḥīṭ fī Uṣūli’l-Fıḳh. [Kahire]: Dāru’l-Kutubī, 1414/1994.
Zeydān, ʿAbdulkerīm. el-Vecīz fī Uṣūli’l-Fıḳh. Dimeşḳ: Muʾessesetu’r-Risāle Nāşirūn, 1427/2006