Osmanlı Son Döneminde Kosova'da İthida (İslamlaşma Süreci) Üzerine Bazı Değerlendirmeler

Coğrafi ve jeopolitik açıdan önemli yolların birleşme ve kesişme noktasında bulunan Kosova, ilk çağlardan itibaren değişik dinlere mensup muhtelif kavimleri barındırmıştır. Bunlardan biri de Müslüman Türklerdir. Biz bu çalışmamızda dinlerden etkilenme olgusunun en üst noktasını oluşturan karşı dini kabulün bir yönü olmak üzere, Kosova tarihinin oldukça kısa bir devresinde 1839-1910 arasındaki ihtida ve buna bağlı konular üzerinde duracağız. Diğer dinlerden İslâm dinine geçme, İslâm’ı kabul etme anlamına gelen ihtidaların mekan olarak Kosova ve zaman olarak Osmanlı’nın son dönem düzlemlerindeki yansımaları çalışmamızın hareket noktası olacaktır. Esas olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki çalışılmamış belgelere dayanacak olan çalışmamızın Kosova’nın bu dönem sosyal tarihine katkı sağlayacağını ümit etmekteyiz.Bilindiği gibi Kosova bölgesi 1389’dan itibaren Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer almış, uzun yüzyıllar boyunca yerli halklarla Müslüman Türkler birlikte yaşamışlardır. Bu birliktelik, kaçınılmaz biçimde çok yönlü etkileşimlere imkan sağlamıştır. Bu durumun ortaya koyduğu kalıcı görünümleri bugün de takip etmemiz mümkündür. Toplumlar arasındaki ilişki ve etkileşim söz konusu olduğunda, din alanının önemli bir yer tutacağı şüphesizdir. Bu çerçevede yerli halkların dini pratikleri yer yer Müslümanlar üzerinde etkili olabildiği gibi, İslâm dini de bölge yerlilerinin hayatında önemli izler bırakmıştır.Bu izlerin devamı olarak, makalemizde Osmanlı coğrafyasında Kosova’da belirli bir dönemi içeren arşiv belgeleri ışığında, ihtidalarla ilgili değerlendirmelerimizi ortaya koymaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler:

Kosova, İhtida, Din, Balkanlar, Osmanlı

Some Comments On The Conversion [To Islam] In Kosovo In The Late Ottoman

PeriodAt the junction of important geographical and geopolitical roads, Kosovo has been inhabited by various tribes from different religions since the antiquity. One of these are the Muslim Turks. As it is known, Kosovo region had been within the borders of Ottoman Empire since 1389 and for a long period of time local people and Muslim Turks lived together. This togetherness inevitably led to multisided interactions. Today we can still observe this permanent picture there. When inter-social relationships and interactions are taken into account, religion will undoubtedly bear great significance. The ritual practices of the local peoples have had some profound impacts over the Muslim society, or vice versa. In this paper, we will be focusing on the conversion to Islam, which is regarded as the most important turning point in the interaction of the religions, between the short period of 1839 and 1910 and related issues. Our article, based on the unstudied documents taken from the Prime Ministry Ottoman Archive, will shed light upon the history of Kosovo and conversions in that period

Keywords:

Kosovo, Conversion (to Islam), Religion, The Balkans, Ottoman.,

PDF

___

Arşiv Belgeleri: BOA. A. MKT. 35/54
BOA. A. MKT. MVL. 8-A/62
BOA. Cevdet Adliye, 5046
BOA. DH. EUM KADL. 8/9 BOA. DH. MKT. 71/16
BOA. DH. MKT. 1565/22
BOA. DH. MKT. 1568/118
BOA. DH. MKT. 1585/124
BOA. DH. MKT. 1700/69
BOA. DH. MKT. 1748/82
BOA. DH. MKT. 2041/4
BOA. DH. MKT. 2238/7
BOA. DH. MKT. 2388/7
BOA. DH. MKT. 2391/25
BOA. DH. MKT. 2794/52
BOA. DH. MKT. 2805/51
BOA. DH. MKT. 2843/57 BOA. DH. MKT. 71/14
BOA. DH. ŞFR, 92/205 BOA. HR. MKT. 42/7 BOA. HR. MKT. 63/96 BOA. HR. SYS. 122/5
BOA. İrâde Dâhiliyye 12447
BOA. TFR. I. KV. 102/10166
BOA. TFR. I. KV. 123/12233
BOA. TFR. I. KV. 124/12366
BOA. TFR. I. KV. 130/12984
BOA. TFR. I. KV. 199/19878
BOA. TFR. I. KV. 49/4802
BOA. TFR. I. KV. 53/5255
BOA. TFR. I. KV. 63/6242
BOA. TFR. I. KV. 67/6628
BOA. TFR. I. KV. 75/7494
BOA. TFR. I. KV. 93/9261
BOA. TFR. I. KV. 98/9788
BOA. TFR. I. KV.98/9779
BOA. TFR. I.KV, 25/2416 BOA. Y. MTV. 259/40
BOA. Y. PRK. ASK. 182/91
BOA. Y. PRK. UM. 17/118
BOA. Y.PRK. UM. 63/97 Lef 3 BOA. Z.B. 316/129
BOA. Z.B. 316/135 Diğer Eserler:
Ağarı, Murat, Hz. Muhammed’in Hıristiyanlarla Mücadele Stratejisi, İstan
bul, Ayışığı Yayınları, 2003 Aslan, Halide, Tanzimat Döneminde Din değiştirme Hareketleri, Ankara, Tür
kiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. Baş, Eyüp, İslam’ın İlk Döneminde Müslüman-Yahudi İlişkileri, İstanbul,
Gökkubbe Yayınları, 2004. Biçer, Ramazan, “Türk Hoşgörüsünün Tarihi Yansıması (Osmanlı Arşiv Bel
geleri Doğrultusunda Kosova Halkının Müslüman Olması)”, TURAN
Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 2:8 (2010), ss.19-27. www. turansam.org. Bogdani, Pranvera, “Kosova Under The Albanian Feudal State of The Balshas”,
The Truth of Kosova, Tirana, Encyclopedia Publishing House, 1993, s. 59 Brinner, William M., “Conversion”, The Oxford Encyclopedia of the Modern
Islamic World, John L.Esposito (Ed), (New York, Oxford, 1995), c.1, ss. 318-321 Çulha, İbrahim, “Kosova’da Türk Topluluğunun Tarihsel Gelişimi ve Sorun
lar”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, İstan- bul, 2008. Demirci, Mehmet, “Balkan Müslümanlığında Gazi-Dervişlerin Rolleri ve Sarı
Saltuk Örneği”, Balkanlarda İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempoz
yumu Tebliğleri (21-23 Nisan 2000, Sofya), İstanbul, İslam Tarih, Sanat
ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları, 2002, ss.75-86 Derviş, Fetnan, “XVIII.-XIX. Yüzyıllarda Prizren: Siyasi ve Sosyo-Ekonomik
Tarihi”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi, İs- tanbul, 2007 Duka, Ferit, “XV-XVII. Yüzyıllarda Arnavut Nüfusun İslâmlaşması Süreci
Üzerine Gözlemler”, Osmanlı Tarih araştırmaları Merkezi Dergisi, 2
(Ocak 1991), ss. 64-71 Gashi, Feim, “Kosova Bölgesindeki Arnavut, Boşnak ve Türk Gençlerinin
Dini Yönelimleri”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üni
versitesi, İstanbul, 2008. Gibbons, Herbert Adams, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, terc. Bülent
Arı, Ankara, 21. Yüzyıl Yayınları, 1998. Gözler, Kemal, Les Villages Pomaks De Lofça, Aux XV Et XVI’e Sıécles
D’aprés Les Tahrir Defters Ottomans, Ankara, Türk Tarih Kurumu Ya
yınları, 2001, www.kemalgozler.com/village-pomaks-de-lofca.htm. Hadzhi, Mustafa Alish, Din Değiştirmenin Sosyolojik Sonuçları (Bulgaristan
Örneği), (yayımlanmamış doktora tezi), Marmara Üniversitesi, İstan- bul, 2007 Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisine Giriş, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı
Yayınları, 1998. İnalcık, Halil, “Türkler ve Balkanlar”, Balkanlar, İstanbul, Ortadoğu ve Bal
kan Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1993, ss. 11-14. ____, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, Osmanlı İmparatorlu
ğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul, Eren Yayıncılık, 1996, ss. 361-383. İpek, Nedim, “Kosova Vilayeti Dahilinde Gerçekleşen Göçler”, History Stu
dies, 2:1 (2010), ss. 65-81 Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, terc. Nilüfer Epçeli, tah. Ke
mal Beydilli, İstanbul, Yeditepe Yayınları, 2005. Kazıcı, Ziya, “Osmanlıların Balkanlardaki Muvaffakiyet Sebepleri”, Ulus
lararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı
Devleti Kongresi (07-09 Nisan 1999 Konya) Bildiriler, Konya, 2000, ss. 743-747. Kongar, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, İstanbul,
Remzi Kitabevi, 1999. Köse, Ali, “İhtidâ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.21, ss. 554-558. Külçe, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İzmir, Ticaret Basımevi, 1944. Külliyat-ı Kavanin, Serkiz Karakoç Armenian (hazırlayan), Ankara, Türk Ta
rih Kurumu Kütüphanesi, trhsz), Dosya No:1, Belge No:2599. Nazmi, Aziz, Taş, Şakir, “Edirne Civarının Osmanlılaşma Süreci”, Essays in
Honour of Ekmeleddin İhsanoğlu, Kaçar, Mustafa, Zeynep Durukol
(Comply), İstanbul, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi
Yayınları, 2006, c.1, ss. 115-121. Ocak, A. Yaşar ve S. Faruqi, “Zaviye” İslam Ansiklopedisi, c.13, ss. 468-476 Öngören, Reşat, “Balkanların İslâmlaşmasında Sufilerin Rolü”, Balkanlarda
İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri (21-23 Nisan
, Sofya), İstanbul, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi
Yayınları, 2002, ss. 47-73 ____, “Arnavutluk’taki Tasavvuf Faaliyetlerinin Karakteri”, Balkanlarda
İslâm Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri (4-7 Aralık
Tiran 2003, Arnavutluk), İstanbul, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştır
ma Merkezi Yayınları, 2006, ss. 343-363. Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.2, s. 607. Pazarlı, Osman, Din Psikolojisi, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1982. Selçuk, Havva “Tapu Tahrir ve Maliyeden Müdevver Defterlere Göre
Rumeli’de İhtidâ Hareketleri (1432-1482)” Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 12 (2002), ss. 90-91. Sertoğlu, Mithat, Osmanlı Tarih Lugatı, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1986. Sofuoğlu, Ebubekir, 1851-1912 Arası Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre
Kosova’da Osmanlı İdaresi, İstanbul, www.ukid.org.tr Speros Vriyonis, Jr., “Religious Changes and Patterns in the Balkans, 14+h
+h Centuries’’, H. Birnbaum and Sir Vriyonis (Ed.), Aspect and of the Balkans; Continuity and Change, The Hague, Paris, Mouton, 1972, ss.151-176. Şemsettin Sami, Kâmus-i Türkî, Dersaadet, İkdam Matbaası, 1317. Şiblî, Mevlana, Asr-ı Saadet, terc. Ö. Rıza Doğrul, İstanbul, Eser Neşriyat,
, c.1, s. 416. Şimşek, Halil, Türk-Bulgar İlişkileri ve Göç, İstanbul, Harp Akademileri Ba- sımevi, 1999. Thirkell, John, “Islamisation in Macodania as a Social Process”, Islam in the
Balkans, Jennifer Scarce (Ed), Edinburgh, 1979, ss.43-47. Virmiça, Raif, Kosova Tekkeleri Türbeleri ve Kitabeli Mezar Taşları, İstanbul,
Sufi Kitap Yayınları, 2010. Yiğit, Yücel, “Prizen Sancağı’nın İdari Yapısı (1864-1912)”, History Studies, :1 (2010), ss. 111-146.