SİGORTALININ CİNSİYET DEĞİŞİKLİĞİNİN SOSYAL SİGORTA İLİŞKİSİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Türk hukukunda cinsiyet değişikliğinin hangi esaslara göre gerçekleştirileceği ve cinsiyetini değiştiren kimsenin yeni cinsiyetinin hukuk düzeninde tanınmasının koşulları Türk Medeni Kanununun 40. maddesiyle düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre cinsiyet değişikliği operasyonu geçirebilmek için mahkemeden izin almak, bu izinle birlikte cinsiyet değişikliği operasyonunu geçirmek ve ardından mahkemeden yeni cinsiyetin nüfus kütüğüne tescilini talep etmek gerekir. Cinsiyet değişikliğinin hüküm ve sonuçları kural olarak ileriye etkili ortaya çıkar ve cinsiyet değiştiren kimse, cinsiyetini değiştirdiği andan itibaren yeni cinsiyeti uyarınca hukuki işleme tabi olur. Ancak bu aşamada cinsiyet değiştiren kişinin önceki cinsiyetine göre kazanmış olduğu haklarının ya da sahip olduğu yükümlülüklerin yeni cinsiyetine göre uyarlanması sorunu ortaya çıkar. Cinsiyet değişikliğinin sosyal sigorta ilişkisindeki etkisi cinsiyet değişikliği operasyonunun sosyal sigorta kapsamına asli sigortalı olarak girmeden önce gerçekleşip gerçekleşmemesine göre belirlenir. Sosyal sigorta kapsamına asli sigortalı olarak girdikten sonra gerçekleşen cinsiyet değişikliklerinde ise sigortalının haklarının kazanılmış veya beklenen hak niteliğinde olup olmamasına göre ayrım yapılır. Bu çalışmada cinsiyet değişikliğinin sosyal sigorta ilişkisine ilişkin etkisi asli ve bağlı sigortalılar bakımından incelenmiş ve Türk sosyal sigorta hukukunda cinsiyet değiştirenlere yönelik mevcut düzenlemeler eşitlik ilkesi yönünden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cinsiyet değişikliği, Cinsiyet değiştirmiş sigortalı, Kazanılmış hak, Beklenen hak, Cinsiyet değişikliği operasyonu

EVALUATION OF THE INSURED’S GENDER REASSIGNMENT WITHIN THE SCOPE OF SOCIAL INSURANCE RELATIONSHIP

The principles on which gender reassignment will be carried out in Turkish law and the conditions for recognizing the new gender of a post-operative transsexual in the legal order are regulated by Article 40 of the Turkish Civil Code. According to this provision, in order to undergo a gender reassignment surgery, it is necessary to obtain permission from the court, to undergo a gender reassignment surgery with this permission, and then to claim the court to register the new gender in the civil registry. As a rule, the provisions and consequences of gender reassignment are proactive, and the post-operative transsexual will be subject to legal act in accordance with his new gender from the moment he changes his gender. However, at this stage, the problem of adapting the vested rights or obligations of the post-operative transsexual to the new gender arises. The effect of gender reassignment on the social insurance relationship is determined by whether or not the gender reassignment surgery takes place before transsexual is covered by social insurance as a primary insured. In case of gender reassignment surgery after being covered by social insurance as the primary insured, a distinction is made according to whether the insured's rights are vested or expected. In this study, the effect of gender reassignment on the social insurance relationship was examined in terms of primary and dependent insureds and the current regulations for post-operative transsexuals in Turkish social insurance law were evaluated in terms of the principle of equality.

Keywords:

Gender reassignment, Post-operative transsexual insured, Vested right, Expected right, Gender reassignment surgery,

PDF

___

Akıntürk T / Ateş D, Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku İkinci Cilt, 18. Baskı, Beta Yayıncılık, 2016.
Akipek J / Akıntürk T / Ateş D, Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku Birinci Cilt, 16. Baskı, Beta Yayıncılık, 2020.
Alçık M, “Türk Anayasa Mahkemesinin Trans Bireylere İlişkin Cinsiyet Değişikliği Kararları Üzerine Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21(Özel Sayı), 2019, s.1875-1906.
Alper Y, Sosyal Sigortalar Hukuku, 11. Baskı, Dora Yayıncılık, 2020.
Altundiş M, “Hukuki Güvenlik İlkesi”, Yasama Dergisi, (10), 2008, s.60-94.
Aslanköylü A, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınevi, 2010.
Bafra J, “Türkiye’de Cinsiyet Değişikliği Ameliyatlarında Tıbbi ve Hukuki Sorunlar”, Türkiye Klinikleri Adli Tıp ve Adli Bilimler Dergisi, 1(1), 2004, s. 47-54.
Bakırcı K, Çalışma Yaşamında Kadın Erkek Eşitliği Arayışı Cinsiyet Ayrımcılığı Yasağı ve Türkiye, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2012.
Centel T, Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, 2021.
Council of Europe Commissioner for Human Rights, Human Rights and Intersex people (Issue Paper), Council of Europe, 2015, Erişim Tarihi 18 Mart 2022.
Cumalıoğlu E, “Transseksüellerin Sicil Cinsiyetini Değiştirmelerinde Kısırlık ve Ameliyat Zorunluluğu Türk Medeni Kanunu’nun 40. Maddesi Anayasa’ya Aykırı Mıdır?”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(2), 2016, s. 439-464.
Çetin E, Ulusal ve Uluslararası Hukuk Boyutuyla Sosyal Güvenlik Hakkı ve Etkinleştirilmesi, 2. Baskı, Yetkin Basımevi, 2021.
Çoban Atik A, “İdare Hukukunda Kazanılmış Hak İlkesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21(1), 2013, s. 11-53.
Dural M / Öğüz T, Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku, 19. Baskı, Filiz Kitabevi, 2018.
Dural M / Öğüz T / Gümüş M A, Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku, 14. Baskı, Filiz Kitabevi, 2019.
Eryılmaz B, Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Transseksüellik, Adalet Kitabevi, 2020.
European Commission, Directorate-General for Justice and Consumers, Marjolein van den Brink ve Peter Dunne, Trans and intersex equality rights in Europe: a comparative analysis, (Ed: Alexandra Timmer ve Susanne Burri), Publications Office, 2018.
European Court of Human Rights, Factsheet on Gender Identitiy Issues, 2022, Erişim Tarihi 18 Mart 2022. Ezer B, Kişisel Durum Değişikliklerinin Sosyal Güvenlik Hukukundaki Etkileri, TAEM Yayınları, 2021.
Fabeni S / Agius S, Transgender People and the Gender Recast Directive – Implementation Guidelines, ILGA-Europe, 2009, Erişim Tarihi 17 Mart 2022.
Gökçen Ayan B, “Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Kadına Yönelik Pozitif Ayrımcılık: Uzun Vadeli Sigorta Bakımından Bir Değerlendirme”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 2015, s.351-382.
Gören Z, “Genel Eşitlik İlkesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3), 2016, s.3279-3301.
Güner U / Kalkan U / Öz Y / Özsoy E C / Söyle F, Türkiye’de Cinsel Yönelim veya Cinsiyet Kimliği Temelinde Ayrımcılığın İzlenmesi Raporu 2010, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını, 2011.
Güven K, “Cinsiyet Değişikliği ve Hukuki Sonuçları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 1997, s. 45-80. (Ks. Cinsiyet Değişikliği)
Güven K, “Cinsel Kimlik Üzerinde Hak Kavramı ve Korunması: Transseksüellik ve İnterseksüellik”, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 2015, s.127-170. (Ks. Cinsel Kimlik)
Güzel A / Okur A R / Caniklioğlu N, Sosyal Güvenlik Hukuku, 19. Baskı, Beta Yayıncılık, 2021.
Hacıoğlu A, Türk Sosyal Sigortalar Hukukunda Yersiz Ödemelerin Geri Alınması, Beta Yayıncılık, 2017.
İkizler M, Evlenmenin Hükümsüzlüğü, Seçkin Yayıncılık, 2018.
Karadağ N, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk Hukuku Kapsamında Cinsel Azınlık Hakları”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
Karan U, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı, On İki Levha Yayıncılık, 2017.
Koç Kızılyel M, Türkiye’de Cinsiyet Değiştirme İşlemlerinin Tıbbi ve Hukuki Yönden Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
Makaracı Başak A / Öktem Çevik A, “Cinsiyet Değişikliğine İlişkin Güncel Gelişmelerin Değerlendirilmesi”, Z. Ö. Üskül Engin, D. Çörek ve G. Öcal (Ed.), Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk Cilt II, On İki Levha Yayıncılık, 2021, s.1-18.
Mutlay F B, Sosyal Sigorta Yardımlarına Hak Kazanma Koşulları ve Eşitlik İlkesi, Beta Yayıncılık, 2014.
Nilüfer A, “İnsan Hakları Hukuku Temelinde Türk Hukukunda Cinsiyet Geçiş Süreci”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Lisansüstü Programlar Enstitüsü, 2018.
Oğurlu Y, İdare Hukukunda Kazanılmış Haklara Saygı ve Haklı Beklentiler Sorunu, Seçkin Yayıncılık, 2003.
Oğuzman K / Seliçi Ö / Oktay Özdemir S, Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), 17. Baskı, Filiz Kitabevi, 2018.
Özcan Konakcı Z B, Türk Hukukunda Cinsiyet Değiştirme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Özer H D, Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Koşulları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Özkan S, “Cinsiyet Geçiş Sürecinin Hukuki ve Toplumsal Boyutu: Haklar ve İhlaller”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(1), 2017, s. 55-84.
Öztan B, Aile Hukuku, 6. Baskı, Turhan Kitabevi, 2015.
Sağlam İ, “Türk Medeni Kanunu Madde 40 Üzerine Bir Değerlendirme”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8 (3-4), 2004, s.455-469.
Saraç C, Hastalık Sigortası, Altın Nokta Yayınevi, 2013.
Saraçoğlu S, “Anayasa Mahkemesi E.2017/130, K.2017/165, T.29.11.2017 ve E.2017/130, K.2017/164, T.29.11.2017 Kararları Işığında Türk Medeni Kanunu Madde 40 Hükmüne İlişkin Güncel Bir Değerlendirme”, U. Orhan, M. E. Göka ve E. Göztepe (Ed.), Bilkent Üniversitesi Genç Hukukçu Araştırmacılar Sempozyumu, On İki Levha Yayıncılık, 2020, s.279-306.
Sert S, “Türk Medeni Hukukunda Cinsiyet Değiştirme”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.118, 2015, s. 255-270.
Sözer A N, “Sosyal Sigortalarda Kazanılmış Hakların Korunması Üzerine Bir İnceleme (Süper Emeklilikte Son Durum)”, Çimento İşveren Dergisi, 3(6), 1989, s. 3-29. (Ks. Kazanılmış Haklar)
Sözer A N, “Kanunların Önceye Etki Yasağı: Sosyal Sigortalar Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme”, Journal of Yaşar University, 8(Özel Sayı), 2013, s. 2477-2534. (Ks. Önceye Etki Yasağı)
Sözer A N, Türk Genel Sağlık Sigortası, 3. Baskı, Beta Yayıncılık, 2020. (Ks. Genel Sağlık Sigortası)
Sözer A N, Türk Sosyal Sigortalar Hukuku, 5. Baskı, Beta Yayıncılık, 2021. (Ks. Sosyal Sigortalar)
Sümer H H, Sosyal Güvenlik Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 2020.
Şahin Emir A, İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Analık, Adalet Yayınevi, 2019.
Tekin N, “Cinsiyet Değiştirme Kavramı ve Cinsiyet Değişikliği Ameliyatının Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi”, Terazi Hukuk Dergisi, 4 (39), 2009, s.97-114.
Tuncay A C / Ekmekçi Ö, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, 20. Baskı, Beta Yayıncılık, 2019.
Turan Başara G, “Türk Medenî Kanunu’nun 40’ıncı Maddesi Kapsamında Cinsiyet Değişikliği ve Hukukî Sonuçları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (103), 2012, s. 245-266.
Uşan M F, “5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Yürürlük ve Uygulama Başlangıcına İlişkin Tespitler”, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.14, 2009, s. 239-248.
Yetik M / Erkan D, “Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Yaşlılık Sigortası Açısından Sürekli Bakıma Muhtaç Derecede Ağır Engelli Çocuğu Olan Kadın Sigortalılar”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 14 (53), 2017, s.221-238.
Yücel Bodur M, Sosyal Güvenlik Hukukunda Ölüm Sigortası, Seçkin Yayıncılık, 2021. Yücesoy Yılmaz Y, “Mahkemeden İzin Alınmaksızın Gerçekleşen Cinsiyet Değişikliğinin Türk Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29(1), 2021, s. 725-758.