1880 Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamname Layihası Osmanlı Devleti’nin modern dönemdeki hapishane teşkilatının temel metnidir. Modern Osmanlı hapishanelerine şimdiye dek tarih yazımında genellikle modernleşme paradigmasından bakılarak bunların modern hapishane olmakta ne kadar başarılı sayılabilecekleri sorusu sorulagelmiştir. Ancak bu perspektif Osmanlı hapishanesini gerçekten anlamayı imkânsız kılmaktadır. Bunun yerine, modern burjuva disiplin toplumunun temeli olan hapishaneye Osmanlı bağlamında da uluslararası burjuva toplumuyla bütünleşme sorusu üzerinden bakılmalıdır. Keza bu bağlamda geleneksel Osmanlı elitleri olsun, mahalli topluluk dayanışması temelindeki eski Osmanlı sosyal yapısı olsun, uluslararası burjuvazi ile ilişikli modern Osmanlı bürokrasisince nasıl bir süreç içinde ve ne şekilde yerinden edildikleri de analiz edilmelidir. Bu makale çalışmasında, bu konudaki kurucu yasal metinlerden biri olan 1880 Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamname Layihası üzerinden işte tam da bu tür bir inceleme ve analize girişilmektedir. Bu çerçevede öncelikle Michel Foucault’nun Batılı orijinal bağlamdaki analizine dayalı bir şekilde çok kısa teorik bir giriş yapılmakta, ardından 1880 Hapishaneler Nizamname Layihası’nın ilginç kabul ve resmîleşme süreci anlatılmakta, sonra da nizamname layihasının söz konusu analizi yerine getirilmektedir. Bu analiz çerçevesinde üç ana unsur dikkat çekmektedir: layihada hapishane temelli gözetleme ve disiplinin teorik olarak kurulması, sosyal güvenlik devletinin temelinin atılması, modern kapitalist çalıştırma sisteminin yerleştirilmeye çalışılması. Bu modern disipliner metnin Sultan II. Abdülhamid döneminde yazılıp ciddi şekilde uygulama konmaya çalışılmış olması da söz konusu dönemin mahiyeti hakkındaki popüler ve tarihyazımsal önkabulleri sorgulamaya bizi itmektedir.

The 1880 Regulation Memorandum for Detention Houses and Prisons is the basic text for the organization of the modern prison in the Ottoman Empire. Modern Ottoman prisons have usually been viewed from the modernization paradigm in history writing until now, and the question of how successful they can be considered in being modern prisons has been asked. However, this perspective renders a real understanding of the Ottoman prison impossible. Instead the prison, which is the basis of the modern bourgeois disciplinary society, should be viewed in the Ottoman context, too, through the question of integration with the international bourgeois society. Likewise, the issue of the process and way whereby not only the traditional Ottoman elites but also the old Ottoman social structure based on local communal solidarity were replaced by the modern Ottoman bureaucracy associated with the international bourgeoisie should be analysed within this context. This is the exact kind of study and analysis that is attempted in this article on the basis of the 1880 Regulation Memorandum for Detention Houses and Prisons, which is one of the founding legal texts on this subject. Within this framework, firstly, a very short theoretical introduction is made based on Michel Foucault's analysis in the original Western context, and then the interesting process by which the 1880 Prison Regulation Memorandum was adopted and officialised is recounted, and finally the said analysis of the regulation memorandum is conducted. Within the scope of this analysis, three main components are noticeable; the theoretical establishment, within the memorandum, of prison-based surveillance and discipline; the laying of the foundations of the social security state; and the attempt to establish a modern capitalist employment system. The fact that this modern disciplinary text was written up and was intended to be seriously put into practice during the reign of Sultan Abdulhamid II obliges us to question the popular and historiographic presuppositions about the nature of the period in question.