Hanbelî - Eş‘arî İhtilafının Tahammül Ahlakı Bağlamında Değerlendirilmesi

Hanbelîlik ve Eş’arîliğin ayrıştığı nokta, nasları anlama biçimleridir. Hanbelîler, nasların zahirine tutunmak ve aklın rolünü, şahit ve teslim olmak seviyesine indirgemiştir. Eş’arîler ise Eş’ari’nin, akıl ve nakil birlikteliğine dayalı kelam yöntemini izlemiştir. Bu iki anlayışın temsilcileri zamanla birbirlerinin fikirlerini, doğru-yanlış şeklinde kategorize etmiş, karşılıklı tartışmalara, hatta kavgalara kadar işi götürmüştür. Buna misal, İbn Teymiyye ve muhalifleri arasında geçen tartışmalar ve gerçekleşen hadiselerdir. Bir Hanbelî olarak İbn Teymiyye, Ashabü’l-Hadis geleneğinin mirasına sahip çıkarken, muhalifleri olan Eş’arîler onun nasları anlayış biçimine karşı çıkmış ve bu, ilmî bir ihtilafın ötesinde, hasmâne tutumların sergilenmesine, iftiralara ve hapsettirmelere kadar gitmiştir. Mezhep mensuplarının birbirine müsamaha ile yaklaşması ve tarihteki üzücü hadiselerin tekrar etmemesi gayesiyle yaptığımız bu çalışmamız, Hanbelî ve Eş’arîler arasındaki anlayış farkını, bunun tarihsel süreçte nasıl derinleştiğini göstermesi bakımından önemlidir.

The Evaluation of the Hanbali - Ashari Conflict in the Context of the Ethics of Endurance

Hanbalism and Ash'arism are two important thinking systems of Ahl-i Sunnah. The main point where these two schools differ is in their understanding of religious texts. Hanbalis often try to understand religious texts without comment. The Ash'ari thought revealed his understanding of kalam after Imam Ash'ari broke from his past with Mutazila and declared that he was a part of the hadith supporters. In the historical process, representatives of these two understandings have discussed various issues. These discussions led to events that would overshadow Islam's broad understanding of tolerance. The conflict between Hanbali and Ash'ari has manifested itself in different geographies and from different times. The most striking among these are the debates and events that took place between Ibn Taymiyya and his Opponents. This study is important in terms of showing the difference in understanding between Hanbali and Ash'ari people and how this has deepened in the historical process.

PDF

___

Akoğlu, M. (2006). Mihne Sürecinde Mu'tezile. İstanbul: İz Yayıncılık.
Âlûsî, H. N. b. (2006). Cîlâu'l-Ayneyn bi Muhakemeti'l- Ahmedeyn. (D. b. Münir, Tah.) Beyrut: Mektebetü'l- Asrıyye.
Aytekin, A. (1999). İbn Tûmert. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 20, 425 ss). İstanbul.
Bağdâdî, A. (1995). el-Fark Beyne'l-Fırak. (M. M. Abdülhamid, Tah.) Beyrut: Mektebetü'l-Asrıyye.
Bağdâdî, H. (1988). Kitâbü'l-Kifâye fi İlmi'r-Rivâye. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Bağdâdî, H. (Tarihsiz). Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru'l- Kitâbi'l-Arabî.
Baybars, R. (1998). Zübdetü'l-Fikra fî Târîhi'l-Hicra. (D. S. Richards, Tah.) Beyrut: Neşerâtü'l-İslâmiyye.
Birzâlî, Y. (2005). el-Vefeyâtü li'l-Birzâlî. Beyrut.
Bulut, M. (2000). İhve-i Selâse. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 22, 6 ss). İstanbul.
Dehlevî, Ş. V. (2003). Huccetullâhi'l-Bâliğa. (M. Erdoğan, Çev.) İstanbul.
Ebû Abdullah b. H. (1983). Zikru Mihneti'l-İmam Ahmed b. Hanbel. (M. Nağaş, Tah.).
Ebu'l-Fazl S. b. A. b. H. (1995). Siretü'l-İmam Ahmed b. Hanbel. (F. b. Abdulmün'im A. Tah.) Riyad: Dâru's- Selef.
Ebû Zehra, M. (1988). İmam İbn Teymiyye. (N. Bolelli vd. Çev.) İstanbul: İslâmoğlu Yayıncılık.
Ebû Zehra, M. (2011). Mezhepler Tarihi. (M. Karaca, Haz.) İstanbul: Hisar Yayıncılık.
ed-Dîb, A. (1993). İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 8, 143 ss). İstanbul.
Fığlalı, E. R. (1999). Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri. İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
Gölcük, Ş. (1991). Bâkıllânî. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 4, 531 ss). İstanbul.
Hilmi, M. (2005). Menhecü Ülemâi'l-Hadis ve's-Sünneti fî Usûlü'd-Din. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
İbn Battûta, (1992). Rihlet-ü İbn Battûta-Tuhfetü'n-Nazar fî Garâibi'l-Emsâr ve Acâibi'l-Esfâr. (M. A. el-Uryân, Tah.) Beyrut.
İbn Hazm, (Tarihsiz). el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehvâi ve'n- Nihal. (M. İ. Nasr ve A. Umeyre, Tah.) Beyrut: Dâru'l-Cîl.
İbn Kesîr, E. F. İ. (2007). el-Bidâye ve'n-Nihâye. Beyrut.
İbn Nedim, M. b. E. (Tarihsiz). Fihrist. (R. Teceddüd, Tah.) İbn Teymiyye (Tarihsiz). Şezerâtü'l-Belatîn. Beyrut: Dârü'l-Kalem.
İbnü'd-Devâdârî, E. B. b. A. (1982). Kenzü'd-Dürer ve Câmiu'l-Gürer. (B. Radtke, Tah.) Kahire.
İbnü'l-Esîr, (2003). el-Kâmil fi't-Târih. (M. Y. ed-Dekkâk, Tah.) Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
İbnü'l-Verdî, Z. Ö. b. M. (1996). Târîhu İbnü'l-Verdî, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
İğde, M. (2016). Siyasî-İtikadî Bir Mezhep Olarak Hanbelîliğin Teşekkül Süreci, İstanbul: İFAV Yayınları.
Kadı Ebû Ya'lâ M. b. H. el-Ferrâ, (1350). Tabakâtü'l- Hanâbile. (A. Ubeyd, Tah.) Dımeşk: Mektebetü'l- Arabiyye.
Kalaycı, M. (2019). İmâm-ı Eş’arî ve Eş’arîlik. Ankara: Anadolu Yayıncılık.
Kaya, E. S. (2003). Mâlikî Mezhebi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 27, 524 ss). İstanbul.
Keskin, M. (2013). İmam Eş'arî ve Eş'arîlik, İstanbul: Düşün Yayıncılık.
Kevserî, M. Z. (2001). Mezheplerin Doğuşuna Bir Bakış. (S. Bahçıvan, Çev.) Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/33-48.
Koca, F. (2011) Selefî Söylem-Hanbelî Mezhebi. Ankara: Ankara Okulu.
Koca, F. (2014). Ahmed b. Hanbel. Ankara: TDV Yayınları.
Koçyiğit, T. (1963). "Kitâbü'l-ilel ve Marifeti'r-Rical" Mukaddimesi. Ankara.
Kutlu, S. (2002). İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Kitabiyat.
Laoust, H. (1999). İslâm'da Ayrılıkçı Görüşler. (E. R. Fığlalı ve S. Hizmetli, Çev.) İstanbul: Pınar Yayıncılık.
Makrîzî, T. E. A. el-Ubeydî (1997). es-Sülûk li Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk. (M. Abdülkâdir Atâ, Tah.) Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Münâvî, Z. M. A. (2008). el-Kevâkibü'd-Dürriyye fî Terâcimi's-Sâdeti's-Sûfiyye. (A. Ferid, Takdim) Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Nedevî, E. H. (1992). Tarihu Davet-i Azimet-İslâm Önderleri Tarihi. (Y. Karaca, Çev.) İstanbul.
Okumuş, N. K. (2019). Tekfir ve Te’vil Arasına Sıkıştırılmış Düşünce Özgürlüğü Serüvenimiz, İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı, İstanbul: Ensar Neşriyat.
Özel, A. (2013). Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları.
Şankıtî, M. b. M. (Tarihsiz). Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünnî-Şiî İlişkileri. (İ. Çakmak, Çev.) İstanbul: İlimyurdu Yayıncılık.
Şehristânî, E. M. b. A. (2014.) el-Milel ve'n-Nihal. (M. A. el-Fâdilî, Tah.) Beyrut: Mektebetü'l-Asriyye.
Uludağ, S. (2017). Teftazânî’nin Şerhü’l-Akâid’in Girişi. İstanbul: Dergah Yayınları.
Watt, W. M. (2010). İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. (E. R. Fığlalı, Çev.) Ankara: Sarkaç Yayınları.
Yalçın, A. (2019). Selefî Düşüncenin Tarihsel Gelişiminde İbn Teymiyye. Kayseri: Kimlik Yayınları.
Yüksel, E. (2012). Mâturîdîler ve Eş'arîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
Zehebî, (1986). Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ. (Ş. el-Arnaûd, Tah.) Beyrut: Müessesetü'r-Risâle.
Zehebî, (2007). Kitâbü Tezkireti'l-Huffâz. (Z. Umeyrât, Tah.) Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.