İLK DÖNEM EMEVÎ HİLÂFETİNDE KADININ SİYASÎ VE İÇTİMAÎ HAYATTAKİ YERİNE DAİR DEĞERLENDİRME

Cahiliye dönemi geleneklerine karşı başlatılan mücadelelerde, ilk tebliğ ve biatlarda kadın hakları ve kız çocukları meselesi birinci gündem maddeleri arasında yerini almıştı. Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan hükümlerden başka siyasî otoriteye göre değişkenlik gösteren kadının statüsü Emevîlerle birlikte güçlenerek devam etmiştir. İslâm dininin doğuşunun tüm dünyada kadının aşağılandığı bir zaman dilimine tevâfuk gelmesi kadın hakları meselesini Hz. Muhammed’in (s.a.v.) çözmeye çalıştığı ilk problemlerden biri yapmıştır. Yaptığı bir çok evlilikle Kur’ân-ı Kerîm’in kadınlarla ilgili meselelerini yine onlar vasıtasıyla toplumun her kesimine hızlıca ulaştırması hususi bir anlam ifade etmektedir. Onun sünnetini takip eden halifeler de kadına dair yeni yaklaşımları içtihad yoluyla bir düzene oturtmuşlardı. Emevîler döneminde de devam eden benzer yaklaşımlar hanedan yapısına göre şekillenirken kadının artık siyasî alanda görülmesine neden olmuştur. Hz. Âişe’nin (r. anhüm) şahsında gelişen ve dönemiyle doğrudan alakalı olan pek çok hadiseden sonra Müslüman kadın, hayatın her alanında kendine daha fazla yer bulmuştur. İlk Emevî halifesi Hz. Muâviye’nin (r.a.) annesinin çok tanınır bir sima olması oğlunun siyasetine doğrudan müdahil olması için yeterli olmasa da kadın dolaylı olarak Emevî iç politikasındaki yerini almıştı. Hanedanla nesep illiyeti vesilesiyle bir bağ kurulmaya çalışılması ve savaş meydanlarının cesur kadınları gibi pek çok konu Emevîler döneminde kadını ön plana çıkaran hususlar arasında yerini almıştır. Bu makale; İslâm’ın ilk dönemlerinde şekillenen kadının statüsünün Emevîlerle birlikte girdiği süreç, akraba ilişkileri, nesep ilhakı, ümmüveledin durumu, istîlâd, kabileler arası evlilik akidleri, savaş meydanlarında ve geri hizmetlerdeki kadınlar ve iktisadî hayatın bir aktörü olarak kadın mevzularını konu edinmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Emevî, Muâviye, Kadın, Hind, Ziyâd

EVALUATION OF WOMEN’S PLACE IN POLITICAL AND SOCIAL LIFE IN THE FIRST PERIOD UMAYYAD CALIPHATE

In the struggles initiated against the traditions of the Age of Ignorance, in the first announcements and homage, women’s rights and the issue of girls were among the first agenda items. Apart from the provisions in the Qur’an, the status of women, which varied according to the political authority, continued to strengthen with the Umayyads. The fact that the birth of Islam coincides with the time when women were humiliated all over the world brought the issue of women’s rights as one of the first problems that the Prophet Muhammad (pbuh) tried to solve. The fact that he quickly conveys women’s issues in the Qur’an to all segments of society through the many marriages he has made makes a special sense. The caliphs, who followed his sunna, also arranged their new approaches to women through precedents. While similar approaches that continued in the Umayyad period were shaped according to the dynastic structure, they caused women to be seen in the political arena as well. After many events that developed in the person of Hz. Aisha (r. anha) and were directly related to her period, Muslim women found more space in all areas of life. Although the mother of the first Umayyad caliph Hz. Muawiya (r.a.) was a well–known figure, it was not enough for her to be directly involved in their son’s politics, but the women indirectly took her place in the Umayyad domestic policy. Many issues, such as the attempt to establish a bond with the dynasty through ancestry and the brave women of the battle, are the issues that brought women to the fore in the Umayyad period. The process of the status of women, which was shaped in the early periods of Islam, with the Umayyads, kinship relations, the annexation of ancestry, the status of the ummüveled, invasion, inter–tribal marriage contracts, women in the battlefields and back services, and women as an actor in economic life are the subjects of this article.

Keywords:

Umayyad, Muawiyah, Woman, Hind, Ziyãd,

PDF

___

Aksu, A. (2001). Emeviler Döneminde Kadının Durumu. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 263–280.
Aktan, H. (2001). İstîlâd. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 23, ss. 361–362). TDV. Yayınları.
Aycan, İ. (2004). Mervân I. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 29, ss. 224– 227). TDV. Yayınları.
Aycan, İ. (2005). Muâviye b. Ebû Süfyân. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 30, ss. 330–332). TDV. Yayınları.
Aycan, İ. (2013). Ziyâd b. Ebîh. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 44, ss. 480– 482). TDV. Yayınları.
Aydın, M. Â., & Hamîdullah, M. (2002). Köle. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 237–246). TDV. Yayınları.
Belâzurî, A. b. Y. (2013). Fütûhu’l–büldân (Ülkelerin Fetihleri) (M. Fayda, Çev.). Siyer Yayınları.
Demircan, A. (2011). Emevî Halifelerinin Evlilikleri. İSTEM, 18, 243– 261.
Fayda, M. (1998). Hulefâ–yi Râşidîn. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 18, ss. 324–338). TDV. Yayınları.
Fayda, M. (2013). Yermük Savaşı. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 43, ss. 485–486). TDV. Yayınları.
Hamevî, Y. (1993). Muʿcemü’l–üdebâ (C. 1–7). Dârü’l–Garbi’l–İslâmî.
Hamevî, Y. (1977). Muʿcemü’l–büldân (C. 1–5). Dârü’l–Kütübi’l–İlmiye.
Hayyât, H. (2019). et–Târîh (İlk Kronolojik İslam Tarihi) (Ö. Sabuncu & M. Sabuncu, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
Hureysât, M. A. (1997). Hâlid b. Yezîd b. Muâviye. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 15, ss. 292–293). TDV. Yayınları.
İbn A’sem. (2020). el–Fütûh (Fetihler) (M. C. Caduk, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
İbn Asâkir, A. (1979). Târîḫu medîneti Dımaşḳ ve ẕikru fażlihâ ve tesmi yetü men ḥallehâ mine’l–emâs̱il ev ictâze bi–nevâḥihâ min varidîhâ ve ehlihâ (C. 1–80). Dârü’l–Fikr.
İbn Haldun. (2013). Mukaddime (S. Uludağ, Çev.; C. 1–2). Dergâh Yayınları.
İbn Hibbân. (2017). es–Sîretü’n–nebeviyye ve ahbâru’l–hulefâ (H. Bekiroğlu, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
İbn İshâk. (2021). Sîreti İbn İshâk (İlk Siyer Kitabı) (S. Yıldırım, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
İbnü’l–Cevzî, C. (1992). el–Muntaẓam fî târîḫi’l–mülûk ve’l–ümem (C. 1–18). Dârü’l–Kütübi’l–İlmiye.
İbnü’l–Esîr, A. (2016). el–Kâmil fi’t–târîh, (İslâm Tarihi) (A. Ağırakça, B. Eryarsoy, Z. Tüccar, A. Özaydın, Y. Apaydın, & A. Köşe, Çev.; C. 1–10). Ocak Yayıncılık.
İbnü’l–Hallikân. (1968). Vefeyâtü’l–aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z–zamân mimmâ s̱ebete bi’n–naḳl evi’s–semâʿ ev es̱betehü’l–ʿayân (C. 1–8). Dar Sader.
İbnü’l–Kesîr, İ. (1998). el–Bidâye ve’n–nihâye (Abdullah b. Abdülmuhsin et–Türkî, Tahk.; C. 1–21). Dâr–i Hicr.
İbnü’l–Miskeveyh, A. (2003). Tecâribü’l–ümem ve teʿâḳıbü’l–himem (C. 1–7). Dârü’l–Kütübi’l–İlmiye.
İbnü’t–Tağrîberdî, C. (1992). en–Nücûmü’z–zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l– Ḳāhire (C. 1–16). Dârü’l–Kütübi’l–İlmiye.
İbnü’t–Tıktaka. (2016). el–Fahrî (R. Şeşen, Çev.). Bilge Kültür Sanat Yayınları.
İsfahânî, A. (1961). Kitâbü’l–egânî (C. 1–24). Dârü’l–Kütübi’l–Mısriyye. Kalkaşendî, Ş. (1980). Meâsirü’l–inâfe fî melâimi’l–hilâfe. Alemü’l– Kütüb.
Kandemir, M. Y. (1998). Hind binti Utbe. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 18, ss. 64–65). TDV. Yayınları.
Kazancı, A. L. (1989). Âişe bint Talha b. Ubeydullah. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 2, ss. 206–207). TDV. Yayınları.
Kazvinî, H. M. (2018). Târih–i güzide (M. Öztürk, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kılıç, Ü. (2013). Yezîd I. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 43, ss. 513–514). TDV. Yayınları.
Köse, B. A. (2021). İslâm Coğrafyasında Salgın Hastalıklar: Emevîler Dönemi. History Studies, 3(13), 927–938.
Kur’ân–ı Kerîm, Süre–i Ahzap.
Maçoudi. (1823). Les Prairies D’or (C. B. de Meynard, Çev.; C. 1–9). Pavet de Courteille, A L’Imprimerie Impériale.
Özkuyumcu, N. (2002). Kelb. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 25, ss. 203– 204). TDV. Yayınları.
Sağlam, A. (2015). Ortaçağda Orjinal Bir Siyasi Yapı: Güçlü ve Nüfuzlu Her Emir Sultan Olur. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(4), 107–126.
Savaş, R. (1993). Cüveyriye bint Ebû Süfyân. TDV. İslâm Ansiklopedisi (C. 8, s. 146). TDV. Yayınları.
Savaş, R. (2017). İslâm’ın İlk Asrında Kadın. Siyer Yayınları.
Suyûtî, İ. (2019). Halifeler Tarihi (Târîhu’l hulefâ) (A. Gündüz, Çev.). Asalet Yayınları.
Taberî, İ. C. (2022). Târihu’t–taberî (C. Saylık, Çev.; C. 1–5). Ankara Okulu Yayınları.
Vâkıdî, M. (2014). Kitâbü’l–meğâzî (Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Savaşları) (A. Demircan & M. K. Yılmaz, Çev.). İlkharf Yayınları.
Vakidi, M. (2016). Fütuhü’ş–Şam (H. Gülşen, Çev.). Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
Yaʽkūbî, A. (2010). Târîhu’l–Yaʽkūbî (C. 1–2). Şirketü’l–İlmî lil Matbûât.
Zührî, İ. Ş. (2003). el–Meğâzî (İlk Dönem İslâm Tarihinde Savaşlar) (M. N. Akdoğan, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.