Anadolu- Lykia Uygarlığı: Lykia'nın "Hellenleşmesi" görüşüne eleştirel bir yaklaşım

Lykia Uygarlığı'nın "HeHenHği", 19. yüzyıldan günümüze eskiçağ biliminin, bu bağlamda arkeolojinin de hep gündeminde olmuştur. Bu yabancı "kimlik" önce sanatın ve sanatçının "Hellenliğine" bağlanmış; Hellenistik Dönemle birlikte yazının da "Hellence" oluşuyla süreç "tamam" sayılmıştır. Bu yapılırken ne Lykia'nın sanat ve sanatçılarının Anadolu-İon okulu kökeni ve ne de yazısının Anadolu-Milet kökeni fark etmiştir; hatta yazının Makedon soylu İskender süreciyle bu topraklarda yaygınlaştığı da göz ardı edilmiştir. Arkaik İonia'da kültür ve sanat Anadolu özlü olmasına karşın, yazı ve dil "Hellence" diye kimlik "Hellen" olmuştur; fakat Arkaik ve Klasik Lykia'da yazı ve dilin yerli olmasına karşın, bu kez de sanat "Hellen" diye aynı kimlik yakıştırılmıştır. Kimliği yazı mı belirler, yoksa sanat mı ? sorusu ise hiç önemsenmemiştir. "Yazı Hellence, dil de öyle" sayılırken ve soylu sınıf üzerinden varılan buna ilişkin "değişimi" tüm Lykia toplumuna genelleştirirken de bu çelişkiler sorgulanmamıştır; örneğin Luvice ve Phrygce'nin yüzlerce yıl "yazısız" konuşulabildiği anım-sanmamıştır. Ve tüm bu sözde "kanıtlar" Lykia uygarlığını tartışmasızca "Hellen" yapmaya yeterken, "düşünce"nin gündemde hiç olmayışı, sanat yapıtlarında okunmayışı ise düşündürmemiştir. Çünkü düşünce, "kimlik"te asıl belirleyici olandır; sanatı içeriğinde biçimlendirendir. Makalenin içeriğinde görülecektir ki Lykia'da konuların seçiminde, tarihsel içeriğinde, doğal ve gerçekçi betiminde "Hellas" yoktur, Anadolu vardır; "Hellenizm" yoktur, Doğululuk vardır. Lykia soylusu bile "Hellenleşmiş" olamaz, çünkü onun mezarı kent içindedir, ^gora'dadır, halkın yaşamından kopmaz; çünkü o ölünce tanrılaşır, "^ro/'laşmaz. İnancı Anadolu kökenlidir; bu nedenle yerel kültlerin Hıristiyanlığın başlangıcında bile öne çıkması şaşırtıcı değildir. Lykialı genelde doğada tapınır, sunakları kayadır. Tapmakları da mezarları da Anadolu geleneğinde biçimlendirilmiştir. Yazıtlı Dikme Mezar'da belgelendiği gibi, tanrı ve tanrıçaların yazıtlarda okunan Hellence adları, yazının Hellence oluşunun, çevirinin, bir gereği olmalıdır. Kralın adı Perikle olsa da, o, Perikles'in aksine tanrılaşmıştır; portresi Hellen sanatına özgü ideal güzellikten nasibini almamış, Doğu gerçekçiliğiyle ve "Hellen olmayan" anlamında "barbar" bi-çemde betimlenmiştir. Yani Atinalı'nın adını almıştır, düşüncesini almamıştır. Sonuçta eskiçağ bilimi, kültürler arası hep varolan ve "etki" olarak tanımlanan sanatsal biçim ve biçeme yönelik ilişkileri, söz konusu Hellenler olduğunda "akkulturasyon"a dönüştürmede ödünsüz olmuştur. Bilimde dogma yoktur, "ödünsüz" olunmaz; aklın izinde sorgulama vardır. Yirmi yıl boyu Lykia'da yaptığımız budur ve "Patara Okulu" olarak vardığımız, yazdığımız "Anadolu" özlü sonuç, komşu Ksanthos'ta gün yüzüne çıkan Geç Hitit etkili orthostat kabartmalar ışığında varılan ve araştırmacılarının da şimdilerde -sanki bunlar bizler tarafından önceden "hiç yazılmamış" gibi- yazdıkları sonuçtur.

A critical approach to the thesis of Lycia becoming "Hellenic"

Lycian Civilization, considered to be "Hellenic", has "been an issue in prehistoric science and archeology since the 19th century. This foreign identity attributed to Lycia was first based on the art of the region (and the artists), called "Hellenic"; then the 'Hellenization' of Lycia was deemed complete when the Greek script and language was adopted in the Hellenistic period. However, neither the Anatolian sources of the art and artist, nor the Anatolian sources of the writing were taken into consideration in this thesis. Moreover, the fact that the Greek script and language was disseminated in this territory by the Macedonian Alexander the Great was ignored. Although culture and art in Archaic Ionia were endemic to Anatolia, Archaic Ionia was deemed Hellenic because the script and language was Greek. On the other hand, in Archaic and Classical Lycia, although the writing and language was local, Hellenic identification was ascribed due to the art, deemed to be 'Hellenic'. "Which identifies origin, writing or art?" This question was never raised. It has been considered that "where the writing was in Greek, then the language should also be Greek". This induction (of the Greek language) by a noble minority was disseminated to all the people of Lycia. However, there were contradictions, such as the fact that the Phrygian and Luvian languages were spoken for centuries without usage of writing, and this was ignored. All this "evidence" was deemed satisfactory to make Lycian civilization "Hellenic"; no discussion took place about the "thought" of the Lycian people or their works of art. However, "thought" is the main identifier of origin and it formulates art according to its content. In the context of this article, it will be seen that there is no "Hellenism" either in the themes selected for the works of art, or the historical content, natural and realistic description of Lycia, but that there is the "Anatolian" and there is the "truth" in an oriental way. Further, a Lycian noble may also be said to be "un-Hellenic" in that, his tomb may be located in the city, in the Agora and not separated from the people's lives, and because when he dies, he will become a god, not a "hero". His beliefs are of Anatolian source, thus it should not be surprising that the local cults flourish even at the beginning of the Christianity. The Lycian worshipped in nature; his altars were the rock. His temples and tombs were formed in an Anatolian fashion. As documented on the "Inscribed Pillar", the Hellenic names of the gods and goddesses in inscriptions should be because of the requirement of the writing and translation into Greek. Even if the name of the king was Pericles, he became a god, unlike Pericles. His portrait does not reflect the ideal beauty of Hellenic art. On the contrary, it describes a "barbarian", in a non-Hellenic, but a realistic oriental manner. In other words, he has taken the name, but not the thoughts of the Athenian. Finally, classical studies have not converted the notion of "influence", which refers to the impact on artistic forms between cultures, to "acculturation", when the subject matter is the Hellenes. There is no place for dogma, or resistance in science, but there should be intelligent questioning and examination. This is what we have been doing in Lycia for 20 years... We, the "School of Patara", have raised awareness of the consequence of "Anatolian" sources, and this is a consequence which researchers are now writing about, as if we have never written before, in view of the orthostat relief in the vein of late-Hittite art, which came to light at our neighbor, Xanthos.

PDF

___

Akurgal 1941 E. Akurgal, Griechische 'Reliefs des VI. Jahrhunderts aus Eykien (1941).

Akurgal 1961 E. Akurgal, Die Kunst Anatoliens (1961).

Akurgal 1966 E. Akurgal, Onent und O kaideni (1966).

Akurgal 1983 E. Akurgal, AIt-Smyrna I. Wohnschichten und Athenatempel (1983).

Akurgal 1987 E. Akurgal, Griechische und römische Kunst in der Türkei (1987).

Akurgal 1998 E. Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi (1998).

Akurgal 2000 E. Akurgal, Ege. Bati Uygarlığının Doğduğu Yer (2000).

Alexiou 1991 S. Alexiou, Minos Uygarlığı (Çev. E. T. Tulunay 1991).

Alkım 1968 U. B. Alkım, Anatolien I (1968).

Babinger 2001 F. Babinger, "Rum", İslam Ansiklopedisi 9 (2001), 766.

Bayburtluoğlu 1982 C. Bayburtluoğlu, Likya (1982).

Bayburtluoğlu 2004 C. Bayburtluoğlu, Lycıa (2004).

Bean 1967 G.E. Bean, Aegean Turkey. An Archaeological Guide (1967).

Bean 1978 G.E. Bean, lycian Turkey. An Archaeological Guide (1978).

Bengston 1950 H. Bengston, Griechische Geschichte von den Anfangen bis in die römische Kaiser^eit (1950).

Benndorf - Niemann 1889 O. Benndorf - G. Niemann, Das Heroon von Gjölbaschı-Trysa(1889).

Berger 1970 E. Berger, Das Basler Ar^trelief (1970).

Borchhardt vd. 1975 J. Borchhardt - O. Feld - G. Neumann, Myra. Eine lykische Metropole in antiker und by^antinischer Zeit, IstForsch 30 (1975).

Borchhardt 1976 J. Borchhardt, Die Bauskulptur des Heroons von Eimyra, IstForsch 32 (1976).

Borchhardt 1990 J. Borchhardt, "Kulturgeschichtliche Betrachtungen", bk. Goiter, Heroen, Herrscherin Lykien, Ausstellungskat (1990).

Borchhardt 1993 J. Borchhardt, Die S teine von Zemuri (1993).

Borchhardt 2005 J. Borchhardt, "Zum Kult der Heroen, Herrscher und Ge- folgsleute in Lykien zur Zeit der Klasik", içinde: H. İşkan — F. Işık (deri.), Güneybatı Anadolu'da Me^ar Tipleri ve Ölü Kültü, Uluslararası Kolokyum, Antalya 1999, Lykia VI, 2001 /2002 (2005) 29-48.

Bosch 1937 CI. Bosch, "Das Anatolische in der Geschichte", II. Türki- scher Geschichtskongres (1937) 801 -811.

Boysal 1969 Y. Boysal, Katalog der 1Vas en im Museum in Bodrum I. Mykenisch-Protogeometrisch (1969).

Brandt — Kolb 2005 H. Brandt — F. Kolb, Lycia et Pamphylia. Eine römische Provingim Siidwesten Kleinasiens (2005).

Bruer — Kunze 2010 S. Bruer — M. Kunze, Der Stadtplan von Patara und Beobachtun- gen zu den Stadtmauern,Patara, 1.1 (2010).

Bruns-Özgan 1987 . Ch. Bruns-Ozgan, Lykische Grabreliefs des 5. und 4.]ahrhundertsv. Chr., IstMitt Beih 33 (1987).

Bryce 1986 T. R. Bryce, The Lycians I. The Lycians in Uterary and Epigraphic Sources (1986).

Bryce 2003 T. Bryce, "History", içinde: H. C. Melchert (derl.), The Luwians (2003) 27-127.

Buschor 1963 E. Buschor, Von griechischer Kunst. Ausgewaehlte Schriften (1963).

Bayburtluoğlu 2003 C. Bayburtluoğlu, Ary kanda. Anadolu'nun Aykırıçay'ı (2003).

Casabonne 2007 O. Casabonne, "Büyük İskender. Mit ve Gerçek", ArkeoAtlas 6, 2007,117.

Çevik - Bulut 2008 N. Çevik - S. Bulut, "The rediscovery of Gaga e/Gaxe in the south-east corner of Lycia. New finds from the total surface surveys", Adalya XI, 2008, 65

Çevik 1996 N. Çevik, "Yeni Bulgular Işığında Elmak Yaylası", Adalya I, 1996, 61-72.

Çevik 2000 N. Çevik, Urartu Kaya Medarları ve Ölü Gömme Gelenekleri (2000).

Childs 1978 W. A. P. Chüds, The City-Reliefs of Lycia (1978).

Cormack 2004 S. Cormack, The Space of Death in Roman Asia Minor (2004)

Delemen 1999 I. Delemen, Anatolian Rider Gods: a study on stone finds from the Regions of Lycia, Pisidia, Isauria, Lycaonia, Phtygia, Lydia and Caria in the late roman period, AMS 35 (1999).

Demargne 1958 P. Demargne, Lespiliersfuneraires, FdX I (1958).

des Courtils 2003 J. des Courtils, Ksanthos ve Letoon Rehberi (2003).

des Courtils 2005 J. des Courtils, "Ksanthos-Letoon Kazı ve Araştırmaları 2004", Anadolu Akdemdi Arkeoloji Hâberleri (ANMED)2005-3, 2005, 41-45.

des Courtils 2006a J. des Courtils, "Ksanthos Kazı ve Araştırmaları 2005", Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri (ANMED)2006-4, 2006,31-35.

des Courtils 2006b J. des Courtils, "Nouvelles decouvertes a Xanthos", içinde: K. D ördük — T. Kahya (derl), III. Uluslararası Likya Sempozyumu, Bildirileri, Antalya 2005 (2006) 145-152.

De Vries 2006 K. DeVries, "Phryg Krallığı. Midas'm Ülkesi", ArkeoAtlas 5 2006,44.

Dierichs 2002 A. Dierichs, Von der Götter Geburt und der Frauen Niederkunft (2002).

Dietrich - Loretz 2004 M. Dietrich - O. Loretz (deri.), Alter Orient und Altes Testament, Bd. 23 (2004) 1*51-175.

Diler 2006 A. Diler, "Pedasa Geç Protogeometrik Tümülüsü ve Leleglerde Ölü İnancı", içinde: T. Takaoğlu (deri.), Abdullah Yaylalı'ya Armağan (2006) 109-131.

Dinç 2010 S. Dinç, Hellenist?k ve Koma Çağlarında Ukya'da Kent birlikleri (2010).

Dörtlük 1977 K. Dörtlük, "1975 Uylupmar ICazı Raporu", TürkAD 24.2, ,1977, 9-15.

Efendioğlu 2010 T. Efendioğlu, Hellenistik ve Roma Çağlarında Ukya'da Yerel Tanrı ve Tanrıçalar (2010).

Eichler 1950 F. Eichler, Die Reliefs des Heroon von Gjölbaschı-Trysa (1950).

Engelmann 2006 H. Engelmann, "Zur Lykiarchie", ZPE 158 ,2006, 183.

Erhat 1972 A. Erhat, Mitoloji Sözlüğü (1972).

Freyer-Schauenburg 1994 B. Freyer-Schauenburg, Die lykischen Zmlfgötter-Reliefs, AMS 13 (1994).

Friedrich 2000 J. Friedrich (R. Tekoğlu, çev.), Kayıp Yakılar ve Diller (2000).

Froning 2004 H. Froning, "Das sogenannte Harpyien-Monument von Xanthos", içinde: T. Korkut (deri.), 60. Yaşında Fahri Işık'a Armağan (2004) 315-320.

Gay - Corsten 2006 K. A. Gay - Th. Corsten, "Lycian Tombs in the Kibyratis and the Extend of Lycian Culture", AnatSt 56, 2006, 47-60.

Gruben 1980 G. Gruben, Die Tempel der Griechen (1980).

Hiller 1975 H. Hiller, lonische Grabreliefs der ersten Haelfte des 5. Jahrhunderts v. Chr, IstMitt Beih. 12 (1975).

Huxley 1972 G.L. Huxley, The Early lonians (1972).

Isager 1994 J. Isager (deri.), Hekatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Halicarnassian Studies I (1994).

Işık - Işkan - Çevik 1998-1999 F. Işık - H. İşkan - N. Çevik, Miliarium Lyciae: Patara Yol Kılavuz Anıtı, Lykia IV, 1998/1999 (2001).

Işık 1986 F. Işık, "Die Entstehung der frühen Kybelebilder Phrygiens und ihre Einwirkung auf die ionische Plastik", ÖJh Beibl. 57, 1986,42-107.

Işık 1990 F. Işık, "Frühe Funde aus Theangela und die Gründung der Stadt", IstMitt 40,1990,17-36.

Işık 1994 F. Işık, "Pttara, im Land vom hethitischen Lukka und ho- merischen Lykia", Lykia I 1994, 1-11.

Işık 1995 F. Işık, Tempelgraeber von Patara und ihre anatolischen Wurzeln, Lykia II, 1995,160-186.

Işık 1995-1996 F. Işık, "Das Felsgrab von Köseoğlu und Totentempel Urartus", 28,1995-1996, 211-234.

Işık 1996a F. Işık, "Pamfılya ve Anadolu Gerçeği", Ada/ya I, 1996, 23- 44.

Işık 1996b F. Işık, "Zum Ursprung lykischer Felsheiügtümer", içinde: F. Blakolmer - K. R. Krierer - F. Krinzinger (deri.), Festschrift für Jiirgen Borchhardt %um sechs^igsten Geburtstag I (1996) 51-64.

Işık 1998a F.Jşık, "Zum Typus des Temenosgrabes in Lykien", IstMitt 48,1998,157-172.

Işık 1998b F. Işık, "Yunan Mucizesi Var mıydı?", Adalya III, 1998, 13-35.

Işık 1999 F. Işık, Doğa. Ana Kubaba. Tanrıçaların Ege'de Buluşması (1999).

Işık 2000a F. Işık, Patara. The History and Ruins of the Capital City of lycian league (2000).

Işık 2000b F. Işık, "Der karische Bergherrscher und sein heiliger Stein in Kbide", içinde: C. Işık (deri.), Festschrift für Baki Öğün, AMS 39 (2000) 117-135.

Işık 2001 F. Işık, "Die anthropomorphe Halbstatue der 'Eni Mahanahi' aus Letoon", içinde: N. Birkle - R. Fleischer (deri.), Festschrift Robert Fleischer zum 60. Geburtstag (2001) 143-151.

Işık 2001-2002 F. Işık, "Die Vergöttlichung lykischer Dynasten im Lichte ihrer Graeber, Lykia VI, 2001/2002, 114.

Işık 2003a F. Işık, Die Statuetten vom Tumulus D bei Elmalı. lonisierung der neuhethitisch-phrygischen Bildformen in Anatolien, lykia V, 2000 (2003).

Işık 2003b F. Işık, "Die Vergöttlichung der phrygischen Dynasten im Lichte ihrer Graeber", IstMitt 53, 2003, 183-208.

Işık 2004 F. Işık, "Zur anatolischen Athena im Lichte der Athena Ergane von Ilion und der Athena Nikephoros von Perga-mon", IstMitt 54, 2004, 5.07-518.

Işık 2006 F. Işık, "Mimaride Hitit-Akha İlişkileri", içinde: A. Erkanal (deri.), Hayat Erkanal'a Armağan (2006) 440-450.

Işık 2007 F. Işık, "Lykia'nın Dip Tarihi ve Hint-Avrupalılar'm Anadolulaşması Üzerine", içinde: G. Umurtak - Ş. Dönmez — A. Yurtsever (deri.), Refik Duru'yd Armağan (2007) 229-236.

Işık 2008a F. Işık, "Mopsos Mitosu ve Bilimsel Gerçekler. Perge ve Karatepe'nin Kuruluşu Üzerine", içinde: I. Delemen (deri.), 65. Yaşında Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu'na Armağan I (2008) 571-585.

Işık 2008b F. Işık, "Die Anatolısch-Altphrygische Muttergottheit vom Neolithikum bis zur Klassik", içirîde: E. Schwertheim - E. Winter (deri.), Neue Funde und Forschungen in Phrygien, AMS 61 (2008) 33-68.

Işık 2009 F. Işık, "Anadolu-İon Uygarlığı. 'Kolonizasyon' ve 'Doğu Hellen' Tanımına Eleştirisel Bir Bakış", Anadolu /Anatolia 35, 2009, 53-88.

Işık 2011a F. Işık, "Das Leto-Heiligtum in Asarcık am Xanthostal. Zur sog. 'Akkulturation' in Lykien bezüglich seiner frühen Tempelbauten", IstMitt (baskıda).

Işık 2011b F. Işık, "Hilal ya da Yaknlaştırılmış Boğa Boynuzu. Pinara Mezarları Işığında Kybele Anıdan Tepe Akroterinin Yorumu Üzerine", M. O^sait'e Armağan (baskıda).

Işık ve diğ. F. Işık - M. Atıcı - R. Tekoğlu, "Die nachhethitische Königsstele von Karakuyu beim Karabel-Pass. Zur kultu-rellen Kontinuitât vom bronzezeitlichen Mira zum eisen-zeitüchen Ionia", AMS (baskıda).

Işık-Işkan - Işık 2005 H. Işık-İşkan - F. Işık, "Likya Ev Mimarisi Üzerine Düşünceler", içinde: O. Belli - B. B. Kurtel (deri.), 60. Yaşında S. Genim*'e Armağan. Makaleler (2005) 398-415.

Işık-İşkan 2004a H. Işık-İşkan, "Zum Totenkult in Lykien II. Schlachtopfer an lykischen Graebern", içinde: T. Korkut (deri.), 60. Yaşında Fahri Işık'a Armağan (2004) 379-417.

Işık-İşkan 2004b H. Işık-İşkan, "Der Einfluss des spathethitischen Kultur- raumes auf die Grabreliefs in Lykien", içinde: M. Novak vd. (deri.), Akten der zweiten Forschungstagung des Graduiertenkollegs 'Anatolien und seine Nachbarn" (2004) 151-175.

Işın 1994 G. Işın, "The Easternmost Rock Tomb in Lycia: 'Topal Gavur' at Asartaş", Ljkia I, 1994, 68-77.

Işın 2010 G. Işın, "The Building Complex on the Tepecik Acropolis at Patara", AnatSt 60, 2010 , 93-104.

Jameson 1980 S. Jameson, "The Lycian League: Some Problems in its Administration", ANRWII 7.2,1980, 847.

Jeppesen 1992 K. Jeppesen, "Tot operum opus, Ergebnisse der daenischen Forschungen zum Mausoleion von Halikarnas seit 1966", Jdl 107,1992,59-102.

Jeppesen 1994 K. Jeppesen, "Founder Cult and Maussolleion", içinde: J. I s ager (derl.), Hekatomnid Caria and the Ionian Renaissance, Halicarnassian Studies I (1994) 73-84.

Kahya 2001-2002 T. Kahya, "Patara 1 Darg Age Pottery", Adalya V, .2001/2002,38-41.

Kasper 1978 S. Kasper, "Der Tumulus von Belevi", içinde: E. Akurgal (derl.), The Proceedings of the Xth International Congress of Classical Archaeology, Ankara-I^mir 1973 I (1978) 387-398.

Keen 1998 A. G. Keen, Dynastic Lycia (1998).

Köktürk 1996-1997 H. Köktürk, "New Lights on prehistorical Lycia. Finds from Girmeler Cave near Tlos", Tykia III, 1996/1997, 39-45.

Kolb - Kupke 1992 F. Kolb - B. Kupke, Tykien. Geschichte Tykiens im Altertum (1992).

Kolb — Kupke 1992 P. Demargne, Lespiliersfuneraires, FdX I (1958).

Korkut - Grosche 2007 T. Korkut — G. Grosche, Das Bouleuterion von Vatara. Ver- sammlungsgebaeude des Tykischen Bundes, Patara II. 1 (2007).

Latacz 2001 J. Latacz, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 9 Ekim 2001.

Lauter 1986 H. Lauter, Die Architektur des Hellenismus (1986).

Lehmann 2001 G. A. Lehmann, Ansat^e einer Theorie des griechischen Bundes- staates bei Aristoteles und Poly bios (2001).

Lippold 1950 G. Lippold, Die griechische Plastik, Handbuch der Archaeologie 3.1 {1950).

Mansel 1978 A. M. Mansel, Side. 1947-1966 Yılları Kadıları ve Araştırmaları Sonuçları (1978).

Marek 2010 C. Marek, Geschichte Kleinasiens in derAntike (2010).

Marinatos 1959 S. Marinatos, Kreta und das Mykenische Hellas (1959).

Marksteiner 2002 T. Marksteiner, Trysa - Hine ^entrallykische Niederlassung im Wandel der Zeit: Siedlungs-, architektur- und kunstgeschichtliche Studien zur Kulturlandschaft Tykien (2002).

Matthaeus 2006 H. Matthaeus, "Geç Tunç Çağı'nda Akdeniz'de Kültürler Arası İlişkiler, Ticaret ve Deniz Seferleri", içinde: Ü. Yalçın - C. Pulak — R. Slotta (derl),Uluburun Gemisi. 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, Deutsches Bergbau-Museum BocBum 2005/2006 (Sergi Katalogu) 2005/2006 (2006) 335-368.

Melchert 2003 H. C. Melchert (derl.), The Tuwians (2003).

Mellink 1976 M. Mellink, "Excavations in the Elmalı Area, Lycia, 1975", AJA 80,1976, 377-384.

Mellink 1998 M. Mellink, Kızılbel. An Archaic Painted Tomb Chamber in Northern Tycia (1998).

Metzger 1972 H. Metzger, Les ceramiques archaiques et claaiques de I'acropole lycienne, FdX IV (1972).

Montesquieu 1748 Ch. de Montesquieu, De 1'esprit des lots (1748).

Niehoff 199Ö J. Niehoff, "Byzan,tion", DNP 2 (1996), 871.

Nilsson 1992 M. P. Nilsson, Geschichte dergriechischetı Religion I (1992).

Oberleitner 1994 W. Oberleitner, Das Heroon von Trysa (1994).

Özgen 2006 I. Özgen, "Elmalı Ovası ve Hacımusalar", içinde: K. Dörtlük — T. Kayha (deri.), III. Uluslararası Likya Sempozyumu, 2005 Antalya (2006) 537-555.

Özgünel 1978 C. Özgünel, Karya Geometrik Seramiği (1978).

Özhanlı 2001-2002 M. Özhanlı, "İsinda Dikme Anıtı", Adalya V, 2001/2002, 73-106.

Özüdoğru 2008 Ş. Özüdoğru, Arkaik Dönem lykia Plastik Eserleri Işığında Ikonografık Yerel ve Yabancı Unsurlar (Akdeniz Üniversitesi, basılmamış doktora tezi, Antalya 2008).

Özyar 2005 A. Özyar, "Geç Hitit Sanatı", ArkeoAtlas 4, 2005, 10-14

Pfuhl - Möbius 1977 E. Pfuhl - H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs I (1977).

Praschniker - Theuer C. Praschniker - M. Theuer, D as Mausoleum von Be km, FiE VI (1979).

Prayon 1987 F. Prayon, Phrygische Plastik (1987).

Pryce 1928 F. N. Pryce, Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities, British Museum Vol 1.1: Prehellenic and Early Greek (1928).

Przeworski 1939 S. Przeworski, Die Metallindustrie Anatoliens in der Zeit von 1500-700 vor Chr. (1939).

Roller 1999 L.E. Roller, In Search of God the Mother (1999).

Rose 2008 C. B. Rose, "Separating Fact from Fiction in the Aiolian Migration", Hesperia 77.3, 2008, 399-430.

Schachermeyr 1967 F. Schachermeyr, Aegaeis und Orient (1967).

Schmidt-Dounas 1985 B. Schmidt-Dounas, Der lykische Sarkophag aus Sidon, IstMitt Beih. 30 (1985).

Starke 1999 F. Starke, "Luwisch", DNP 7 (1999), 528-533.

Taşlıklıoğlu 1954 Z. Taşlıklıoğlu, Tanrı Apollon ve Anadolu ile Münasebeti (1954).

Taşlıklıoğlu 1963 Z. Taşlıklıoğlu, Anadolu'da Apollon Kültü ile ilgili Kaynaklar (1963).

Tekoğlu 1999-2000 R. Tekoğlu, "Eski Pamfılya Halkları ve Dilleri", Adalya IV, 1999-2000,49-60.

Tekoğlu 2006 R. Tekoğlu, "Anadolu'nun Dilleri", ArkeoAtlas 5, 2006, 158.

Thomas 2002 A. Thomsen, Die lykische Dynastensiedlung auf dem Avşar Tepesi (2002).

Tölle-Kastenbein 1980 R. Tölle-Kastenbein, Frühklassische Peplosfiguren. Originale (1980).

Treuber 1887 O. Treuber, Geschichte derLykier (1887).

Umar 1998 B. Umar , Türkiye Halkının OrtaçağTarihi (1998).

von Aulock 1974 H. von Aulock, Die Mün^praegung des Gordian III und der Tranquillina in Lykien, IstMitt Beih 11 (1974).

Von Gali 1966 H. von Gall, Die paphlagonisehen Felsgraeber, IstMitt Beih. 1 (1966).

Wachter 200.1 R. Wachter, "Die Troia-Geschichte wird schriftlich, Ho- mers Ilias zum Buch", içinde: B. Theune-Gro^kopf — U. Seitel - G. Kasti - M. Kempa - R. Redies - A. Wais (derl.), Troia. Traum und Wirklichkeit, Ausstellungskatalog (2001) 77-83.