ANADOLU'DA SOLUNUM YOLU HASTALIKLARI TEDAVİSİNDE GELENEKSEL OLARAK KULLANILAN LAMIACEAE BİTKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Amaç: Anadolu, çeşitli topografya ve ikliminin yanı sıra eski uygarlıklara ev sahipliği yapmış zengin bitki örtüsüne sahip bir ülkedir. Anadolu’da şifalı bitkilerin antik çağlardan bu yana pek çok hastalığın tedavisinde geleneksel olarak kullanımlarına ilişkin belgelerler mevcuttur. Solunum yolu hastalıkları, dünya nüfusun çoğunluğunun her yıl en az bir kere farklı şiddetlerde yaşadığı yaygın hastalıklar arasındadır. Bu hastalıklar oldukça bulaşıcı olabilir ve her yıl milyonlarca insanın ölümüne neden olabilir. Bu çalışmasında, Anadolu’da yapılmış etnobotanik ve halk ilacı çalışmaları incelenerek, solunum yolu hastalıklarının tedavisinde geleneksel olarak kullanılan Lamiaceae familyası üyelerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Bu araştırmada, 1991-2020 yılları arasında Türkiye’de yapılmış 187 etnobotanik yayında, solunum yolu hastalıklarına karşı yaygın kullanılan Lamiaceae familyasına ait bitkiler değerlendirilmiştir. Bulgular: Çalışmanın sonucunda Anadolu’da, öksürük, bronşit, astım, soğuk algınlığı, grip ve nefes darlığı gibi solunum yolu hastalıklarının tedavisinde geleneksel tıbbi bitki olarak 18 cins ve 101 kullanım kaydı ile Lamiaceae en önde gelen bitki ailelerinden biridir. Söz konusu hastalıklara karşı sırasıyla en çok Thymus L., Mentha L., Salvia L., Origanum L., Sideritis L., Teucrium L., Melissa L., Rosmarinus L., Stachys L., Thymbra L. cinslerine ait taksonların kullanıldığı belirlenmiştir. Halk arasında bu bitkilerin çeşitli kısımları tıbbi çay olarak dahilen kullanılmaktadır. Sonuç: Çeşitli çalışmalarda bu bitkilerin farklı kısımlarından elde edilen ekstreler ve uçucu yağlar, yüksek fenolik ve terpenik bileşik içerikleri nedeniyle geniş bir antimikrobiyal ve antiviral etki yelpazesi sergilemiştir. Aynı zamanda bu taksonların çoğu, antitussif, antipiretik ve antienflamatuvar aktivitelere de sahiptir.