Türkiye’de Günlük COVID-19 Test Sayısı ve Yeni Vaka İlişkisinin Nedensellik Analizi

Amaç: Bu çalışmada, Türkiye’de 11 Mart–16 Temmuz 2020 tarihleri arasında, COVID-19 günlük tanısal test sayıları ve tanı konulan yeni vaka sayıları arasında kısa ve uzun süreli nedensellik analizi yapılması amaçlandı. Gereç ve Yöntemler: Çalışmamızda klasik sıklık istatistiklerinin yanı sıra, vektör otoregresyon (VAR) modeli, Granger nedenselliği analizi ve tam düzenlenmiş en küçük kareler (FMOLS) testi kullanıldı. Bulgular: Granger nedensellik analizine göre, VAR modelinin önerdiği beş gecikme uzunluğu ile günlük olarak gerçekleştirilen COVID-19 tanı testlerinin sayısı, günlük yeni vakaların nedeni olarak belirlendi. Buna karşın, günlük yeni vakaların sayısı COVID-19 test sayısının bir nedeni olarak tespit edilmedi. Sonuç: Sonuçlara göre, COVID-19 günlük testinden günlük yeni tanı konulan vakaya doğru tek yönlü bir nedensellik olduğu sonucuna varıldı. Uzun vadeli nedensellik ilişkisi tahmini FMOLS tarafından analiz edildi. Bağımlı değişken yeni tanı konulan vaka sayısı alındığında, bağımsız değişken test sayısında uzun dönemde meydana gelen %1’lik bir artışın, yeni tanı alan vaka sayısında %0,71 artış sağlayacağı tespit edildi. Test sayısı ile yeni tanı konulan vaka sayısı arasında pozitif bir ilişki bulundu. Eğer denkleme uzun dönem eşbütünleme katsayıları da eklenir ise %1’lik bir COVID-19 test sayısı artışının, %0,47 yeni tanı alan vaka sayısında artışa neden olabileceği öngörüldü.

Anahtar Kelimeler:

COVID-19, nedensellik, PCR Test, VAR Modeli, Granger nedenselliği, FMOLS, tam düzenlenmiş en küçük kareler

Causality Analysis of Daily COVID-19 Tests and New Case Relationship in Turkey

Aim: In this study, we performed short and long-term causality analysis between COVID-19 daily diagnostic test numbers and daily diagnosed new cases using data March 11–July 16, 2020 in Turkey.

Keywords:

COVID-19, PCR Test, VAR Model, Granger causality, fully modified ordinary least squares, FMOLS,

PDF

___

Covid-19 Türkiye Web Portalı, https://covid19.tubitak.gov.tr/turkiyede-durum, Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2020.
Cheng MP, Papenburg J, Desjardins M, Kanjilal S, Quach C, Libman M, Dittrich S, Yansouni CP. Diagnostic Testing for Severe Acute Respiratory Syndrome-Related Coronavirus-2: A Narrative Review. Ann Intern Med 2020; 10.7326/M20-1301.
Weissleder R, Lee H, Ko J, Pittet MJ. COVID-19 diagnostics in context. Sci Transl Med 2020;12.
Kucirka LM, Lauer SA, Laeyendecker O, Boon D, Lessler B. Variation in False-Negative Rate of Reverse Transcriptase Polymerase Chain Reaction-Based SARS-CoV-2 Tests by Time Since Exposure. Ann Intern Med 2020;10.7326/M20-1495.
Sağlık Bakanlığı Web sitesi, https://covid19.saglik.gov.tr/ Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2020.
Saah J, Hoover DR. Sensitivity and specificity reconsidered: the meaning of these terms in analytical and diagnostic settings. Ann Intern Med 2020; 126, 91-94.
Tang YW, Schmitz JE, Persing DH, Stratton CW. The Laboratory Diagnosis of COVID-19 Infection: Current Issues and Challenges. J Clin Microbiol 2020; 10.1128/JCM.00512-20.
West CP, Montori WM, Sampathkumar P. COVID-19 Testing: The Threat of False-Negative Results. Mayo Clin Proc 2020; 95, 1127-1129.
Li Y, Yao L, Li J, Chen L, Song Y, Cai Z, Yang C. Stability issues of RT-PCR testing of SARS-CoV-2 for hospitalized patients clinically diagnosed with COVID-19. J Med Virol 2020; 10.1002/jmv.25786.
Watson J, Whiting FP, Brush JE. Interpreting a covid-19 test result. BMJ 2020; 369, m1808.
Tang MS, Hock KG, Logsdon NM, Hayes JE. Ann M Gronowski 1, Neil W Anderson 1, Christopher W Farnsworth. Clinical Performance of Two SARS-CoV-2 Serologic Assays. Clin Chem 2020; 10.1093/clinchem/hvaa120.
Lassaunière R, Frische A, Harboe ZB, Nielsen ACY, Fomsgaard A, View ORCID ProfileKaren A Krogfelt, Charlotte S Jørgensen. Evaluation of nine commercial SARS-CoV-2 immunoassays. medRxiv 2020; 10.1101/2020.04.09.20056325.
Kovid-19 tanısında en güvenilir sonucu PCR testi veriyor. Anadolu Ajansı, www.shorturl.at/szQ27
Gujarati DN, Porter DC. Temel Ekonometri (Ü. Şenesen & G. G. Şenesen, Trans. 5 ed.), İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2012.
Keating, JW. Identifying VAR Models Under Rational Expectations. Journal of Monetary Economics 1990; 25, 453 -476.
Granger CWJ. Investigating Causal Relations By Econometric Models Andcross-Spectral Methods. Econometrica 1969; 37(3), 424-438.
Schwarz G. Estimating the dimension of a model. The Annals of Statistics 1978; 6, 461–464.
Hansen BE, Phillips PCB. Estimation and Inference in Models of Cointegration: A Simulation Study. Advances in Econometrics 1990; 8, 225-248
Pedroni P. Fully-Modified OLS for Heterogeneous Cointegrated Panels. Advances in Econometrics 2000; 15, 93-130.
Wooldridge JM. Introductory Econometrics: A Modern Approach. Cengage Learning; 5th Edition, 2012.
To KKW, Tsang OTY, Leung WS, et al. Temporal profiles of viral load in posterior oropharyngeal saliva samples and serum antibody responses during infection by SARS-CoV-2: an observational cohort study. Lancet Infect Dis 2020; 20(5), 565-574.
Mizumoto K, Kagaya K, Zarebski A, Chowell G. Estimating the asymptomatic proportion of coronavirus disease 2019 (COVID-19) cases on board the Diamond Princess cruise ship, Yokohama, Japan, 2020. Euro Surveill 2000; 25, 2000180.
Nishiura H, Kobayashi T, Miyama T, Suzuki A, Jung S-M, Hayashi K, Kinoshita R, Yang Y, Yuan Akhmetzhanov AB, Linton NM. Estimation of the asymptomatic ratio of novel coronavirus infections (COVID-19). Int. J Infect Dis 2020; 94, 154-155.
Wei WE, Li Z, Chiew CJ, Yong SE, Toh MP, Le VJ. Presymptomatic transmission of SARS-CoV-2–Singapore, January 23-March 16, 2020. Morb Mortal Wkly Rep 2020; 69, 411–415.
Demirbilek Y, Pehlivantürk G, Özgüler ZÖ, Alp Meşe E. COVID-19 outbreak control, example of ministry of health of Turkey. Turk J Med Sci 2020; 50(SI-1), 489–94.
Zontur EC. Turkey: Death toll from coronavirus hits 1,769. Anadolu Agency, Ankara. Available from: URL: https://www.aa.com.tr/en/health/turkey-death-toll-from-coronavirus-hits-1-769/1808903. Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2020.
Watson J, Whiting PF, Brush JE. Interpreting a COVID-19 test result. BMJ 2020; 369: m1808.