Şerif ESKİN

6763

Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ne Katılım Sürecinde Telif Haklarını Koruma Cemiyeti ve Halide Edib Adıvar

Osmanlı İmparatorluğu, on dokuzuncu yüzyılın sonları ve yirminci yüzyılın başları itibariyle izlenen eğitim ve kültür politikaları doğrultusunda Bern Sözleşmesi’ne katılmayı reddetti. 1923’te ise Ankara hükûmeti Lozan’da, Türkiye’nin kısa süre içeris-inde Bern Birliğine katılacağını taahhüt etti fakat varılan mutabakata ve uluslararası baskılara rağmen Türkiye 1951’e kadar Bern Birliğine üye olmaktan kaçındı. Durumdan rahatsızlık duyan bir grup yazar ve sanatçı, kamuoyunda konuya dikkat çekmek ve hükûmete baskı yapmak amacıyla 1948 yılında Halide Edib Adıvar’ın liderliğinde örgü-tlenerek Telif Haklarını Koruma Cemiyetini kurdu. Cemiyet bir süre sonra amacına da ulaştı. Ancak yakın zamana kadar Telif Haklarını Koruma Cemiyeti özelinde yeterince araştırma yapılmadığından, topluluğun Türkiye’de uluslararası fikrî mülkiyet hukukunun yerleşikleşmesine sağladığı önemli katkılar tam anlamıyla açığa çıkarılamamıştır. Ma-kale, bu noktadan hareketle, Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ne katılım sürecinde Telif Haklarını Koruma Cemiyetinin üstlendiği kilit rolü ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, cemiyetin Bern Sözleşmesi lehine üç yıl boyunca (1948-1951) yürüttüğü kam-panyanın Türk hükûmetinin uluslararası fikrî mülkiyet hukukuna karşı tutum değişi-kliğinde etkili olduğu iddia edilmektedir. Öte yandan, Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ni im-zalaması kesinleşince, Telif Haklarını Koruma Cemiyetinin faaliyetlerine son verildiği tespit edilmiştir.

The Role of the Society for the Protection of Copyrights and Halide Edib Adıvar in Turkey’s Accession to the Berne Convention

The Ottoman Empire refused to accede to the Berne Convention in line with cultural and educational policies that took effect during the late nineteenth and the early twentieth century. By 1923, at the Lausanne Conference, the founders of the Turkish Republic guaranteed that they would soon join the Berne Union. However, despite the in- ternational pressures and the Treaty of Lausanne, Turkey avoided being a member of Berne Union until 1951. In 1948, a group of Turkish authors and artists who deplored this failure organized under the leadership of Halide Edib Adıvar to draw public attention to the matter and put pressure on the government. They then founded the Society for the Protection of Copyrights, and this civil initiative achieved its goal. On the other hand, when the Turkish government decided to join the Berne Union, the Society ceased its activities. To date, however, the Society’s vital contribution to the implementation of in- ternational intellectual property law in Turkey has been overlooked by most researchers. Hence, in this article I aim to demonstrate the crucial role of the Society for the Protection of Copyrights in the process of Turkey’s accession to the Berne Convention. Within this context, I argue that there is a clear link between the Society’s campaign conducted over its three years (1948-1951) in favor of the Berne Convention and the change in the Turk- ish government’s attitude toward international intellectual property law.
PDF

___

  • BCA (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivleri), 490.1.0.0. / 600.76.4 - 13.03.1950.
  • BOA (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri), HR.TH (Hariciye Nezareti Tahrirat), Nr. 99.81 - 11.06.1890.
  • Muvaffak İhsan Garan Özel Arşivi.
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi, İsmet İnönü Evrakı, Belge Kayıt No: 572150.
  • University of Reading Special Collections, Records of George Allen & Unwin Ltd., Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 346/5.
  • University of Reading Special Collections, Records of George Allen & Unwin Ltd., Fon: AU1884-1983, Dosya: AUC 399/6.
  • Edebiyat ve Sanat Eserlerini Koruma İçin Kurulan Bern Birliğine Katılma Hususunda Hükümete Yetki Verilmesine Dair Kanun Tasarısı ve Dışişleri, Milli Eğitim ve Adalet Komisyonları Raporları. Rapor Tarihi: 01.12.1950. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c007/tbmm09007 080ss0160.pdf (15.04.2022).
  • Edebiyat ve Sanat Eserlerini Koruma İçin Kurulan Bern Bern Birliğine Katılma Hususunda Hükümete Yetki Verilmesine Dair Kanun. Kanun No: 5777. Kabul Tarihi: 28.05.1951. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLARKARARLAR/kanuntbmmc0 33/kanuntbmmc033/kanuntbmmc03305777.pdf (15.04.2022).
  • Fikir ve Sanat Eserleri Hakkında Kanun Tasarısı ve Milli Eğitim ve Adalet Komisyonları Raporları. Rapor Tarihi: 02.11.1950. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c010/tbmm09010 010ss0289.pdf (15.04.2022).
  • Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. [1951’de kabul edilen metin]. Kanun No: 5846. Kabul Tarihi: 05.12.1951. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc 034/kanuntbmmc034/ kanuntbmmc03405846.pdf (15.04.2022)
  • T.B.M.M. Tutanak Dergisi. (03.03.1950). Dönem: VIII, Cilt: 25, Toplantı: 4, Elli Dokuzuncu Birleşim. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d08/c025/tbmm08025 059.pdf (15.04.2022).
  • T.B.M.M. Tutanak Dergisi. (06.03.1950). Dönem: VIII, Cilt: 25, Toplantı: 4, Altmışıncı Birleşim. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d08/c025/tbmm08025 060.pdf (15.04.2022).
  • T.B.M.M. Tutanak Dergisi. (13.03.1950). Dönem: VIII, Cilt: 25, Toplantı: 4, Altmış Üçüncü Birleşim. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d08/c025/tbmm08025 063.pdf (15.04.2022).
  • T.B.M.M. Tutanak Dergisi. (28.11.1951). Dönem: IX, Cilt: 10, Toplantı: 2, Onuncu Birleşim. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c010/tbmm09010 010.pdf (15.04.2022).
  • Akşam. (14.03.1948). “Telif Haklarını Koruma Cemiyeti Kuruldu”. 2.
  • Akşam. (16.06.1948). “Telif Haklarını Koruma Cemiyeti Yeni Kanunun Bir An Evvel Çıkması İçin Milletvekillerine Müracaat Etti”, 3.
  • Cumhuriyet. (16.06.1948). “Türk Edebiyat ve Sanatının Kalkınması - Halide Edib Adıvar’ın Yeni Bakanlarla Milletvekillerine Yolladığı Mektup”. 1.
  • Cumhuriyet. (22.11.1948). “Telif Hakları Kanun Tasarısı”, 3.
  • Hürriyet. (13.07.1948). “Telif Hakları İçin Kanun Hazırlanıyor”, 1.
  • Son Posta. (13.07.1948). “Telif Hakları Tasarısı Hazırlanıyor”, 3.
  • Ulus. (14.03.1948). “Telif Haklarını Korumak İçin Bir Dernek Kuruldu”, 3.
  • Ulus. (23.11.1948). “Yeni Bir Telif Hakkı Kanunu Hazırlanıyor”, 1.
  • Yeni Sabah. (15.03.1948). “Telif Haklarını Koruma Cemiyetinin Gayeleri”, 2.
  • Adıvar, H. E. (12.08.1949a). “Telif Hakları”. Akşam, 1.
  • Adıvar, H. E. (06.09.1949b). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 1.
  • Adıvar, H. E. (11.03.1950). “Telif Haklarını Koruma”. Akşam, 1.
  • Akay, T. (2015). Osmanlı Devleti’nde Fikri Mülkiyet (1850-1914). Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
  • Akbal, O. (18.11.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 5.
  • Akın, O. N. (22.06.1948). “Kazançları Garson Bahşişi Kadar Bile Değilmiş”. Akşam, 5.
  • ALAI (L’Association Littéraire et Artistique Internationale). “Qui Sommes-Nous?”. https://www.alai.org/presentation.html (24.05.2022).
  • Arsoy, Y. A. (01.07.1948). “Yesari Asım’la Telif Hakları Mevzuunda Bir Konuşma”. Akşam, 5.
  • Atay, F. R. (12.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 4.
  • Baldwin, P. (2014). The Copyright Wars: Three Centuries of Trans-Atlantic Battle. USA: Princeton University Press.
  • Beydilli, K. (2003). Matbaa. TDV İslam Ansiklopedisi. (28). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Birkan, T. (2019) Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri 1930-1960. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Bogsch, A. (1986) The First Hundred Years of the Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works. The Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works from 1886-1986. Cenevre: The International Bureau of Intellectual Property.
  • Bölükbaşı, R. T. (06.10.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 7.
  • Burger, P. (1988). “The Berne Convention: Its History and its Key Role in the Future”. Journal of Law and Technology. 3, 1-71.
  • Çakmak, D. (2007). “Osmanlı Telif Hukuku ile İlgili Mevzuat”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 191-234.
  • Çalışlar, İ. (2021). Halide Edib: Biyografisine Sığmayan Kadın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Doğan, İ. (2006). Münif Mehmed Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi, (32). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
  • Düstur: Üçüncü Tertip (1931). Cilt 5. İstanbul: Necmi İstiklal Matbaası.
  • Ege, F. (24.07.1948). “Garp Tekniğinde Besteler Yapan Fehmi Ege ile Bir Konuşma”. Akşam, 5.
  • Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt 1. Ankara: TTK.
  • Ertuğ, H. R. (22.05.1951). “Fikrî Haklar Kanunu Nihayet Çıkabilecek mi?”. Vatan, 2.
  • Garan, A. K. (09.04.2022). Kişisel görüşme (internet aracılığıyla).
  • Garan, M. İ. (1949a). “Serbest Tercüme”. Şadırvan, (12), 6-7.
  • Garan, M. İ. (1949b). “Bu Gidişle Türk Edebiyatı Ölmeye Mahkûmdur”. Şadırvan, (20), 10-11.
  • Garan, M. İ. (13.12.1949c). Bayağılıkla Mücadele. Yeni İstanbul, 4.
  • Garan, M. İ. (14.03.1950). “Eski-Yeni Arasında Bir Anlaşmaya Doğru”. Yeni İstanbul, 8.
  • Gerçek, S. N. (2019). Matbuat Tarihi. (Haz. M. Kirenci), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
  • Gökçepınar, S. (01.01.1952). “Bugün Yürürlüğe Giren Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu”. Akşam, 3.
  • Guedes, F. (1996). International Publishers Association: The First Century. (Çev. Colm de Búrca), Madrid: Federación de Gremios de Editores de España.
  • Habermas, J. (2003). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (Çev. Tanıl Bora, Mithat Sancar), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Hirsch, E. (2005). Anılarım: Kayzer Dönemi, Weimar Cumhuriyeti, Atatürk Ülkesi. (Çev. Fatma Suphi), Ankara: TÜBİTAK.
  • Hisar, A. Ş. (19.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 4.
  • İskit, S. R. (1939a). Türkiye’de Matbuat Rejimleri. İstanbul: Ülkü Matbaası.
  • İskit, S. R. (1939b). Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış. İstanbul: Devlet Basımevi.
  • Karay, R. H. (19.03.1948). “Nerede O Zat?”. Akşam, 1.
  • Karay, R. H. (14.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 1.
  • Karaosmanoğlu, Y. K. (21.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 4.
  • Kaynak, S. (04.07.1948). “Sadeddin Kaynak ile Evinde Bir Konuşma”. Akşam, 5.
  • Kökdeş, N. (10.04.1948). “300’den Fazla Beste Yapan Bayan Neveserle Bir Konuşma”. Akşam, 5.
  • Köprülü, C. (02.12.1951). “Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu”. Zafer, 2.
  • Kurt, K. (2021). “Bern Sözleşmesi ve Türkiye’nin Katılım Süreci”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37(104), 1-42.
  • Lee, W. (1869). Daniel Defoe: His Life and Recently Discovered Writings. (3). Londra: J. C. Hotten.
  • Melton, J. V. H. (2001). The Rise of the Public in Enlightenment Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Moore, A. ve Himma, K. (2018). Intellectual Property. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. (Ed. Edward N. Zalta) [Winter 2018 Edition], https://plato.stanford.edu/archives/win2018/entries/intellectual-property/ (10 Mayıs 2022)
  • Nadi, N. (14.08.1949a). “Kafanın Hakkı”. Cumhuriyet, 1.
  • Nadi, N. (17.09.1949b). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 4.
  • Nayır, Y. N. (28.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 4.
  • Rado, Ş. (07.03.1948a). “Sanat Dostları Cemiyetinin Balosu ve Telif Haklarını Koruma Birliği”. Akşam, 3.
  • Rado, Ş. (31.03.1948b). “Yeni Bir Telif Hakkı Kanununa Şiddetle İhtiyaç Vardır”. Akşam, 3.
  • Rado, Ş. (15.12.1948c). “Telif Haklarını Koruma Cemiyeti Kongresi Toplanırken”. Akşam, 4.
  • Rado, Ş. (13.08.1949a). “Neden Bir Edebi Hayatımız Yok?”. Akşam, 2.
  • Rado, Ş. (08.11.1949b) “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 5.
  • Rado, Ş. (31.01.1950). “Bir İftihar Vesilesi”. Akşam, 2.
  • Talu, E. E. (24.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?”. Akşam, 3.
  • Tanpınar, A. H. (26.09.1949). “Muharrir Neden Yetişmiyor?” Akşam, 7.
  • Teilman-Lock, S. (2016). The Object of Copyright: A Conceptual History of Originals and Copies in Literature, Art, and Design. New York: Routledge.
  • Ulunay, R. C. (26.05.1951). “Te’lif Hakları”. Yeni Sabah, 1.
  • Unwin, S. (15.08.1948). “Copyright Reform”. The Observer, 7.
  • Unwin, S. (17.08.1948). “International Copyright”. The Manchester Guardian, 4.
  • Unwin, S. (28.08.1948). “International Copyright”. The Times Literary Supplement, (2430), 485.
  • Vâ - Nû (07.03.1948). “Tercüme, Telifi Eziyor mu?”. Akşam, 3.
  • World Intellectual Property Organization, “WIPO-Aministered Treaties”, https://wipolex.wipo.int/en/treaties/ShowResults?search_what=C&treaty_id=15 (17.05.2022)
  • Zobu, V. R. (27.06.1948). “Aşık Olamadığından Değil, Vakit Bulamadığı İçin Evlenmemiş”. Akşam, 5.
Amme İdaresi Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-1795
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1968
  • Yayıncı: -
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Edebiyattan Felsefeye, Deneme Türü Üzerinden Toplumsal Aidiyet ve Eleştirel Kuram: Adorno’dan Öğreneceğimiz Bir Şey Var mı?

Hüseyin Ekrem ULUS

Politik İkiliklerin Müphemliği: Derrida’nın Hobbes’u

Özge KARA, Onur KABİL

Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ne Katılım Sürecinde Telif Haklarını Koruma Cemiyeti ve Halide Edib Adıvar

Şerif ESKİN

Erken Cumhuriyet Döneminde Polis Teşkilatının Kurucu Düşüncesi

Salih Zeki HAKLI