Edebiyattan Felsefeye, Deneme Türü Üzerinden Toplumsal Aidiyet ve Eleştirel Kuram: Adorno’dan Öğreneceğimiz Bir Şey Var mı?

Bireyi bir kimlik ve aidiyet çerçevesinde tanımlayan özcü görüşlere hem Antik dö-nemde hem de modern paradigma içinde yaygın olarak rastlamak mümkündür. Düşünce tarihinde tahakküm (herrschaft; domination) seviyesine ulaşan özcü ve baskıcı fikirlerin örnekleri bulunabileceği kadar, tahakküme karşı eleştirel düşüncenin değişik formlarına da rastlamak olasıdır. Ulus devlet yapısının güçlendiği, dünya savaşlarının yaşandığı ve aidiyet meselesinin sıklıkla şiddetle iç içe geçerek son derece çatışmalı ve karmaşık bir yapıya büründüğü yirminci yüzyılın düşünürü olan Theodor Adorno’nun eleştiriye yükle-diği işlev bu bağlamda değerlendirilebilir: Adorno bir baskı unsuruna dönüşen kimlik merkezli baskıcı politik yapılara karşı, eleştirel aklın nasıl harekete geçirilebileceğine dair bir öneride bulunur. Bu makale Adorno’nun “Der Essay als Form” (Biçim Olarak Deneme, 1958) adlı eserinde, düşünürün deneme türü ile dil ve edebiyat üzerinden, ta-hakküme karşı geliştirdiği epistemik ve politik tavrı diğer eserleriyle bağlantılı olarak incelemektedir. Bu çalışma ayrıca, Adorno’nun tahakküme karşı özcülük karşıtı (non-essentialist, non-identity, Nichtidentität) fikirlerini, yazarın çağdaşı olan ve benzer epis-temik-politik bir tavrı yine dil ve edebiyat üzerinden tartışan Edward Said ve Italo Cal-vino’nun kavramları ile karşılaştırmalı bir perspektifte değerlendirmektedir.

From Literature to Philosophy, Belonging and Critical Theory through the Genre of Essay: What does Adorno Have to Teach Us?

Both in Antiquity and the modern paradigm, it is possible to come across es- sentialist views that identify people with a sense of belonging or an identity. In the history of thought, one may encounter examples of such essentialist and oppressive ideas reach- ing the level of domination (herrschaft), as well as various forms of critical thinking that undermine oppression of this kind. Theodor Adorno is a philosopher of the twentieth cen- tury, when the nation-state structure was strengthening, the world wars took place, the issue of belonging often intertwined with violence, and took on an extremely conflicting and complex structure. The function Adorno attributes to critique could be read in this context. He develops an argument as to how critical reason could be mobilized against essentialist and totalitarian political structures. This article offers an analysis of Adorno’s “Der Essay als Form” (The Essay as Form, 1958) in connection with the au- thor’s other prominent works, paying close attention to epistemic and political attitudes on language and literature. This study also offers a comparative analysis on the uses of language and literature in the context of non-identity thinking, as proposed by Adorno and his contemporaries, Edward Said and Italo Calvino.

PDF

___

Adorno, T. W. (1974). “Der Essay als Form”. Noten zur Literatur. Berlin: Suhrkamp.
Adorno, Theodor W. (1977). “The Actuality of Philosophy”. Telos: Critical Theory of the Contemporary, 31, 120-133.
Adorno, T. W. (1958). “The Essay as Form”. Notes to Literature. (Çev. S. W. Nicholsen). New York: Columbia University Press.
Adorno, T. W. (1982). Negative Dialektik. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Adorno, T. W. (2004). Negative Dialectics. London: Taylor & Francis.
Adorno, T. W. (2016). Negatif Diyalektik. (Çev. Ş. Öztürk.). İstanbul: Metis Yayınları.
Adorno, T. W. (2005). Minima Moralia: Reflections on a Damaged Life. (Çev. E. F. N Jephcott). London: Verso.
Adorno, T. W. (2001). The Culture Industry: Selected Essays on Mass Culture. Routledge.
Adorno, T. W. (2018). “Biçim Olarak Deneme”. Edebiyat Yazıları. (Çev. S. Yücesoy ve O. Koçak). İstanbul: Metis Yayınları.
Aristoteles (1993). Politika. (Çev. M. Tunçay). 4. Basım. Remzi Kitabevi: İstanbul.
Aristotle (1998). Politics. (Çev. C. D. C. Reeve). Indianapolis, Ind: Hackett Pub.
Birnbaum, A. (2016). “The Obscure Object of Transdisciplinarity: Adorno on the Essay Form”. Radical Philosophy, 198, 15-24.
Calvino, I. (1988). Six Memos for the Millennium. Cambridge, Massachusettes: Harvard University Press.
Calvino, I. (1994). Amerika Dersleri: Gelecek Binyıl İçin Altı Öneri (Deneme). İstanbul: Can Yayınları.
Calvino, I. (2016). Görünmez Kentler. (Çev. I. Saatçıoğlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Evangelista, S. (2021). “Things Said by the Way: Walter Pater and the Essay”. On Essays: Montaigne to the Present. (Ed. T. Karshan ve K. Murphy). Oxford; New York: Oxford University Press, 241-257.
“Genre.” Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster, https://www.merriam- webster.com/dictionary/genre (1 Kasım 2021).
Gualtieri, E. (1998) “The Essay as Form: Virginia Woolf and the Literary Tradition”. Textual Practice, 12(1), 49-67.
Horkheimer, M. ve Adorno, T. W., (2010) Aydınlanmanın Diyalektiği: Felsefi Fragmanlar.(Çev. N. Ülner ve E. O. Karadoğan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Horkheimer, M. ve Adorno, T. W. (2019). Dialektik der Aufklärung: Philosophische Fragmente. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verl.
Horkheimer, M., Adorno, T. W. (2002). Dialectic of Enlightenment: Philosophical Fragments. (Ed. G. S. Noerr). (Çev. E. Jephcott). California: Stanford University Press.
“Janr” Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/?kelime=janr (1 Şubat 2021).
Jaroszyński, P. (2018). “Negative Ontology: Adorno”. Metaphysics or Ontology?. (Çev. H. McDonald). Leiden, The Netherlands: Brill.
Jay, M. (1992). “Theodor Adorno: Örselenmiş Bir Hayat” (Çev. Ü. Oskay). Marmara İletişim Dergisi, 1, 139-169, https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/2665.
Kalimtzis, K. (2017). An Inquiry into the Philosophical Concept of Scholê: Leisure as a Political End. London: Bloomsbury Academic, http://dx.doi.org/10.5040/9781474237963 (1 Kasım 2021).
Kant, I. (2003). Critique of Pure Reason. (Çev. M. Weigelt). London: Penguin Classics.
Kant, I. (2008). Arı Usun Eleştirisi. (Çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınları.
Kennan, K. (1999). Counterpoint. Prentice Hall: New Jersey.
Mitchell, W. (2003). “The Commitment to Form; or, Still Crazy after All These Years”. PMLA/Publications of the Modern Language Association of America, 118(2), 321-325, doi:10.1632/003081203X67703.
Newman, L. (2019). “Descartes’ Epistemology”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. (Ed. E. N. Zalta), https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/descartes-epistemology/.
Platon (2010). Devlet. (Çev. S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz). 20. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Pourciau, S. (2007). “Ambiguity Intervenes: The Strategy of Equivocation in Adorno’s ‘Der Essay Als Form’”. MLN, 122(3), 623-646. http://www.jstor.org/stable/4490833.
Said, E. W. (1983). The World, the Text, and the Critic. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Said, E. W. (1994). Culture and Imperialism. New York: Knopf.
Stainer, J. ve Barrett, W. (Ed.) (2009). A Dictionary of Musical Terms. Cambridge: Cambridge University Press.
Stuckey-French, N. (2020). “Creative Nonfiction and the Lyric Essay: The American Essay in the Twenty-First Century”. On Essays: Montaigne to the Present. (Ed. T. Karshan ve K. Murphy). Oxford; New York: Oxford University Press, 293- 312.
Vitali, R. (2021). “Theory, Praxis and the Primacy of the Object: Some Remarks on Adorno’s Conception of Dialectics”. Scenari, (14), https://doi.org/10.7413/24208914094.
Zima, Peter V. (2010) “Essay and Essayism between Modernism and Postmodernism”. Primerjalna književnost (Ljubljana), 33(1), 69-82.

ISSN: 1300-1795
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1968
Yayıncı: -