Osmanlı-Türk Denizcilik Tarihi'nde Reform Çabaları ve 'Müşavir Paşa' Adolphus Slade

Osmanlı İmparatorluğu'nun son üçyüz yılı, devlet ve toplum yapısında girişilen yoğun modernleşme çabalarının, özellikle 19. yüzyılın uluslararası ilişkileriyle yoğrulduğu tarihsel bir süreçtir. Reform girişimleri, yaşanan askerî başarısızlıkların önlenmesi amacıyla öncelikle orduya yönlendirilmiş ve orduda, çeşitli uluslardan Batılıaskerî personelin danışmanlık ve eğitmenlik desteğine başvurulmuştur. Bu çalışmanın ana amacı, ulusal ve yabancı arşivlerden de yararlanarak, bir İngiliz deniz subayıolmasına rağmen, 19. yüzyıl Osmanlı Donanması'nda Ferik Paşa (Tümamiral) rütbesiyle danışmanlık ve komuta görevlerinde bulunan 'Müşavir Paşa' Adolphus Slade'in Osmanlı-Türk coğrafyasındaki yaşamı ile İmparatorluğun reform çabalarıarasındaki ilişki, ikilem ve etkileşimleri, disiplinlerarası bir yaklaşımla, neden-sonuç ilişkisi bağlamında irdelemektir

Reform Efforts in the Ottoman-Turkish Maritime History: The Case of 'Mushaver Pasha' Adolphus Slade

The last three hundred years of the Ottoman Empire is a historical period in which intensive reform efforts regarding structures of statecraft and society had been in a state of turmoil with the international relations of the 19thcenturyparticularly. Statesmen of the Empire aimed their reform efforts at the Armed Forces in order to prevent lasting military failures, and thus, enabled consultancy and trainee support of various military advisors of different Western nationality in the Armed Forces. Though being a British naval officer, the case of Adolph us Slade, who conducted an advisory duty and even actively commanded in the 19th-century-Ottoman Navy with Vice Admiral (Ferik Pasha) rank, is worth to be explored carefully. The aim of this study is to analyze relations, dilemmas, and interactions between Adolphus Slade's life in the Ottoman-Turkish geography and reform efforts of the Empire in the context of causeand-effect relationship with an interdisciplinary approach by making use of the national and foreign achieves

PDF

___

Aklar, Y. (1999), "Denizcilik Gücünün Milli Güç İçindeki Yeri", İkinci Denizcilik Gücü Sempozyumu, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, s. 25-43.
Ali F. (1915) (1331], "Osmanlı Bahriyesi", Mecmua-i Seneviyye-i Bahriye, Sene. I, İstanbul.
Altunışık, M. B. ve Tür, Ö. (2005), Turkey: Challenges of Continuity and Change (The Contemporary Middle East), Routledge, Abingdon, UK.
Arı, T. (2002), Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika, Alfa Yayınları, İstanbul.
Arıkan, Z. (2009), Türk Denizcilik Tarihî, Boyut Yayıncılık, İstanbul.
Armaoğlu, F. (1991), Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, TTK Yayınları, Ankara.
Ashworth, W. J. (2014), "Expertise and Authority in the Royal Navy, 1800-1945", Journal for Maritime Research, Vol. 16, No: 1, s. 103-116.
Atabey, F. (2005), Geçmişten Günümüze Bahriye Kıyafetleri (1390-2005), Dz. K. K.lığı Karargâh Basımevi, Ankara.
Badem, C. (2011), "Amiral Adolphus Slade'in Osmanlı Donanmasındaki Hizmetleri ve Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Gözlemleri", Türkiyat Mecmuası, Cilt 21, Sayı 1, Bahar, s. 115-140.
Bailey, F. E. (1942), British Policy and the Turkish Reform Movement, 1826-1853, Oxford University Press, London.
Batmaz, ù. (2010), Bilinmeyen Yönleriyle Osmanlı Bahriyesi, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul.
Bayraktar, K. (2014), "Makedonya Sorunu ve Avrupa Müdahalesi (1902-1905)", bilig, Sayı 69, Bahar, s. 1-28.
Bedirhan, Y. ve Atabey, F. (2013), "Osmanlı Bahriyesi'nde Yabancı Danışmanlar (1808-1918)", Turkish Studies, Cilt 8, Sayı 5, Bahar, s. 127-139.
Berkes, N. (1965), Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, Yön Yayınları, İstanbul.
Berkes, N. (1973), Türkiye'de Çağdaşlaşma, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Bilgin, P. (2005), Regional Security in the Middle East: A Critical Perspective, Routledge, Abingdon, UK.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), H.H.D. (Hazine-i Hassa Defteri), Nr. 69/90 a-b, 91a.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), A. MKT. NZD (Sadâret Mektubi Kalemi, Nezâret ve Deâvir Evrakı), Nr. 8/59, 25 Recep 1266 (6 Haziran 1850].
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), HR. SYS. (Hâriciye Nezâreti Siyasî Kısım Kataloğu), lef 1346-1353, 12 ùevval 1266 (21 Ağustos 1850].
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), İ. HR. (İrade-i Hâriciye), Nr. 154/8182, lef 3, 29 ùaban 1274 (14 Nisan 1858].
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), A. MKT. MHM. (Sadâret Mektubi Kalemi, Mühimme Kararı Evrakı), Nr. 356/30, 2 Muharrem 1283 (17 Mayıs 1866].
Bonaparte, N. (1910), "Mémoires du Baron de tott (1789. Janvier)", Napoleon: Manuscrits inédits, 1786-1791 publiés d'après les originaux autographes par Frédéric Masson et Guido Biagi, Société d'Éditions Littéraires et Artistiques, Paris, s. 241-248.
Booth, K. (2007), Theory of World Security, Cambridge University Press, Cambridge.
Bostan, İ. (1992), Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII yüzyılda Tersane-i Amire, TTK Yayınları, Ankara.
Bostan, İ. (1994), "Osmanlı Bahriyesinin Modernleşmesinde Yabancı Uzmanların Rolü (1785-1819)", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 35, s. 177-192.
Bostan, İ. (2006), Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınları, İstanbul.
Bostan, İ. (2007), Türkler ve Denizcilik, YKY, İstanbul.
Bruce, R. B., Jestice, P. G., Reid, S., - Rice, R. S. ve Schneid, F. C. (2011), Dünya Savaş Tarihi İmparatorluk Çağı 1776-1914, Cilt III, (Çev. Emir Yener), Timaş Yayınları, İstanbul.
Buluş, A. (2012), "Ann Binns'in Türkiye Günlüğü'nden Seçmeler: Dindar Bir İngiliz Kadının Gözlemleri ve 19. Yüzyıl Osmanlı Sanayileşmesinden Manzaralar", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, s. 49-61.
Büyüktuğrul, A. (1973), Osmanlı Deniz Tarihi, Deniz Basımevi, İstanbul.
Büyüktuğrul, A. (1982), Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, 4 Cilt, T.C. Deniz Kuvvetleri Yayını, İstanbul.
Clark, E. C. (1992), "Osmanlı Sanayi Devrimi", İhsanoğlu, Ekmeleddin (Yay. Haz.), Osmanlılar ve Batı Teknolojisi, Yeni Araştırmalar, Yeni Görüşler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul, s. 37-52.
Crammond, E. (1914), "The Economic Relations of the British and German Empires", Journal of the Royal Statistical Society, Vol. 77, Part: 8, July, s. 777-807.
Çavdar, T. (1970), Osmanlıların Yarı-sömürge Oluşu, Ant Yayınları, İstanbul.
Çeliker, F. (1989), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Askerî Heyetlerinin Balkan Harbi ve Birinci Dünya Harbi'ndeki Tutum ve Etkileri", Dördüncü Askerî Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 135-152.
Çetinkaya, B. A. (2009), "Batı'daki 'Sürgün' Doğulu/Yabancı Edward Said'in Gözüyle Oryantalizm-"Öteki"nin Tanımlanması", ùarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, Nisan, s. 3-23.
Çoker, F. (1994), "Osmanlı Bahriyesinde İngiliz Islah Heyetleri", Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler, Dz. K. K.lığı Karargah Basımevi, Ankara, s. 166-178.
Düzcü, L. (2009), "Osmanlı Bahriye Teşkilâtında Reform Çabaları (1876-1922)", Gazi Akademik Bakış, Cilt 3, Sayı 5, s. 1-20.
Ekin, C. (2011), Denizden Yükselen Küresel Hegemonya, Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul.
Ekin, C. (2013), "Küresel Hegemonya Mücadelesi Açısından Deniz Yetki Alanları: Örnek Olay Doğu Akdeniz", Başeren, Sertaç Hami (Der.), Doğu Akdeniz'de Hukuk ve Siyaset, A.Ü. SBF Yayınları, Ankara, s. 87-123.
Erhan, Ç. (2001), Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Kitabevi, Ankara.
Findley, C. V. (1994), Osmanlı Devleti'nde Bürokratik Reform Bâbıâli (1789-1922), (Çev. Latif Boyacı ve İzzet Akyol), İz Yayıncılık, İstanbul.
F.W.S. (1854), "Preface to the New Edition", Records of Travels in Turkey, Greece, &c. and of a Cruise in the Black Sea, with the Capitan Pahsa, Capt. Adolphus Slade, 3rd ed., Saunders and Otley, London, s. ııı-v.
Gencer, A. İ. (1985), Bahriye'de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti'nin Kuruluşu (1789-1967), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Gencer, A. İ. (1986), Türk Denizcilik Tarihi Araştırmaları, Türkiye Denizciler Sendikası Yayını, İstanbul.
Gencer, A. İ. (1998), "Redhouse'ın Türkçe Lügati Hakkında", İlmî Araştırmalar, Sayı 6, s. 331-344.
Gencer, A. İ. (2002), Türk Denizcilik Tarihi, T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı, Ankara.
Gordon, L. J. (1932), American Relatiorıs with Turkey 1830-1930: An Economic Interpretation, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, US.
Gülen, N. (1988), Dünden Bugüne Bahriyemiz, Kastaş Yayınları, İstanbul.
Gülen, N. (2001), ùanlı Bahriye 1773-1973 Türk Bahriyesinin İkiyüz Yıllık Tarihçesi, 2.baskı, Kastaş Yayınları, İstanbul.
Güngen, C. (1997), XVI. Yüzyıldaki Gelişmeler Işığında Osmanlı Denizciliği, Dz. K. K.lığı Karargâh Basımevi, Ankara.
Güngen, C. (2004), Denizlerdeki Türk-Bilinebilenden Osmanlı'nın Sonuna Kadar, Dz. K. K.lığı Yayınları, İstanbul.
Hacipoğlu, D. (2001), Osmanlı İmparatorluğu'nun 1. Dünya Harbine Girişi, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi Müdürlüğü, İstanbul.
Hamilton, C. I. (2011), The Making of the Modern Admiralty: British Naval Policy- making, 1805-1927, Cambridge University Press, Cambridge.
Hattendorf, J. B. (Ed.) (1991), Mahan on Naval Strategy: Selections from the Writings of Rear Admiral Alfred Thayer Mahan, Naval Institute Press, Annapolis, Md.
Işın, İ. B. (2004), Osmanlı Bahriyesi Kronolojisi (1299-1922), Dz. K. K.lığı Basımevi, Ankara.
İnalcık, H. (2000), Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt I, Eren Yayınları, İstanbul.
Kaçar, M. (1985), Osmanlı İmparatorluğu'nda Askerî Teknik Eğitimde Modernleşme Çalışmalar ve Mühendishanelerin Kuruluşu (1808'e kadar - Osmanlı Bilim Araştırmaları II, Deniz Basımevi, İstanbul.
Karagöz, M. (1995), "Osmanlı Devletinde Islahat Hareketleri ve Batı Medeniyetine Giriş Gayretleri (1700-1839)", Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 6, s. 173-194.
Karal, E. Z. (1940), "Tanzimattan Evvel Garplılaşma Hareketleri", Tanzimat. I, Maarif Vekâleti, İstanbul.
Keser, U. ve Ak, G. (2015), "20. Yüzyılın Başlarında Kıbrıs'ta Toplum ve Demokrasi İlişkisi Üzerine Bir Analiz", II. Uluslararası LAÜ Tarih Kongresi/27-30 Nisan 2015, Lefke Avrupa Üniversitesi, Lefke, KKTC.
Köksal, G. (2007), "Tersane-i Amire'de Çağlar Boyu Gemi İnşa Yerleri, Düzenekleri ve Koruma Önerileri", Türkler ve Deniz, Kumrular, Özlem (Der.), Kitap Yayınları, İstanbul, s. 403-428.
Köse, O. (2002), "XVIII. Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri", Eren, Güler (Ed.), Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt. XI, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul, s. 536-549.
Kumrular, Ö. (Der.) (2007), Türkler ve Deniz, Kitap Yayınları, İstanbul.
Kuran, E. (1976), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Yenileşme Hareketleri", Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara, s. 1003-1013.
Kurat, A. N. (1959), Türk-Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Doğuş Matbaası, Ankara.
Lee, S. (Ed.) (1897), "Slade, Sir Adolphus (1804-1877)", Dictionary of National Biography: From the Earliest Times to 1900. Vol. LII (Shearman-Smirke), Smith, Elder, & Co., London, s. 362.
Levy, A. (1971), "The Officer Corps in Sultan Mahmud II's New Ottoman Army, 1826- 39", International Journal of Middle East Studies, Vol. 2, No: 1, s. 21-39.
Lewis, B. (1968), "Some English Travellers in the East", Middle Eastern Studies, Vol. 4, No: 3, April, s. 296-315.
Lewis, B. (1987), "Slade on the Turkish Navy", Raiyyet Rüsûmu, Essays Presented to Halil İnalcık, Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), Tekin, ùinasi and Alpay Tekin, Gönül (Eds.), Vol. 11, Harvard University, Office of the University Publisher, Cambridge, MA, s. 1-10.
Lewis, B. (1980), "Slade on Turkey", Social and Economic History of Turkey, 1071- 1920: Papers presented to the First International Congress on the Social and Economic History of Turkey (Hacettepe University, Ankara, 11-13 July 1977), Okyar, Osman and İnalcık, Halil (Eds.), Meteksan, Ankara, s. 215-226.
Lewis, B. (1984), Modern Türkiye'nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), TTK Basımevi, Ankara.
London Gazette (1866), "Admiralty, 2nd April, 1866", Supplement to the London Gazette, 3 April, s. 2190.
MacFarlane, C. (1829), Constantinople in 1828: A Residence of Sixteen Months in the Turkish Capital and Provinces; with an Appendix of Observations to 1829, 2 vols, 2nd ed., Saunders and Otley, London.
Mahan, Alfred Thayer (1897), The Interest of America in Sea Power, Present and Future, Sampson Low, Marston, and Co., London.
Mahan, Alfred Thayer (1911), Naval Strategy: Compared and Contrasted with the Principles and Practice of Military Operations on Land, Sampson Low, Marston, and Co., London.
Mahan, A. T. (1957), The Influence of Sea Power upon History, 1660-1783, Sagamore Press, New York (1.baskı, 1890)((2011), Deniz Gücünün Tarih Üzerine Etkisi 1660- 1783, (Çev. A. Tunçer Büyükonat), Deniz Ticaret Odası Yayınları, İstanbul].
Mardin, ù. (2004), "Türk Düşüncesinde Batı Sorunu", Türk Modernleşmesi-Makaleler 4, Türköne, Mümtaz'er ve Önder, Tuncay (Der.), 13.baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 239-248.
Mehmed ù. (1890) (1306], Esfar-ı Bahriyye-i Osmaniyye, İstanbul.
Mirmiroğlu, V. (1946). Fatih'in Donanması ve Deniz Savaşları, İstanbul Belediye Matbaası, İstanbul.
Müller-Wiener, W. (1992), "XV.-XIX. Yüzyıllar Arasında İstanbul'da İmalathane ve Fabrikalar", İhsanoğlu, Ekmeleddin (Yay. Haz.), Osmanlılar ve Batı Teknolojisi, Yeni Araştırmalar, Yeni Görüşler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul, s. 53-120.
Mütercimler, E. (2003), İmparatorluğun Çöküşüne Denizden Bakış, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
Nutki, S. (1993), Muharebât-ı Bahriye-i Osmâniye (Osmanlı Deniz Savaşları), (1.baskı, Bahriye Matbaası, İstanbul, 1307 (1891)'den çevrilerek], 2.baskı, Dz. K. K.lığı Basımevi, İstanbul.
Olgaç, N. (1952), Türk Denizciliğine Umumi Bir Bakış, T.C. Deniz Basımevi, İstanbul.
Olgaç, N. (2006), Türk Deniz Tarihi Özeti, 2.baskı, , T.C. Deniz Basımevi, İstanbul.
Oran, E. (2012), Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Kurum Olarak Bahriye Vekâleti, Yayımlanmış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Öcal, Y. (2008), Kürek ve Yelken Döneminden Günümüze Türk Bahriyesi, Deniz Kuvvetleri Basımevi, İstanbul.
Özcan, B. (1997a), "XIX. Asrın Ortalarına Kadar Osmanlı Bahriyesinde Yabancı Uzmanların Görevlendirilmesi", Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, Sayı 24, s. 39-49.
Özcan, B. (1997b), "Osmanlı Bahriyesinde Bir İngiliz Müşâvir: Sir Adolphus Slade (1804-1877)", Askeri Tarih Bülteni, Sayı 43, Ağustos, s. 25-47.
Özcan, B. (1999), "Amiral Sir Adolphus Slade'in Türkiye İntibaları: İngiliz Gözüyle Türkler", Tarih ve Medeniyet, Sayı 60, s. 46-52.
Özcan, B. (2011), "İngiliz Amirali Sir Adolphus Slade'in Türkiye İzlenimleri", Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 10, s. 29-51.
Özdemir, B. (2002), "19. Yüzyıl Osmanlı Reformlarını Nasıl İncelemeliyiz: Mevcut Literatür ve Bakış Açıları Üzerine Bazı Düşünceler", Türkler Ansiklopedisi, Cilt XXIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 572-580.