Osmanlı Mülkî İdare Sistemi Üzerinde Fransız Etkisi: 1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri Fransa’dan mı İktibas Edilmiştir?

Bu makalede Osmanlı mülkî idare sisteminin Fransız mülkî idare sisteminden alınıp alınmadığı sorunu incelenmektedir. Bu sorunu çözmek amacıyla 1864 ve 1871 Osmanlı Vilayet Nizamnameleri ile başta 22 Aralık 1789 ve 17 Şubat 1800 tarihli Fransız Kanunları olmak üzere vilayetleri düzenleyen dönemin Fransız kanunları arasında karşılaştırma yapılmıştır. Karşılaştırma sonucunda Osmanlı ve Fransız mülkî idare sistemleri arasında, sistemin bölümleri, bölümlerdeki organların sayıları, oluşumları, çalışma usûlleri, görev ve yetkileri ve kararlarının uygulanması bakımından pek çok benzerliğin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

French Influence on the Ottoman System of Territorial Administration: Are the 1864 and 1871 Vilayet Laws Received from France?

This article examines the question of whether Ottoman territorial administration system is taken from the French system. In order to solve this problem, the Ottoman vilayet laws of 1864 and 1871 are compared with the French laws, especially those of 22 December 1789 and 17 February 1800. It is concluded that there are many similarities between Ottoman and French territorial system, in terms of the numbers of the organs in each territorial division, their formations, working procedures, duties and powers and the enforcement of decisions.

___

1864 Vilayet Nizamnamesi: Hicrî 7 Cemazeyilahir 1281, Rumî 26 Teşrinievvel 1280, Miladî 7 Kasım 1864 Tarihli “Vilâyet Nizamnâmesi”, Düstur, Tertip 1, Cilt I, s. 608-624 (Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1289). Orijinal Metne Online Erişim: https://acikerisim.tbmm.gov. tr/xmlui/bitstream/handle/11543/67/199609231-c1.pdf?sequence=7&isAllowed=y (22.12.2017). Yazıçevrimi: (Tural, 2004a: 110-120; Tural ve Çapar, 2015: 374-384).
1871 Vilayet Nizamnamesi: Hicrî 29 Şevval 1287, Rumî 9 Kânûnusânî 1286, Miladî 22 Ocak 1871 Tarihli “İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi”, Düstûr, Tertip 1, Cilt I, s. 635-651 (Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1289; Orijinal Metne Online Erişim: https://acikerisim.tbmm. gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/67/199609231-c1.pdf?sequence=7&isAllowed=y. Yazıçevrimli Tam Metin: (Seyitdanlıoğlu, 1996b: 91-99; 1996c: 89-99; Tural ve Çapar, 2015: 422-441).
1913 İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkati: Hicrî 17 Rebiü’l-ahir 1331, Rumî 13 Mart 1329, Miladî 26 Mart 1913 Tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkati, Takvim-i Vekayi, 19 Rebiü’l-ahir 1331, 15 Mart 1329. Numero 1414; Düstur, Tertib-i Sani, Cilt 5, s. 186-218. Orijinal Metne Online Erişim: https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/ bitstream/handle/11543/71/199609296-c5.pdf?sequence=5&isAllowed=y (23.12.2017). Yazıçevrimli Tam Metin: (Reyhan, 2000: 129-154).
1929 Vilayetler İdaresi Kanunu: 18 Nisan 1929 Tarih ce 1426 Sayılı Vilayetler İdaresi Kanunu, Resmî Gazete, 5 Mayıs 1929, Sayı 1184, s. 7159-7166. (http://www.resmigazete.gov.tr/ arsiv/1184.pdf, 24.12.2017).
1949 İl İdaresi Kanunu: 16 Haziran 1949 Tarih ve 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu, Resmî Gazete, 18 Haziran 1949, Sayı 7236, s. 16429-16434. (http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7236. pdf, 24.12.2017). 2017 Yılı İtibarıyla Yürürlükteki Hâli: (http://www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/1.3.5442.pdf, 24.12.2017).
22 Aralık 1789 Tarihli Kanun: Loi du 22 décembre 1789 relatif à la constitution des assemblées primaires et des assemblées administratives (22 Aralık 1789 Tarihli Birinci Meclislerin ve İdare Meclislerinin Oluşturulmasına İlişkin Kanun), Duvergier, 1834: 73-78 (http://gallica. bnf.fr/ark:/12148/bpt6k65102508/, 10.12.2017).
17 Şubat 1800 Tarihli Kanun: Loi du 28 pluviôse an VIII [17 février 1800] concernant la division du territoire de la République et l’administration (28 Pluviôse Yıl VIII [17 Şubat 1800] Tarihli Cumhuriyetin ve İdarenin Mülkî Taksimine İlişkin Kanun), Bulletin des lois, No 17, Texte No 115, s. 1-9 (http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6534793j/f268, 10.12.2017)
22 Haziran 1833 Tarihli Kanun: Loi du 22 juin 1833 sur l’organisation des conseils généraux de département et des conseils d’arrondissement (22 Haziran 1833 Tarihli İl Genel Meclisi ve İlçe Meclislerinin Teşkilatı Hakkında Kanun), (Dumesnil, 1843: 40-49) (https://books. googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QaeQxBGbAPBq18mk0Ohy0PYC8, 14.12.2017).
10 Mayıs 1838 Tarihli Kanun: Loi du 10 mai 1838 sur les attributions des conseils généraux et des conseils d’arrondissement (10 Mayıs 1838 Tarihli [İl] Genel Meclislerinin ve İlçe Meclislerinin Yetkileri Hakkında Kanun), Bulletin des lois, No 570, s. 629-638 (http:// gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4864180/f644, 14.12.2017).
25 Mart 1852 Tarihli Kararname: Décret du président de la république française du 15 mars 1852 sur la décentralisation administrative (25 Mart 1852 Tarihli İdarî Adem-i Merkeziyet Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi), Bulletin des Lois, No 3833, s. 531-534 (http:// gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6461921d/f585, 14.12.2017).
13 Nisan 1861 Tarihli Kararname: Décret impérial du 13 avril 1861 qui modifie celui du 25 mars 1852, sur la Décentralisation administrative (13 Nisan 1861 Tarihli 25 Mart 1852 Tarihli İdarî Adem-i Merkeziyet Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesini Değiştiren İmparatorluk Kararnamesi), Bulletin des lois, No 922, s. 477-481, (http://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/bpt6k9736482f/f509, 15.12.2017).
21 Haziran 1865 Tarihli Kanun: Loi du 21 juin 1865 relative aux conseils de préfecture (21 Haziran 1865 Tarihli İl İdare Meclisleri Hakkında Kanun), Bulletin des lois, n° 1300, texte n° 13.336). Kanunun tam metnine izleyen kaynaktan ulaşılabilmektedir: Souviron ve de Pontich, 1904: 79-80 (http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1412938/f85, 20.12.2017).
10 Ağustos 1871 Tarihli Kanun: Loi du 10 août 1871 relative aux conseils généraux ([İl] Genel Meclisleri Hakkında 10 Ağustos 1871 Tarihli Kanun), Bulletin des lois, 29 Ağustos 1871 (http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k210060p/f110, 14.12.2017).
10 Eylül 1926 Tarihli Kararname: Décret du 10 septembre 1926 relatif à l’organisation de l’administration préfectorale (Valilik İdaresi Teşkilatına İlişkin 10 Eylül 1926 Tarihli Kararname), Journal officiel, 14 Eylül 1926, s. 10188-10202 (https://www.legifrance. gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000664699&dateTexte=20171224, 24.12.2017).
30 Eylül 1953 Tarihli Kanun: Décret n° 53-934 du 30 septembre 1953 portant réforme du contentieux administratif (İdari Yargı Reformu Hakkında 30 Eylül 1953 tarih ve 53-934 Sayılı Kararname), Journal officiel, 1 Ekim 1953, s.8593 (https://www.legifrance.gouv.fr/ affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000675518, 16.12.2017).
14 Mart 1964 Tarihli Kararname: Décret n°64-260 du 14 mars 1964 portant statut des sous-préfets (Kaymakamların Statüsüne Dair Kararname), Journal officiel, 21 Mart 1964, s. 2620. (https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000327700, 16.12.2017).
2 Mart 1982 Tarihli Kanun:Loi n° 82-213 du 2 mars 1982 relative aux droits et libertés des communes, des départements et des régions (Belediyelerin, İllerin ve Bölgelerin Hak ve Hürriyetlerine Dair 2 Mart 1982 Tarih ve 82-213 Sayılı Kanun), Journal officiel, 3 Mart 1982, s. 730. (https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000880039, (11.12.2017)..
31 Aralık 1987 Tarihli Kanun: Loi n° 87-1127 du 31 décembre 1987 portant réforme du contentieux administratif (31 Aralık 1987 Tarih ve 87-1127 Sayılı İdari Yargı Reformuna Dair Kanun), Journal officiel, 1 Ocak, 1988, s. 7. (https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte. do?cidTexte=LEGITEXT000006068986, 13.12.2017).
27 Nisan 1995 Tarihli Kararname: Décret no 95-486 du 27 avril 1995 relatif aux pouvoirs des souspréfets (Kaymakamın Yetkilerine Dair 27 Nisan 1994 Tarih ve 95-486 Sayılı Kararname, Journal officiel, 30 Nisan 1995, s. 6761. (https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte. do?cidTexte=JORFTEXT000000168925&categorieLien=id, 22.12.2017).
17 Mayıs 2013 Tarihli Kanun: Loi n° 2013-403 du 17 mai 2013 relative à l’élection des conseillers départementaux, des conseillers municipaux et des conseillers communautaires, et modifiant le calendrier électoral (İl Genel Meclisi Üyeleri, Belediye Meclisi Üyeleri, Birlik Meclisi Üyelerinin Seçimine ve Seçim Takvimine Dair 17 Mayıs 2013 Tarih ve 2013-403 Sayılı Kanun), Journal officiel, 18 Mayıs 2013, s. 8242. (https://www.legifrance.gouv.fr/ affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414225, 19.12.2017).
Chapus, R. (1999), Droit contentieux administratif, Paris: Montchrestien, 8. Baskı, Cilt I.
Chapus, R. (2001), Droit administratif général, Paris: Montchrestien, 15. Baskı.
Devellioğlu, F. (1984), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Dumesnil, A. J. (Ed.) (1843), De l’organisation et des attributions des conseils généraux de département, Paris: Chapentier, 3. Baskı, (https://books.googleusercontent.com/books/ content?req=AKW5QaeQxBGbAPBq18mk0Ohy0PYC8, 14.12.2017).
Duvergier, G. (Ed.) (1834), Collection complète des lois, décrets, ordonnances, réglemens, avis du Conseil d’Etat, Paris: Imprimerie A. Guyot, 2. Baskı, C. I, s. 73-78 (http://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/bpt6k65102508/, 10.12.2017).
Faure, B. (2016), Droit collectivités territoriales, Paris: Dalloz, 4. Baskı.
Ferstenbert, J., Priet, F. ve Quilichini, P. (2016), Droit collectivités territoriales, Paris: Dalloz, 2. Baskı.
Frier, J.-L., ve Petit, J. (2015), Droit administratif, Paris: LGDF, 10. Baskı.
Gözler, K. (2011), “5018 ve 6085 Sayılı Kanunlarda Bazı İdare Hukuku Terimlerinin Yanlış Kullanımı Üzerine”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 60, Sayı 4, s. 837- 917 (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/1643/17566.pdf, 10.12.2017).
Gözler, K. (2009), İdare Hukuku, Bursa: Ekin, 2. Baskı, Cilt I.
Jan, P. (2015), Institutions adminisitratives, Paris: LexisNexis, 5. Baskı.
Karahanoğulları, O. (2005), Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Ankara: Turhan.
Kartal, N. (2010), İl Özel İdarelerinin Yeniden Yapılandırılması: Uygulama Aşaması Üzerine Bir Çözümleme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, (http://acikarsiv.ankara.edu.tr/ browse/5447/6101.pdf, 10.12.2017).
Kartal, N. (2014), “İl Sistemine Geçiş Sorunsalı: Türkiye’de 1864 Vilayet Nizamnamesi ile İl Sistemine Geçilmiş midir?”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 10, Sayı 23, s. 279-294.
Keskin, N. (2007), Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi: Türkiye’de İllerin Yönetimi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, (http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/4254/4735. pdf, 22.12.2017).
Laubadère, A. de, Venezia, J.-C. ve Gaudemet, Y. (1999), Traité de droit administratif, Paris: LGDJ, 15. Baskı, Cilt I.
Ozouf-Marignier, M.-V. ve Verdier, N. (2009), “Le canton d’hier a aujourd’hui: étude cartographique d’un maillage”, in Lagadec, Y., Le Bihan, J. ve Tanguy, J.-F., (2009), Le canton, un territoire du quotidien, Rennes: Presses universitaires de Rennes, s. 281-295, (https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00391699/document, 15.12.2017).
Reyhan, C. (2000), “Yerel Yönetim Metinleri XX: 1913 Tarihli Vilayet Genel İdaresi Geçici Kanunu”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, Ocak, s. 129-154.
Robert, P. (1991), Le Petit Robert: Dictionnaire de la langue française, Paris: Le Robert.
Rouault, M.-Ch. (2015), Droit administratif et institutions administratives, Paris: Larcier, 3. Baskı.
Serrand, S. (2015), Manuel d’institutions administratives françaises, Paris: PUF, 5. Baskı.
Seyitdanlıoğlu, M. (1996a), “Yerel Yönetim Metinleri III: Tuna Vilâyeti Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 5, Sayı 2, Mart, s. 67-81.
Seyitdanlıoğlu, M. (1996b), “Yerel Yönetim Metinleri VI: 1871 Vilâyet Nizamnamesi ve Getirdikleri’, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 5, Sayı 5, Eylül, s. 89-103.
Seyitdanlıoğlu, M. (1996c), “Yerel Yönetim Metinleri VII: 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri’, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 5, Sayı 6, Kasım, s. 89-99.
Souviron, A. ve de Pontich, H. (Ed.) (1904), Recueil annoté de lois et décrets sur l’administration communale et départementale, Paris: Imprimerie municipale, 6. Baskı, (http://gallica.bnf. fr/ark:/12148/bpt6k1412938/f85, 20.12.2017).
Şemseddin Sami (1315), Kamus-ı Fransevi, İstanbul: Mihran.
Tural, E. (2004a), “1881 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi’” Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, Nisan, s. 93-123.
Tural, E. (2004b), “Habsburg ve Osmanlı İmparatorluğunun En Uzun Asrı ve 1864 - Tuna Vilayet Nizamnameleri’, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 3, Temmuz, s. 83-113.
Tural, E. (2005), “1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri ve 1876 İdare-i Umumiye-i Vilayat Talimatnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 14, Sayı 1, Ocak, s. 71-91.
Tural, E. (2015), “Osmanlı Taşrasında Fransa Etkisi: 1864 Nizamnamesi’nin Arkasında III. Napolyon mu Vardı?”, in Tural, E. ve Çapar, S. (Ed.) (2015), 1864 Vilayet Nizamnamesi, Ankara, TODAİE - TİAV Ortak Yayını, s. 69-96.
Tural, E. ve Çapar, S. (Ed.) (2015), 1864 Vilayet Nizamnamesi, Ankara: TODAİE-TİAV Ortak Yayını.

ISSN: 1300-1795
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1968
Yayıncı: -