IĞDIR OVASI’NIN ORTA TUNÇ ÇAĞI ve TRANSHÜMANİST YAŞAMDAKİ ROLÜ

Iğdır, 5137 rakımlı Ağrı Dağı’nın hemen kuzeyinde bulunmaktadır. Iğdır şehrinin yer aldığı ova ise ortalama 875 rakım değerine sahiptir. Iğdır Ovası Ağrı Dağı’nın kuzey ve kuzeydoğusuna doğru uzanmaktadır. Ovanın kuzeyinden ise Aras Nehri geçmektedir. Aras Nehri, Iğdır Ovası’nı parçası olduğu Ararat Ovası’ndan ayırmaktadır. Ağrı Dağı kar sularının da beslediği bu ova eldeki bulgulara göre Kalkolitik Çağ’dan itibaren iskân görmüş ve iskân günümüze kadar aralıksız devam etmiştir. Bu kesintisiz yaşam Van Gölü ile Yukarı Aras Havzalarında izine rastlanmayan Orta Tunç Çağı Aras Boyalıları Kültürü içinde geçerli olup, kültürün yayılım alanının Anadolu paydaşındaki en önemli yerleşim yeri Iğdır Ovası’nda tespit edilmiştir. Bununla birlikte kültüre ait izler farklı arkeolojik merkezlerde de görülmeye devam etmektedir. Farklı yükseltilere sahip, Ağrı Dağı, Karasu-Aras Dağları, Iğdır Ovası gibi coğrafi ünitelerin bütün bir coğrafyanın özgün parçaları olması sebebiyle bölge Eski Çağ toplumlarının özellikle Transhümanist gruplarca benimsenmesine imkân sağlamıştır. Bu çalışma Iğdır Ovası’nın Orta Tunç Çağı arkeolojik merkezleri ile bu merkezlerin var oluş sebepleri üzerine kurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ağrı Dağı, Iğdır Ovası, Aras Nehri

PDF

___

Belli, O. Konyar, E. 2003, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Belli, O. 2009, “Tarih Boyunca Kültürleri Birleştiren ve Yaşatan Dağ: Ağrı Dağı”, II. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, İstanbul, ss. 1-6.
Belli, O. 2012, “Ağrı Dağı Bölgesi’ndeki Sinek Yaylası’nda Yeni Keşfedilen Urartu Sulama Kanalları”, II. Uluslararası Aras Havzası Sempozyumu, Iğdır Valiliği, İl Özel İdaresi Yayını, No: 1, Erzurum, 18-49.
Belli, O. 2018, “Ararat Adının Kökeni ve Anlamı”, IV. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayını, No: 21, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayını, No: 7, Ağrı Valiliği Yayını, No: 2, Erzurum, 172-178.
Erdem, A.Ü. Doğu Anadolu’da Demir Çağı Yivli Keramik Geleneği, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Danışman, Prof. Dr. Altan Çilingiroğlu, İzmir, 2009.
Işıklı, M. 2011, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul
Sevin, V. Kavaklı, E. Özfırat, A. 1999, “Karagündüz Höyüğü 1998 Yılı Kazıları”, 21.Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları Yayın No: 2344/1, Ankara, ss. 409-420.
Saraçoğlu, H. 1989, Doğu Anadolu Bölgesi, Öğretmen Kitapları Dizisi, İstanbul
Smith, A. T.- Ruben S. Badalyan- Pavel Avetisyan 2009: The Archaeology and Geography of Ancient Transcaucasıan Societies Volume 1: The Foundadions of Research and Regional Survey in the Tsaghkahovit Plain, Armenia, The University of Chicago Oriental İnstitute Publications Volume 134, 2009. Tarhan, M. T. Sevin, V. 1993, “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1991”, 14. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Anakara Üniversitesi Basımevi, Ankara, ss. 407-429.
Yardimciel, A. 2016, “Orta Aras Havzası’nda Monokrom Boyalı Çanak Çömlekler”, I. Uluslararası Ani-Kars Sempozyumu, Edt. Oktay Belli, Ayhan Yardimciel, Vedat Evren Belli, Cengiz Çelik, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayını, No: 5, İstanbul, ss. 59-65.
Yardimciel, A. 2018a, “Iğdır’da Bir Orta Tunç Çağı Kompleksi Aşağı Erhacı Yerleşimi ve Kalesi”, Seleucia, Sayı VIII, ss. 123-137.
Yardimciel, A.- Gizlenci, E. 2018b, “Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Işığında Ağrı-Doğubayazıt Bölgesi’nin Orta Tunç Çağı Kültürü”, IV. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayını, No: 21, Belli Eğitim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayını, No: 7, Ağrı Valiliği Yayını, No: 2, Erzurum, 59-63.
Yardimciel, A. 2019a, “Ağrı ve Iğdır İlleri Orta ve Son Tunç Çağı Aras Boyalıları Kültürü Kale, Nekropol, Yerleşim Yeri ve Çanak Çömlekleri 2017 Yılı Yüzey Araştırması”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Ankara, ss. 249-266.
Yardimciel, A. 2019b, “Orta Aras Havzası’nın Anadolu Paydaşında Pastoral Yaşam (Transhümanistlerin ve Nomadiklerin Yerleşim Stratejileri), Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti’nin Kuruluşunun 100. Yılı Münasebetiyle Kars ve Güney Kafkasya Tarihi Yazıları, Ed. Muharrem Turp, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019, ss. 25-47.