SAMSUN MÜZESİ’NDEN TUNÇ ÇAĞI’NA VE DEMİR ÇAĞI’NA TARİHLENEN BİR GRUP METAL SİLAH

Orta Karadeniz bölgesinin önemli kentlerinden biri olan Samsun Müzesinde bulunan metal eserler bölgenin geçmişinin nasıl bir potansiyele sahip olduğunun en önemli göstergesidir. Makalede Samsun Müzesinde bulunan Tunç Çağ’ından Demir Çağ’ına kadar olan kronolojik sıra içerisinde metal silahlar incelenmiştir. Metal silahların kronolojik değerlendirilmesi yapılmış eserlerin ölçüleri, tanımları, benzerleri ve çizimlerinin bulunduğu bir katalog çalışması hazırlanmıştır. Bu silahlar hançer, mızrak ucu, balta ve ok ucu olmak üzere dört tipten oluşmaktadır. Hançerler, namlusu yaprak biçimli hançer, namlusu sırtlı hançer olmak üzere iki alt tipte, mızrak uçları, boğumlu mızrak uçları, üçgen yada yaprak gövdeli mızrak uçları, teber ağızlı mızrak uçları olmak üzere üç alt tipte, ok uçları ise kanatlı ok uçları ve iskit ok uçları olmak üzere iki alt tipte incelenmiştir. Bu formlar ise kendi içlerinde yer alan farklılıklara göre alt gruplarda incelenmiştir. Eserlerin tamamı müzeye satın alma, Samsun bölgesi kazıları (İkiztepe, Tekkeköy, Dündartepe) ve müsadere yoluyla kazandırılmıştır. Malzeme genel kapsamda değerlendirildiğinde, in-situ halde hiçbir silaha rastlanmamış, bu eserler müzeye satın alma yolu ile kazandırılmıştır. Eserlerin yapımında kullanılan malzemeler ve tipolojik özelliklerine bakıldığında, elde edilen veriler doğrultusunda silahların sahip oldukları formları, ne amaçla kullanıldıkları, Anadolu’da ve Karadeniz’de yer alan çağdaş kültür bölgelerinin birbirleriyle benzerlikleri üzerine yeni sonuçlar elde etmek amaçlanmıştır. Bunun sonucunda çalışılan malzemeler değerlendirilirken stil kritiği yapılmış, tipler ve bu form gruplarının, değişim ve etkileşimi belirleyici bir faktör olarak kullanılmıştır. Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ndeki Tunç ve Demir Çağı’na ait silahlar hakkında sonuca varılmaya çalışılmıştır. Varılan sonuç bizlere çalışılan malzemelerin Orta Karadeniz ve İç Anadolu kökenli olduğunu ve bu bölgelerde ki askeri gücün önemini kanıtlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Samsun, maden, metal, silah, hançer, mızrak ucu, balta, ok ucu

A GROUP OF METAL WEAPONS DATING BACK TO THE BRONZE AND IRON AGE AT THE SAMSUN MUSEUM

Metal artifact found the Samsun Museum one of the biggest cities of the Central Black Sea region are the most important indicator of the potential of the region’s history This Study looks at a variety of metal weapons from the Bronze Age to the Iron Age the Samsun Museum in chronological order In addition a catalog that includes the measurements, descriptions equivalents and drawings of these metal weapons was laid out. The daggers into two subtypes daggers with a leaf shaped blade or with a spine. There ar three spearheads, knotyy spearheads triangular or leaf shaped, and halberd with a wide curyed blade. Arrowheads are of two types winged and Scythian. These forms were examined in subgroups according to the differences within themselves The artifacts were brought to the museum through purchase excavations in the Samsun region (İkiztepe, Tekkeköy, and Dündartepe) and confiscation. The artifacts being evaluated in general, no weapons were found in- sutu and, they werebrought to the museum by way of purchase. Looking ar the materials used to maket he artifacts and the typological featuresi the obiective of the current study was to obtain new results on the forms of the weapons, what they were used for, and the similarities between the contemporary cultural regions in Anatolia and the Black Sea in light of the data collected. Evaluating the materials a style critique was done and the types as well as the change and interaction of these form groups were used a determining factor. Conclusıons were drawn on the weapons that belong to the Bronze and Iron Age at the Samsun Museum of Archeology and Ethnography. The findings provide evidence that the artifacts come from the Central Black Sea and Central Anatolia by origin and about the importanceof military power in these regions.

Keywords:

Samsun, mine, metal, weapon, dagger, spearhead, axe, arrowhead,

PDF

___

Akçay, Atakan (2015) Ovaören- Yassıhöyük’den Bir Yarı İkonik İdol. Ankara: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Akurgal, Ekrem (2005). Anadolu Kültür Tarihi. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
Altunkaynak, Gülşah (2016). Erzurum ve Kars Müzelerinde Bulunan Urartu Dönemi Öncesine Ait Metal Silahlar. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Arcan, Burak (2012). Early Bronze Age Daggers In Central Anatolia. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
Atasoy, Sümer (2010). “Anadolu’da Maden Sanatı (MÖ 7. Yüzyıl-MS 4. Yüzyıl).” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimiler Dergisi. C. 12, S. 1, s. 52-59.
Baş, Ayla (2016). Finds from the Excavations at the Foundation of the Sinop Teacher Training High School. (ed. Davut Yiğitpaşa, Hakan Öniz, Akın Temür) Black Sea Archaeology Studies Recent Developments, s.93-101.
Başak, Oktay (2010). “Taş Çağı’ndan Tunç Çağı’na Anadolu’da Maden Sanatın Gelişimi ve Kullanımı”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 21, s. 15-33.
Belli, Oktay- Ersin Kavaklı (2000). “1998 Yılı Van-Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü Kazısı”. 21. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, s. 435-448.
Bilgi, Önder - Sümer Atasoy (2000). “Samsun (Amisos) Bölgesi’nin Kültürel Gelişimi Projesi”. Araştırma Sonuçları Toplantıları. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, S. 1, s. 387-420.
Bilgi, Önder (1987). “İkiztepe Kazılarının 1985 Dönemi Sonuçları”. VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. 1. Ankara, s.149-156.
Bilgi, Önder (1990). “Samsun Müzesi Protohistorik Çağ Silahları ve Orta Karadeniz Bölgesi Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”. XI Türk Tarih Kongresi, Ankara, s.253-572.
Bilgi, Önder (2002). “İkiztepe Mezarlık Kazıları ve Ölü Gömme Gelenekleri 2000 ve 2001 Dönemleri”. Belleten, C. 67, S.249, s. 383-402.
Bilgi, Önder (2005). “Distinguished Burials of the Bronze Age Graveyard at İkiztepe in Turkey”. Anadolu Araştırmaları, s. 17-25.
Bilgi, Önder (2011). “İkiztepe Kazısı 2010 Dönemi Sonuçları”. 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. 1. Malatya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, s. 91-102.
Bilgi, Önder (1995). “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları ( 1993 ve 1994 Dönemi Sonuçları)”. Anadolu Araştırmaları Dergisi, S. 15, s.137-165.
Çambel, Halet-R. J. Braidwood- Mehmet Özdoğan (1982). “Çayönü Kazısı 1981 yılı Çalışmaları”. IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.1, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, s. 9-24.
Çavuşoğlu, Rafet (2019). “Atlı Göçebe Kavimlerin Urartu Sanatına Etkileri”. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu, s. 157-170.
Demirtaş, Emre (2018). Arkeolojik Veriler Işığında Assur Ticaret Koloni Çağı’nda Anadolu ve Kuzey Mezopotamya Metal Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dönmez, Sevgi (2013). Hitit Dönemi’nde Anadolu’da Değişim Aracı Olarak Kullanılan Madenler. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dönmez, Şevket (2003). “Yeni Bulguların Işığında Orta Karadeniz Bölgesi Demir Çağı Çanak-Çömleğine Bir Bakış”. Anatolia, S. 24, s. 1-17.
Dönmez, Şevket (2004). Sinop Province in the Second Millenium B.C. Ankara: Arkeoloji Araştırma Merkezi Yayınları, C. 5, s.29-55.
Dönmez, Şevket (2006). Orta Karadeniz Bölgesinin İlk Tunç Çağı Öncesi Kültürel Gelişimi Üzerine Yeni Gözlemler. Ankara: Karadeniz Araştırmaları Sempozyum Bildirileri. C.1, s.65-88.
Dönmez, Şevket (2008). Haluk Perk Müzesi’nden Orta-Kuzey Anadolu Kökenli bir Grup Metal Eser. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, C. 1, s. 405-411.
Dönmez, Şevket (2008). “Tunç Çağı’nda Orta Karadeniz Bölgesi ve Kelkit Havzası Yerleşmeleri”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 72, s.413-445.
Dönmez, Şevket (2008). “An Overview of the 2 nd Millennium BC Cultures of the Central Black Sea Region in the Light of new Research”. TÜBA-AR, S. XI, s. 8 -104.
Dönmez, Şevket (2010). Demir Çağı’nı Anlamak, Anlatmak, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, C. 30, s.15-16.
Dönmez, Şevket- Emine Naza Dönmez (2009). Amasya-Oluz Höyük Kazısı 2007 Dönemi Çalışmaları: İlk Sonuçlar. Belleten C. LXXIII, S. 276, s. 395-422.
Durak, Ebru (2013). Metropolis Bronz Eserleri. Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.
Duran, Yener (2010). Boğazköy- Maşathöyük- Ortaköy Çivi Yazılı Belgelerine Göre Tarihi Coğrafya Araştırmaları. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erol, Ayşe F- Ertan Yıldırım (2016). Fatsa Cıngırt Kayası Kazısında Bulunan Ok Uçları. Ankara: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, s.133-148.
Esin, Ufuk (1998). Paleolitik’ten İlk Tunç Çağı’nın Sonuna: Tarihöncesi Çağların Kapadokyası. İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı.
Fidan, Erkan (2015). “Tarih Öncesi Dönemlerde Anadolu’da Kullanılmış Olan Maden Yatakları”. Yer Altı Kaynakları Dergisi, C. 5, S. 9, s. 49-59.
Frangipane, Marcella (2017). The Role of Metal Procurement in the Wide Interregional Connections of Arslantepe During the Late 4th - Early 3rd Millennia BC, (Ed. Aslihan Yener), Overturning Certainties in Near Eastern Archaeology.
Kıymet, Kurtuluş (2004). MÖ. II. Binde Orta Karadeniz Bölgesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Korfmann, Manfred (1999). “1997 Troia Kazıları”. XX. Kazı Sonuçları Toplantısı, C. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, s. 357-370.
Koşay, Hamit Zübeyir- Mahmut Akok (1977). “1975 Alacahöyük Kazıları”. Türk Arkeoloji Dergisi, S. 2, s. 5- 7.
Ksenophon (1974). Anabasis-Onbinlerin Dönüşü. (Çev. Tanju Gökçül). İstanbul: Hürriyet Yayınları.
Kulakoğlu, Fikri (2010). Kültepe Kaniş-Karumu: Anadolu’nun En Eski Uluslararası Ticaret Merkezi, Anadolu’nun Önsözü Kültepe Kaniş-Karumu. İstanbul: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Mert, Seda- Seda Çalışır Hovardaoğlu (2018). “Sokağın Mekansal Değişim Sürecinin Belgelenmesi: Alaçam (Samsun) Geleneksel Sokaklardan Örnekler”. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Ensititüsü Dergisi, C. 34, S. 1, s. 27-42.
Novakova, Lucia (2019). “Trade, Contacts and Production In Iron Age Anatolia: Testimony From Beyond The Grave”. Production and Trade Through The Ages: From Prehistory to the Byzantine Period, Ankara, s. 256.
Öner, Beyil (2009). Küllüoba Höyüğü Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Küçük Buluntuları (Yontmataş Aletler ve Metal Eserler Hariç. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Önsoy, Kerem (2018). Burdur Müzesi’nde Bulunan Demir Çağ Ok Uçları. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özdemir, Mehmet Ali- Mehmet Işıklı (2014). “Van Ayanis Kalesinden Ele Geçen Ok Uçları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Masrop-E Dergisi, C. 8, S.10, s.46-62.
Özdemir, Selda (2011). MÖ III. Binde (Eski Tunç Çağı) Orta Anadolu ve Kuzey Anadolu’da Madeni Silah Tiplerinin Gelişimi. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özer, Fazilet (2020). Asur Ticaret Kolonileri Devrinde (MÖ 1974-1719) Anadolu’da Maden Ticaretinin Ekonomiye Yansımaları. Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Rosenberg Michael (1993). “The Hallan Çemi Excavation 1991”. XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı. C. 1. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, s. 119-120, 129.
Sağdıç, Dursun- Osman Çolak (2018). “Samsun’da Bulunan, Zalpa, İkiztepe ve Nerik Yerleşmelerinde Hititler’in Hakimiyet Mücadelesi”. Amisos, C.3, S. 5, s. 392-407.
Saygılı, Burcu (2019). Anadolu’da Tarihöncesi Dönemde Ok Uçları ve Deneysel Arkeoloji Yöntemi ile Ok ve Yay Yapımı. Yüksek Lisans Tezi, Bilecik: Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Schachner, Andreas (2011). “2010 Yılı Boğazköy-Hattuşa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”. 33. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. C. Malatya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, s. 461-484.
Sevin, Veli- Ersin Kavaklı - Aynur Özfırat (1998). “Karagündiiz Höyüğü ve Nekropolü 1995-1996 Yılı Kurtarma Kazıları”. XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı. 1. C. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, s. 571-590.
Sipahi, Tunç (2010). “Eskiyapar Kazıları”. 1. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu. Çorum: T.C. Çorum Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Müze Müdürlüğü, s. 5-19.
Sönmez, Mehmet Emin (2012). “Karkamış’ta Yerleşmenin Tarihsel Gelişiminde Etkili Coğrafi Faktörler ve Antik Karkamış Şehri”. Gaziantep University Journal of Social Sciences”, C. 11, S. 4, s. 1082-1120.
Süel, Mustafa (1990). “Balıbağı/ 1989 Kurtarma Kazısı”. 1. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sonucu Sempozyumu, Ankara, s. 205-214.
Şahin, Hasan Ali (2004). Anadolu’da Asur Ticaret Kolonileri Devri (1975-1725). Kaseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası.
Tarhan, Çağrı Murat (2009). Urartu Maden Teknolojisi. Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tekin, Halil (2015). Eski Anadolu Madenciliği Arkeolojik Veriler Işığı Altında Başlangıcından Demir Çağı’na Kadar. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Tekin, Halil (2018). Madeni Eser Tipolojisi. Ankara: Bilgi Kültür Sanat Yayınları.
Tuna, Celal, (2000). Mağaradan Kente Anadolu’nun Eski Yerleşim Yerleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Turan, Murat, (2009). Madenciliğimizin Tarihsel Gelişimi. D. I. E. Yayınları, s. 45-54.
Türker, Atila (2017). “Samsun Bölgesi 2016 Yılı Prehistorik ve Protohistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması Sonuç Raporu”. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. C., Bursa, s. 117-146.
Tütüncüler, Özlem (2006). “Çorum-Resuloğlu Eski Tunç Çağı Mezarlığı’nda Kumaş Kullanımına İlişkin Yeni Bulgular”. Anatolia, S. 30, s. 137-148.
Umurtak, Gülsün- Refik Duru (2013). “Yeniden Hacılar, Hacılar Büyük Höyük Kazıları 2011-2012”. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, s. 1-22.
Uyanık, Hatice (2014). “Arkeolojik Araştırmalar Işığında Tunç Çağı’nda Erbaa”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 14, s. 97-120.
Uzun, Ali (2011). “Tekkeköy'de (Samsun) Mağara-Kale Yerlesmeleri”. Doğu Coğrafya Dergisi, Vol. 1, s. 413-433.
Ünlüsoy, Sinan (2018). “İzmir Karaburun’dan Tunç Bir Hançer Üzerine Değerlendirmeler”. Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları dergisi, (IV), s. 219-229.
Ünsal, Veli (2016). “Alişar’ın Yozgat Arkeolojisi ve Eskiçağ Tarihine Katkısı”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, I. Cilt, Bozok Üniversitesi Yayınları, Yozgat,
Üyümez, Mevlüt- Orlene Mcelfatrick- Erkan Fidan - Massa Michele, - Ahmet İlaslı (2017). “Afyon Arkeoloji Müzesi’nden Tunç Çağlarına Tarihlenen Bir Grup Metal Eser”. Colloquium Anatolicum (16), s. 54-69.
V. Diaokov – S. Kovalev (1987). İlk Çağ Tarihi. Ankara: Yordam Kitap.
Yağcı, Aynur (2019). Ordu Paşaoğlu Konağı ve Etnografya Müzesi’nden Bir Grup Eserin Değerlendirilmesi: Neolitik Çağ’dan Hellenistik Dönem’e. Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yalçıklı, Derya (2017). Demir Çağı’nda Batı Anadolu’dan Tunç Ok Uçları: Üretim Tekniklerindeki Değişim, MASROP E-Dergi, (12), s. 7-17.
Yalçın, Ünsal (2016). Anadolu Madencilik Tarihine Toplu Bir Bakış, Yeraltı Kaynakları Dergisi, (9), s. 3- 13.
Yılmaz, Mehmet Ali (2012). Demir Çağı’nda Samsun: Kazılar ve Yüzey Araştırmaları Işığında Genel Bir Bakış, Samsun Sempozyumu, 1.Cilt, Samsun, s. 99-115.
Yılmaz, Sibel (2019). Elazığ Müzesinde Korunan Urartu Adak Levhaları ve İşlevleri. Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yiğitpaşa Davut- Osman Öztürk (2018). “Demir Çağında Balkanlar’ın Anadoluya Etkileri Üzerine Genel Bir Bakış”. XI. Balkan Tarihi Kongresi, s.487-506.
Yiğitpaşa, Davut (2017). “Samsun/Kavak Kale Doruğu Yerleşmesi Temizlik Çalışmaları”. Uluslararası Amisos Dergisi, S. 2, s. 109-117.
Yiğitpaşa, Davut- Aynur Yağcı (2019). Ordu Müzesi’nde Korunan ve MÖ.2.Bine Tarihlendirilen Tunç Kolcuklu Balta, (ed. K. Serdar Girginer, Gonca Dardeniz, Ayça Gerçek, Fatih Erhan, Elif Genç, İrfan Tuğcu, Özlem Oyman Girginer, Cem Fırat, Hakan Gerçek, Furkan Turan), MORS İMMATURA Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı, s.531-541
Zimmermann, Thomas (2008). Kalınkaya-Toptaştepe: Kalkolitik ve Eski Tunç Çağı Buluntuları Üzerine Genel Bir Değerlendirme, 26. Kazı Araştırma Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara, s. 273-278.
Zimmermann, Thomas-İpek, Önder (2010). The “Hattian” Metal Assemblage From Bekaroğlu Köyü – An Archaeometrical Footnote, Anatolia Antiqua XVIII, s. 31-34.