Abdullah Bosnevî’nin Tefsir Risâleleri ve Türkçe Âdiyât Sûresi Tefsîri

Aslen Bosnalı olan ve İbnü’l-Arabî ekolünün bir takipçisi olan Abdullah Bosnevî İslâmî ilimlerin farklı sahalarına dair birçok eser telif etmiş bir Osmanlı mutasavvıfıdır. İrfan yolculuğu kendisini Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerine sevkeden Bosnevî, nihâyet Konya’da karar kılmış ve burada vefat etmiştir. Eserleri arasında en çok bilineni, “Şârih-i Fusûs” olarak iştihar etmesine vesile olan, İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-hikem isimli eseri üzerine kaleme aldığı Tecelliyâtü arâisi’n-nüsûs fî menassâti hikemi’l-Fusûs isimli şerhtir. Kaynak ve kütüphane taramaları Bosnevî’nin tefsir sahasında da irili ufaklı çok sayıda eserinin olduğunu göstermektedir. Müellifin özellikle bazı Kur’ân âyetlerini işârî üslûb üzere tefsîr ettiği risâleleri henüz tam manasıyla tespit edilebilmiş değildir. Makalede, Abdullah Bosnevî’nin tespit edebildiğimiz tefsir risâlelerine dair künye bilgileri zikredilecektir. Müellifin bu risâlelerinden birisi de Sultan IÖ. Murad’a ithâfen, kırk gün süren Bağdat muhasarasının zaferle sonuçlanması üzerine, hem Arapça hem de Türkçe olarak telif ettiği Tefsîr-i Sûre-i Âdiyât'tır. Makalede Tefsîr-i Sûre-i Âdiyât'ın Türkçe versiyonunun metni ve incelenmesi de yer alacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Tefsir, Müfessir, Abdullah Bosnevî, Âdiyât, Sûre

Abdullah Bosnevi’s Commentaries on the Qor’an and His Turkish Commenting on Surah al-Adiyat

Abdullah Bosnevi, a Bosnian born Ottoman mystic who was a follower of Ibnu’l-Arabi school, compiled several works in various fields of Islamic sciences. His journey to wisdom threw him throughout different regions of Ottoman territory until he finally decided to settle in Konya where he died too. The most well-known of his works and also the one that made him famous as “Şârih-i Fusûs” was Tecelliyatu araisi’n-nusus fî menassati hikemi’l-Fusus which was an explanation to Fususu’l-Hikem of Ibnu’l-Arabî. Review of literature showed that he had plenty of works in the commenting on the Qor’an. His treatises commenting the Qor’an in Ishârî way have not been fully identified yet. In this article, we will mention tag information that was found out about Abdullah Bosnevi’s commentary treatises. One of those treatises was “Tefsir-i Sure-i Adiyat” which was compiled both in Arabic and Turkish and dedicated to Sultan Murad IV upon the victorious ending of the Baghdat siege that took forty days. Turkish version of “Tefsir-i Sure-i Adiyat” will also be analysed in this article.

Keywords:

Ottoman, Commenting on the Qor’an, Commenter, Abdullah Bosnevî, Adiyat, Surah,

PDF

___

Alpaydın, Mehmet Akif. Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği. İstanbul: İFAV, 2016.
Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
Bağdatlı İsmail Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl alâ keşfi’z-zunûn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.
Bursalı Mehmed Tâhir. Meşâyih-i Osmâniyeden Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye, 1318.
Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333.
Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. Yazma Bağışlar, 2305-2309, Süleymaniye Kütüphanesi.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Riyad: Dâru Taybe, 1999.
İbnü’l-Gazzî, Muhammed b. Abdurrahman. Dîvânü’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
Kara, Mustafa. “Abdullah Bosnevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1988, 1:87.
Kartal, Abdullah. “Bursa’da Bosnalı Bir Melâmî; Abdullah Bosnevî, Hayatı, Eserleri ve Bir Kasîdesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/6 (1994): 297-312.
Kartal, Abdullah. “Abdullah Bosnevi ve Merâtib-i Vücûd ile İlgili Bir Risâlesi”. Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. Beyrût: Mektebetü’l-Müsenna - Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
Muhammed el-Muhibbî. Hulasatü'l-eser fî a’yâni’l-karni’l-hâdî aşer. Mısır: yy., 1284.
Müstakîmzâde, Süleyman Sadeddin. Risâle-i Melâmiyye-i Bayrâmiyye. Nafiz Paşa, 1164, Süleymaniye Kütüphanesi.
Şeyhî Mehmed Efendi. Vekâyi‘u’l-fudalâ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
Vâhidî, Ebû’l-Hasen en-Nîsâbûrî. Esbâbü’n-nüzûl. Kâhire: Dâru’l-Bâz, 1968.