ÇOCUKLAR VE KADINLAR: GEÇ OSMANLI DÖNEMİNDE SİNEMA HAKKINDA BİR MÜTÂLAA
Çocuklar ve Kadınlar: Geç Osmanlı Döneminde Sinema Hakkında Bir Mütâlaa, Osmanlı egemen sınıfının (bürokrat, eşraf ve aydınlar) çocuk ve kadın seyirciler hakkındaki sinema ve film gösterim mekânlarından kaynaklı söylem ve uygulamalarını anlama ve anlatma çabasıdır. Bu çalışmada, geç Osmanlı sinema tarihi kapsamlı bir biçimde ele alınmaz. Aksine birtakım önemli tarihsel vak'alara odaklanarak sinemada "ahlâka mugayir" addedilen filmlerdeki müstencenlik, şiddet, suç, anarşi gibi unsurların ve mekânlardaki seyirci profili ve diğer temâşânın yarattığı tartışmalar yansıtılmaktadır. Bu amaçla ilk olarak, çocuklar hakkındaki "milli değerler" ve "milli nesil" mefhumu üzerinden film içeriğinin ve gösterim mekânlarının eleştirisi aktarılmaktadır. İkinci olarak, sinemaya giden kadın seyirciler hakkındaki İslami hukuka, dini/ahlâki vecibelere dayanan ve değişen cinsiyet rolleriyle yeniden şekillenen söylem ve uygulamalar incelenmektedir. Refik Halid'in [Karay] Sinema Derdi (1918) adlı yazısı, Başbakanlık Cumhuriyet/Osmanlı Arşivi kayıtları, dönemin basınından çeşitli makaleler, edebî eserler ve anılar çalışmanın diğer kaynaklarını oluşturmaktadır. Bu çalışmada, döneme nüfuz eden sinema kaynaklı söylem ve uygulamaların kâh korumacı ve dayatmacı kâh didaktik ve elitist bir boyutta olduğu önerilmektedir.
CHILDREN AND WOMEN: AN OBSERVATION ON CINEMA DURING THE LATE OTTOMAN ERA
Children and Women: An Observation on Cinema During the Late Ottoman Era is an attempt to understand and explain the discourses and practices of Ottoman dominant class (bureaucrats, elite, and intellectuals) over children and women spectators regarding cinema and film screening venues. This work does not encapsulate the total cinema history during the late Ottoman era. However, it focuses on a number of important archival documents that portray the concerns of "immorality" in films, such as obscenity, violence, and crime, as well as those that give information about the spectator profile and other entertainments at film screening venues. Firstly, the goal is to follow the concepts of "national values" and the "national generation" about children regarding the criticisms of film content and screening venues. Secondly, this work takes into account is women spectators in relation to Islamic law, religio-moral obligations and reshaping of gender roles at the time. Refik Halid [Karay]'s Troubling Cinema (1918), records collected from the Prime Ministry Republican/Ottoman Archive, as well as periodicals, literary works, and memoirs make up source material. This work suggests that the discourse and practices about children and women spectators are at times protectionist and patronizing, at times didactic and elitist.
___
Akarlı, Engin Deniz (2001), "Stately Narratives on Turkey's Ottoman Past", Narratives of Ottoman History: Views from Different Lands, The 115th Annual Meeting of the American Historical Association, Boston, January 4-7: 1-21.Akşit, Elif Ekin (2013), "Girl's Institutes and the Rearrangement of the Public and the Private Spheres", Duygu Köksal ve Anastasia Falierou (Der.), A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives (Leiden: Brill): 133-149.
Ali Seydi Bey (1970), "Teşrifat ve Teşkilatımız", Tercüman.
And, Metin (1970), 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarih (İstanbul: Gerçek Yayınevi).
Arat, Zehra F. (1997) "Educating the Daughters of the Republic", Zehra F. Arat (Der.), Deconstructing Images of "The Turkish Woman" (New York: Palgrave): 157-180.
Araz, Yahya (2013), Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıllar Başlarına (İstanbul: Kitap Yayınevi).
Arcan, İ. Galip (1919), "Mürebbiye Filmi", Temâşâ, 17.
BCA.030.10.146.44.1.1935 [Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi].
Berktay, Fatmagül (1999) "Yeni Kimlik Arayışı, Eski Cinsel Düalizm: Peyami Safa'nın Romanlarında Toplumsal Cinsiyet" Bilanço 1923-1998, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
BOA.DH.EUM.VRK. 29/15.1337/1918.
BOA.DH.EUM.VRK.28/13.1334/1916.
BOA.DH.EUM.VRK.28/22.1335/1916.
BOA.DH.EUM.VRK.28/60.1336/1918 [Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezâreti, Emniyet-i Umûmîye Müdüriyeti Evrak Odası Belgeleri]. BOA.DH.EUM.VRK.29/3.1336/1918.
BOA.DH.EUM.VRK.29/7.1336/1918.
BOA.DH.EUM.VRK.29/8.1336/1918.
BOA.DH.ID.65/27.1331/1913 [Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezâreti, İdarî Kısım Belgeleri].
BOA.MF.MKT.1216.71.1334/1916 [Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarrif Nezâreti Mektubi Kalemi].
BOA.ZB.328/6.1324/1908 [Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Zaptiye Nezareti]. BOA.ZB.395/39.1325/1909.
Cherchi Usai, Paolo (2010), "Pornography", Richard Abel (Der.), Encyclopedia of Early Cinema (New York: Routledge): 525-526.
Çapa, Mesut (2001), "Milli Mücadeleden Cumhuriyet'e Trabzon'da Tiyatro ve Sinema", Toplumsal Tarih, 94: 22-28.
Çeliktemel-Thomen, Özde (2015-2016), "Hayaller Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbul'unda Filmler, Gösterimler, İzlenimler (1896-1909)", Doğu Batı, 75: 155- 179.
Çınar, Zafer (2012), "Osmanlı Çocuk Tarihine Dair Genel ve Açıklamalı Bibliyografya", Haşim Şahin ve Nurdan Şafak (Der.), Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak (İstanbul: Dem Yayınları): 209-243.
Dönmez-Colin, Gönül (2006), Kadın, İslam ve Sinema (İstanbul: Agora) (Çev. Deniz Koç).
Eldem, Edhem (2015), "Görüntülerin Gücü - Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu'nda Yayılması ve Etkisi, 1870-1914", Çelik, Zeynep ve Edhem Eldem (Der.), Camera Ottomana Osmanlı İmparataorluğu'nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914 (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları):106-153.
Erdoğan, Nezih (2015), "Basın Dilinde 'Canlı Fotoğraf ve Hakikilik'", Türk Sineması Arşivleri: http://www.tsa.org.tr/yazi/yazidetay/32/basinin-dilinde- %E2%80%9Ccanli-fotograf%E2%80%9D-ve-%E2%80%9Chakikilik%E2%80%9D, Yayın tarihi 15 Nisan 2015 (15.12.2015).
Filmer, Cemil (1984), Hatıralar Türk Sinemasında 65 Yıl, (İstanbul). Gökmen, Mustafa (1991), Eski İstanbul Sinemaları (İstanbul: İstanbul Kitaplığı Yayınları).
Gökmen, Mustafa (1997), Yıldız Tiyatrosunda Sinema (İstanbul). Göktulga, Fahri Celâl (1973), Bütün Hikâyeler (İstanbul: Cem Yayınevi).
Gündem Öktem, Meltem (2009), "Türk Sinema Tarihinin Erken Dönemini Aydınlatma Çabalarına Bir Katkı: Edebiyatçılarımızın Sinema Hatıraları", Civilacademy Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 2: 65-81.
Halide Edib [Adıvar], (1922), "Bir Mukayese", Yarın, 28.
Hilmi A. Malik (1933), Türkiye'de Sinema ve Tesirleri (Ankara: Hakimiyet-i Milliye Matbaası).
Hüseyin Rahmi [Gürpınar], (1973/1908), "Çocuklara Yasak" Eti Senin Kemiği Benim (İstanbul: Atlas Kitabevi).
İleri, Nurçin (2016), "Kent, Gece ve Kadınlar", Saha, 3, Nisan: 57-62.
Johnson Clarence Richard (1922), Constantinople To-Day or The Pathfinder Survey of Constantinople A Study in Oriental Social Life (New York: The Macmillan Company).
Karakışla, Yavuz Selim (1999), "Enver Paşa'nın Kurduğu Kadın Birinci İşçi Taburu: Osmanlı Ordusunda Kadın Askerler", Toplumsal Tarih, 66: 15-24.
Karay, Refik Halid (1939a/1921), "Sinema" Deli (İstanbul: Semih Lûtfî Kitabevi).
Karay, Refik Halid (1939b/1921), "Hülya Bu Ya..." "Kadıköy'ünü Takdir" Ago Paşa'nın Hatıratı (İstanbul: Semih Lûtfî Kitabevi).
Kırkpınar, Leyla (1998) "Türkiye'de Toplumsal Değişme Sürecinde Kadın" Bilanço 98, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
Koçu, Reşad Ekrem (1959), "Alemdar Sineması", İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 2, (İstanbul: Nurgök Matbaası): 606.
Kudret, Cevdet (1992), Karagöz, Cilt 1, (İstanbul: Bilgi Yayınevi).
Makal, Oğuz (1993), "Tarih İçinde İzmir'de Sinema Yaşantısı", Sinema Yazıları, 93, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi Yayınları): 31-35.
Mizrahi, Daryo (2009), "Osmanlı'da Karagöz Oyunları", Toplumsal Tarih, 181: 48- 55.
Naci, Halit (1989/1909), Karagöz'ün Gör Dediği (İstanbul: Adam Yayınevi).
Osmanoğlu, Ayşe (1960), Babam Abdülhamit (İstanbul: Güven).
Öztan, G. Gürkan (2011), Türkiye'de Çocukluğun Politik İnşası (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
Öztürk, Serdar (2004), "Sinemanın Çocuklar Üzerindeki Etkileri: Dr. Fuad Umay Bey'in Yasa Teklifleri Çerçevesindeki Tartışmalar (1926-1941)", Kültür ve İletişim, 7: 49-70.
Öztürk, Serdar (2010), Osmanlı'da İletişimin Diyalektiği (Ankara: Phoenix).
Öztürk, Serdar (2013), "Türk Sinema Tarihinin Altpolitikası (1896-1923)", Selçuk İletişim, 8, 1: 251-262.
Özuyar, Ali (2004), Babıâli'de Sinema (İstanbul: İzdüşüm Yayınları).
Özuyar, Ali (2013), Türk Sinema Tarihinden Fragmanlar (1896-1945) (Ankara: Phoenix).
Râsim, Ahmed (1969/1926), "Muhtelif Temâşâlarda Kadın" Muharrir Bu Ya, (Ankara: Devlet Kitapları).
Refik Halid [Karay] (1918), "Sinema Derdi", Yeni Mecmua, 197: 320, 322.
Sansür Talimatnamesi (1330R/1914-15), İstanbul: Matbaa-i Askeriye Süleymaniye. Sermet Muhtar Alus (2001), Eski Günlerde (İstanbul: İletişim Yayınları).
Sevin, Nureddin (1968), Türk Gölge Oyunu (İstanbul: Devlet Kitapları).
Shick, Irvin Cemil (2009), "Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları Üzerine Birkaç Söz", Toplumsal Tarih, 192: 19-20.
Talu, Ercüment E. (1943), "İstanbul'da İlk Sinema ve İlk Gramafon", Perde ve Sahne, 7: 5-14.
Toprak, Binnaz (1990), "Emancipated but Unliberated Women in Turkey: The Impact of Islam", Ferhunde Özbay (Der.), Women, Family And Social Change in Turkey (Bangkok: UNESCO): 39-49.
Toprak, Zafer (1994), "Mütareke Döneminde İstanbul", Nuri Akbar ve Ekrem Işın (Der.), Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 6 (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları): 19-23.
Türe, Fatma (2013) "The New Woman in Erotic Popular Literature of 1920s Istanbul", Duygu Köksal ve Anastasia Falierou (Der.), A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives (Leiden: Brill): 173-198.
Uçan, Lâle (2012) "Osmanlı Çocuk Dergilerinin Çocuk Kimliği Üzerine Etkileri", Haşim Şahin ve Nurdan Şafak (Der.), Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak (İstanbul: Dem Yayınları): 167-205.
Uludağ, Osman Şevki (1943), Çocuklar Gençler ve Filmler (İstanbul: Kader Basımevi).
Ünal, Yenal (2013), Yakın Dönem Türk Tarihinde Refik Halid Karay (İstanbul: Yeditepe Yayınları).
Ze'evi, Dror (2006), Producing Desire Changing Sexual Discourse in the Ottoman Middle East 1500-1900 (Londra: University California Press).
"Elhamra Sinemasında Paris'in Son Modası", Süs, (1339/1923), Selami Izzet (Editör), (15 Eylül), 14.
"İstanbul Sinemaları/Pina Menikelli İstanbul'a Geliyor", Sinema Yıldızı (1340/1924), 1, (19 Haziran), 2: 11.
"Sinemaların Murakebesi", Sebilürreşad (1339/1923), 21, 536-537, (14 Haziran): 158-159.
"Sinematografyada Ahlâksızlık", Tanin, 99, (9 Kasım 1908): 4.
"Une Curiosité photographique", Stamboul, (12 Aralık 1896).
- ISSN: 1309-0593
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 2009
- Yayıncı: Rasim Özgür Dönmez