TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDE YILAN VE "YILAN KALE" (CEYHAN/ADANA) ANLATILARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yılan, Türk halk kültüründe çeşitli özellik, inanış ve sembolik anlamları ile yer alır. Mitolojiden efsaneye, inanışlardan halk hekimliğine kadar folklorun hemen her alanında karşılaşılan yılan, başka milletlerin kültürlerinde de bazı sembolik özellikleri ile dikkat çeker. Mitolojide esrarengiz bir güce sahip olduğu görülen yılan, genellikle uğur, sağlık, saadet (birbirine sarılmış iki yılandan hareketle), koruyucu ruh, yaşama gücü, gençlik, ölümsüzlük, sonsuzluk, yeniden canlanma ve insanı kötülüğe sürükleyen nefis gibi sembolik anlamlar ifade eder. Adana’da, Misis ile Ceyhan arasında bulunan ve halk arasında “Şahmeran Kalesi” olarak da bilinen “Yılan Kale” hakkında da yılanla ilgili çeşitli inanışlar oluşmuştur. Rivayete göre, mitolojik bir hayvan olan Şahmeran, bu kalede yaşamıştır. Bir başka rivayete göre ise, kalenin içi sütle beslenen yılanlarla doludur. Bu yazıda; yılan ile ilgili inanışlar (nazardan korunma, yağmur yağdırma, büyü yapma, Eski Türk inancına göre koruyucu ruh olarak kabul edilmesi, kızlara/gelinlere âşık olması vs.), halk hekimliğindeki yeri ve yılanın sembolik anlamları hakkında bilgiler verildikten sonra “Yılan Kale”ye dair anlatılar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Yılan, Yılan Kale, halk kültürü, inanış

SNAKE IN TURKISH FOLK CULTURE AND ANALYSES ON NARRATIONS ABOUT "SNAKE CASTLE" IN THIS RESPECT

Snake takes place in Turkish folk culture with its various features, beliefs and symbolic meanings. Seen in almost every field of folklore, from mythology to legends and to folk medicine, snake also draws attention with some of its symbolic features in the cultures of other nations.Snake, which is seen to have a mysterious strength in mythology, refers to such symbolic meanings as luck, health, welfare (regarding the symbol of two snakes embracing one another), protective spirit, vitality, youth, immortality, eternity, resurrection and desire that leads people to evilness, in general. Various beliefs have also occurred about "Snake Castle", located between Misis and Ceyhan in Adana and also known as "Shahmeran Castle" among people, in relation to the snake. According to the myth, Shahmeran, a mythological animal, lived in this castle. According to another myth, the inside of the castle is full of snakes, feeding on milk. In this study, after information about beliefs related to snake (protecting against "nazar", bringing rain, casting a spell, being accepted as a protective spirit according to Old Turkish faith, its falling in love with girls/brides, etc.), its place in folk medicine and the symbolic meanings of snake are given, the narrations about "Snake Castle" will be discussed.

Keywords:

Snake, Snake Castle, folk culture, faith,

PDF

___

Acıpayamlı, Orhan (1963a), “Türkiye’de Yağmur Duası ve Psiko Sosyal Metotla İncelenmesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXI (1-2), Ocak-Haziran, 1-39.
Acıpayamlı, Orhan (1963b), “Türkiye’de Yağmur Duası”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXII (1-2), Temmuz-Aralık, 221-250.
Ahundov, Ehliman (1978), Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri, (Akt.: Semih Tezcan), Ankara.
Alangu, Tahir (1983), “Sihir ve Mitolojide Yılan”, Türkiye Folkloru El Kitabı, İstanbul, 189-194.
Ali Rıza Seyfi (1925), “Halkiyat (Folklor), Yılan Taşları, Panzehir Taşı”, Türk Yurdu, 16-2 (170-9), On dördüncü sene, Haziran, 119-122; 2, 16-2 (171-10) On dördüncü sene, Temmuz, 186-190.
Araz, Rıfat (1995), Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Ankara.
Ateş, Mehmet (2001), Mitolojiler ve Semboller / Anatanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, İstanbul.
Başar, Zeki (1972), İçtimai Adetlerimiz – İnançlarımız ve Erzurum ilindeki Ziyaret Yerlerimiz, Ankara.
Başar, Zeki (1978), Halk Hekimliğinde ve Tıp Tarihinde Yılan, Ankara.
Çelik, Ali (1999), “Hayvanlarla İlgili Anlatılar”, III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu) / Bildiriler, Adana, 220-233.
Çevik, Mümin (haz. Eden) (1985), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, İstanbul, 9.c.
Eliade, Mircea (1999), Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri, (Çev. İsmet Birkan), Ankara.
Erdem, Mehmet (1996), Arındık (Elazığ - Merkez) Köyü Halkbilimi Ürünleri, Elazığ, (F.Ü. Fen-Ed. Fak. Lisans Tezi).
Eyuboğlu, İsmet Zeki (1998), Anadolu İnançları “Anadolu Üçlemesi 1”, İstanbul.
Gılgamış Destanı (t.y.), (terc.: Sevim Kutlu – Teoman Duralı), İstanbul.
Gökyay, Orhan Şaik (2000), Dedem Korkud’un Kitabı, İstanbul.
Helimoğlu Yavuz, Muhsine (1993), Diyarbakır Efsaneleri / Derleme – Araştırma – İnceleme, (2.b.), Ankara.
Kalafat, Yaşar (1995), Doğu anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara.
Kuzucular, Emine (1981), “Folklorumuzda Yılanın Yeri - 1”, Türk Folkloru, 2 (20-21), Mart-Nisan, 21-23.
Kuzucular, Emine (1981), “Folklorumuzda Yılanın Yeri - 2”, Türk Folkloru, 2 (22), Mayıs, 25-27.
Makas, Zeynelâbidin – Yaşar Kalafat (1993), Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları / Azerbaycan - Doğu Anadolu, Samsun.
Okuşluk, Refiye (1994), Adana Efsaneleri Araştırması (Derleme – İnceleme), Adana (Ç.Ü. Sos. Bil. Enst. Yüksek Lisans Tezi).
Önal, Mehmet Naci (2003), Muğla Efsaneleri, Muğla.
Seyidoğlu, Bilge (1998), “Kültürel Bir Sembol: Yılan”, Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara, 86-92.
Şimşek, Esma (1995), “Bir Olağanüstü Varlığın Yaratılış Miti”, Tuncer Gülensoy Armağanı, Kayseri, 333-338.
Şimşek, Esma (2002), Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması, II Cilt, Ankara.
Taner, Nuri (1999), Folklor Araştırmaları – 3, İstanbul.
Türkbay, Nilgün (1997), Hendek Efsaneleri, Elazığ (F.Ü. Sos. Bil. Enst. Yüksek Lisans Sem.).
Türkmen, Fikret (1991), “Batı Anadolu’da Doğumdan Ölüme Bazı İnanmalar Üzerine”, Journal of Turkish Language and Literature Studies, Sayı VI., s. 21.
Yıldıran, Neşe (2001), “Yakın Doğu Sembolizminde Akrep, yılan; Akrep-Adam ve Şahmeran”, Folklor/Edebiyat, VII (XXVI), 5-22.
Yıldırım, Nilüfer (2004), Anadolu Masallarında Şamanizm İzleri, Elazığ (F.Ü. Sos. Bil. Enst. Yüksek Lisans Tezi).
Yılmaz, Filiz (2000), Sivrice’den Derlenen Masallar ve Maniler, Elazığ, (F.Ü. Fen-Ed. Fak. Lisans Tezi).
Yöndemli, Fuat (1988), “Yılan Motifi: Hekimliğin Milletlerarası Sembolü”, Türk Kültürü, XXVI (299), Mart, 177-179)