A‘RÂF SURESİ, 189-190. AYETLERİNİ ANLAMAK BAĞLAMINDA YARATILIŞI YENİDEN DÜŞÜNMEK

A‘râf suresi 189. ayette Allah yaratılışın menşeinden bahsederek insanı “nefsi vahide”den / tek bir türden, eşini de aynı türden yarattığını beyan eder. 190. ayette ise bu insanların Allah’ın kendilerine verdiği evlatları sebebiyle şirke düştüklerinden bahseder. Tefsir kaynakları “nefsi vahide”yi Âdem, eşini de Havva olarak algılayarak bu algının kaçınılmaz bir sonucu olarak, Hz. Âdem ve Havva’nın doğan çocukları sebebiyle şirke düştüklerini çoğunlukla kabul ederler veya peygamber olan Hz. Âdem’in şirke düşmesinin muhal olduğu düşüncesiyle ve zorlama yorumlarla böyle bir şeyin olamayacağını ispatlamaya çalışırlar. Bu makalede bu ayetlerde belirtilen “nefsi vahide” kavramı çerçevesinde yaratılış konusu ele alınacak ve söz konusu ayetlerin anlamı belirlenmeye gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, A‘râf suresi, nefsi vahide, yaratılış.

PDF

___

Abdullah b. Abbâs. Tenvîru’l-mikbâs min tefsiri İbn Abbâs. Ed. Mecdüddin Ebû Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb el-Fîrûzâbâdî. Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
Abdünnûr, Cebbûr. İhvânü’s-safâ. Kahire: Dâru’l-meârif, ts.
Ahsan, Abdullah. “Emîr Ali, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 123-124. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Aksoy, Hasan. “Kınalızâde Ali Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 416-417. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Âlûsî, Şihâbüddin Muhammed b. Abdillah el-Hüseynî. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. Thk. Ali Abdülbârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
Ateş, Süleyman. “Kur’an-ı Kerim’e Göre Evrim Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (1972): 127-146.
Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2001.
________, Mehmet. “İbn Miskeveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 201-208. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Meâlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mer‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
Buhârî. Sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru tavki’n-necât, 1422.
Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: DİB Yayınları, 1988.
_________, İsmail. Tefsir Usûlü. 6. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Çağrıcı, Mustafa. “İbrâhim Hakkı Erzurûmî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 305-311. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. 38. Baskı. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
Ebû Hafs Sirâcüddin Ömer b. Ali b. Âdil en-Nu‘mânî. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvıd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
Ebû Hayyân el-Endelüsî. Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1420.
Fahri, Macit. İslâm Felsefesi Tarihi. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: İklim Yayınları, 1987.
Ferhâdî, Revân. “Bîdil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 134-135. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî v.dğr. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyyeti li’t-te’lîf ve’t-terceme, ts.
İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Temmâm. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422.
İbn Cezzî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdillah. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. Thk. Abdullah el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1416.
İbn Ebî Hâtim, Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm li’bni Ebî Hâtim. Thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 3. Baskı. Suud: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
İbn Ebî Zemenîn. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîz. Thk. Ebû Abdillah Hüseyn b Ukkâşe – Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-hadîse, 1423/2002.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin. Mukaddime. Trc. Zakir Kadiri Ugan. İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Sâmi b. Muhammed Selâme, 2. Baskı. 8 Cilt. b.y.: Dâru’t-tayyibe li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1420/1999.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Zadü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1422.
İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1412.
İzgi, Cevat. “Kazvinî, Zekeriyyâ b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 160. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
İzmirli, İsmail Hakkı. İslam Mütefekkirleri İle Garb Mütefekkirleri Arasında Mukayese. Sad. Süleyman Hayri Bolay. 5. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 1973.
‘İzz b. Abdisselâm, Ebû Muhammed es-Sülemî ed-Dımeşkî. Tefsîru’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. İbrâhim el-Mehdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1996.
Kara, Osman. “Âdem’i Şirke Bulaştırmak Ya Da Ayetleri Metnin Bütünlüğü İçinde Anlamak (A‘raf, 7/189-190 Örneği)”. Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2015): 7-29.
Kara, Ömer. “Râgıb el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 398-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Kaya, Mahmut. “Fârâbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 145-162. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Kılıçoğlu, Hakkı. Peygamberler Dedesi İbrahim. Kocaili: Vilâyet Matbaası, 1926.
Kurtubî, Ebû Abdillah Şemsüddin. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûnî – İbrahim Etfîş. 3. Baskı. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
Mattila, Janne. “The Philosophical Worship of the Ikhwân al-Safâ”. Journal of Islamic Studies 27/1 (2016): 17-38.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Tefsîru’l-Mâturîdî – Te’vîlâtü ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bülûği’n-nihâye fî ‘ilmi meâni’l-Kur’ân ve tefsîrih ve ahkâmih ve cümelin min fünûni ulûmih. Thk. Ed. eş-Şâhid el-Bûşeyhî. 13 Cilt. Şârika: Mecmûati bühûsi’l-kitâbi ve’s-sünneh, 1429/2008.
Mücâhid b. Cebr, Ebü’l-Haccâc. Tefsîru Mücâhid. Thk. Abdüsselâm Ebü’n-Neyl. Mısır: Dâru’l-fikri’l-İslâmi’l-hadîse, 1410/1989.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk. Yûsuf Ali Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1419/1998.
Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 441-448. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Özervarlı, M. Sait. “Muhammed Abduh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 482-487. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Pekdoğan, Celal. “Kılıçzâde Hakkı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 415-416. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Râzî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-gayb - Tefsîru’l-kebîr. 3. Baskı. 32 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-âmmeti li’l-kütüb, 1990.
Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhiru’l-hısân fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ali Muavvıd – Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
Sem‘ân’i, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdülcebbâr b. Ahmed. Tefsîru’l-Kur’ân. Thk. Yâsir b. İbrâhim – Ganîm b. Abbâs b. Ganîm. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-vatan, 1418/1997.
Suyûtî, Celâlüddin. ed-Dürru’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
Şeşen, Ramazan. “Câhiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 20-24. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Şimşek, M. Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. 12. Baskı. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
Şirinov, Agil. “Tûsî, Nasîrüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 437-442. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Camiu'l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
Taslaman, Caner. Bir Müslüman Evrimci Olabilir mi?. İstanbul: Destek Yayınları, 2017.
Topdemir, Hüseyin Gazi. “İbnü’l-Heysem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 82-87. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Uludağ, Süleyman. “İbn Haldûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 538-543. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Uysal, Enver. “İhvân-ı Safâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 1-6. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1415.
Yakıt, İsmail. “Darwin'den Önce İslam Düşünürlerinde Evrimle İlgili Fikirler”. Felsefe Arkivi 24 (1984): 101-122.
____, İsmail. l'Attitude du Christianisme et de l'Islam en Face du Darwinisme. Doktora Tezi, Sorbonne Üniversitesi, 1979.
Yaran, Cafer Sadık. Din ve Bilim. Samsun: Sidre Yayınları, 1997.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Elmalılı Muhammed Hamdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 57-62. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
_____, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 89-95. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
Yılmaz, Muhammet. “Âdem İle Havva’nın Yeryüzünde İşledikleri İddia Edilen İlk Günah: Şirk (A’râf Suresi 189-190. Âyetler Bağlamında)”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2015): 65-101.
Zeccâc, Ebû İshâk. Meâni’l-Kur’ân ve İ‘râbih. Thk. Abdülcelil Abde Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1408/1988.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. 3. Baskı. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1407.
Zühaylî, Vehbe b. Mustafa. Tefsîru’l-münîr fi’l-akîdeti ve’ş-şerîati ve’l-menhec. 2. Baskı. 30 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikri’l-muâsır, 1418.