Yeni Bulgular Işığında Tire Kutu Han

İzmir’in güneydoğusunda yer alan ve tarihi süreç içinde Teira, Tyrha, Thyeira gibi çeşitli adlarla anılan kent, İzmir’in büyük nüfuslu ilçelerinden biridir. Hititler döneminde kurulduğu, Lidya, Pers, Helen, Roma ve Bizans dönemlerinde bölge için önemli kentlerden biri olduğu bilinmektedir. 1308’e kadar Bizans ve Türkler arasında sık sık el değiştiren kent 1308 den itibaren kalıcı olarak Türk egemenliğine girmiş, 1390’da Aydınoğulları Beyliği’ne son veren Yıldırım Bayezid döneminde bir Osmanlı kenti olmuştur. 15. ve 16. yüzyıllarda kentteki ticari canlılık sonucu han yapıları, pazar ve çarşı oluşumları hızlı bir şekilde artarak, şehrin kuzeyine doğru ilerlemiştir. Günümüzde ticari faaliyetler açısından halen aktif olan bölge, Bizans, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde de canlı bir ticari merkez konumunda olmuştur. Kentte, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinden kalan çok sayıda eser vardır. Kentlerin gelişim düzeylerini göstermesi açısından son derece önemli olan yapı tiplerinden biri de şehir içi hanlarıdır. Tire’de, 15-16. yüzyıllarda inşa edilmiş otuza yakın handan yalnızca beşi günümüze ulaşabilmiştir. Bu yapılardan biri de, 15. yüzyılın ikinci çeyreğinde inşa edildiği bilinen avlulu, iki katlı ve iki katı revaklı bir şemaya sahip Kutu Han’dır. 2013 yılında, ahırın bir kısmı ile avluda kazı ve temizlik çalışmaları yapılmış, yıkılan bölümlerin özgün temelleri ortaya çıkarılmıştır. Bu verilere dayanılarak hazırlanan restorasyon projesi doğrultusunda 2016 yılında restorasyon çalışmaları başlamış, ancak uygulamalar sırasında yapının plan şemasını etkileyecek, mimari unsurlarında önemli değişikliklere neden olacak yeni bulgulara ulaşılmıştır. Giriş açıklığı, avlu, üst kata çıkışı sağlayan iki merdiven ve üst kat revakı bu değişikliklerin ana noktalarıdır. Bu bildiride, daha önce yapılan çalışmalarda önerilen giriş açıklığı ve üst kat revakı gibi bazı unsurlar, restorasyon çalışmaları sırasında ortaya çıkan izler doğrultusunda, yeniden ele alınmış ve benzer örneklerle karşılaştırılarak değerlendirilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Tire, Kutu Han, Osmanlı, Ticaret, Mimari, Tahtakale

Kutu Han In The Light Of New Finding

Located in the southeast of Izmir, and called by various names such as Teira, Tyrha, Theira in the historical process, this city is one of the most populated districts of Izmir. Established during the Hittie period, the city is known as one of the most important places of the region. In the Lydian, Persian, Hellenistic, Roman and Byzantine periods. The city which was ruled either by Byzantine or Turks until 1308, accepted Turkish sovereignty permanently in 1308 and became an Ottoman city under the rule of Bayezid I (Sultan Bayezid) who ended Emirates of Aydınoğulları in 1390. As the result of commercial dynamism in the 15th and 16th century the emergence of hans, bazaars and markets rapidly spread to the north of the city. The area, still active in terms of commercial activities today, has also been known an a dynamic commercial center in the Byzantine, Emirates and Ottoman periods. In the city there are many structures left from the Emirates and Ottoman periods. City hans are one of the most important structure types that show the levels of the city developments. In Tire, only five of 30 hans built in the 15th and 16th century have survived. One of these structures is the Kutu Han, which has a courtyard, two-storey and two-storey portiko and is known to have been built in the second quarter of the 15th century. In 2013, during the excavation work of the courtyard and a part of the barn the original foundations of the demolished parts were unearthed. Based on these data, a restoration project was prepared and the restoration work started in 2016. During the implementations, new findings were reached that will affect the plan layout and cause significant changes in architectural elements. The entrance, the courtyard, the two stairways leading to the upstairs and the upstairs portiko are the main points of these changes. In this paper, new findings that emerged in Kutu Khan will be evaluated and compared with contemporary examples.In addition, the proposed new function of the structure will be discussed after the restoration.

Keywords:

Tire, Kutu Han, Osmanlı, Commerce, Architecture, Tahtakale,

PDF

___

Acun, H.,1988. “Sivas ve Çevresi Tarihi eserlerinin Listesi ve Turistik Değerleri”, Vakıflar Dergisi, S.XX, Ankara, 183-220.
Aksulu, İ, 1995. “Tokat Deveci Hanı”, 9.Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Bildiriler, (23-27-1991, İstanbul), C.1, Ankara.
Armağan, M. 2003. Devlet Arşivlerinde Tire, Tire 2003, s. 162.
Aslanapa, O.,1949. Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, İstanbul.
Atay, Ç., 2003. Kapanan Kapılar-İzmir Hanları, İzmir 2003.
Ayverdi, E.H., 1966. Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, C.I, İstanbul.
Ayverdi, E.H., 1972. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri, C.II., İstanbul.
Çakmak, C.,2002. Tire Hamamları, Ankara.
Çelebi, E.; 1985. Seyahatname, (Çev:M.Zillioğlu), Üçdal Neşriyat, C.8, İstanbul.
Çulcu, S.,2005. Evalation of Alterations in Ottoman Hans in Tire for Their Restitution, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Cantay, G., 1988. “Kervansaraylar”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, C.1, İst., s.369-392.
Daş, E.,2017. “Tire Molla Arap Külliyesi Kazısı”, Sanat Tarihi Dergisi, S.XXVI/1, İzmir.
Daş, E.,2017. Aydınoğulları Beyliği Döneminde Tire Yapıları Hakkında Gözlemler, Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22- 25 Ekim 2014), Aydın, s.193-207.
Demiralp, 1999:178. Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500), Ankara.
Ersoy, B., 1991. İzmir Hanları, Ankara, s.58.
Ersoy, B.,1992. “Ankara Hasan Paşa (Sulu) Hanı”, Ankara, C.1,S.3, Ankara, s.39-52.
Ersoy, B., 1994. “Osmanlı Şehir-İçi Hanları, Plan Tasarımı İle Cephe ve Malzeme Özellikleri”, Sanat Tarihi Dergisi, VII, İzmir, s. 75–97.
Ertekin, A.L.,2008. Tire’de Aydın Sancağı İlk Sancakbeyi Halil Yahşi Bey Vakıfları ve Vakfiyesi, Tire.
Gür, G. - Dönmez, O. 2017.Tire Kültür Varlıkları Envanteri, İstanbul, s.177.
Güran, C. 1978. Türk Hanlarının Gelişimi ve İstanbul Hanları Mimarisi, İstanbul.
Gürboğa, F.;1985. Tire’de Türk İslam Anıtları (Hanlar ve Türbeler), E.Ü.Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Böl. Yayımlanmamış Lisans Tezi, İzmir 1985.
Gürsoy, E., 2015. “Uşak’taki Tarihi Evlerde Giriş Düzenlemeleri”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/6 Spring 2015, Ankara, p. 499-520.
Aslanoğlu, İ.,1978. Tire’de Camiler ve Üç Mescid, Ankara.
Kuyulu, İ.,2001. “Kuşadası Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı’nın Tarihlendirilmesi ve Bazı Mimari Ayrıntılarının Değerlendirilmesi”, Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu, (Kuşadası, 23–26 Şubat 2000), İzmir 2001.
Özer, M., 1992. Tire’de Ticaret Yapıları, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Tüzüner, M.V.,1993. İzmir İli Dahilindeki Türk Devri Ticaret Yapıları, E.Ü.Sosyal Bilimler Enst. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 1993.
VGM.1983. Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C.III, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara.
Yalman, B., 1984. Bursa, İstanbul.
Yavuz, A.T.,1999. “Beypazarı Sulu Han”, III.Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, (28-30 Mayıs 1999) İstanbul, 59-85. Tire Rehberi, 2008, s.42.
Yüksel, Ç. C., “Aydınoğulları ndan Osmanlı ya Bir Batı Anadolu Kenti: Tire nin Mekânsal Dönüşümü”, Vakıflar Dergisi, S.42, Ankara