Türk İş Yaşamında Kadın Çalışanlara Yönelik Ayrımcılık Üzerine Kavramsal Bir Tartışma: Dikey Ayrışma | A Conceptual Discussion on Discrimination Against Female Employees in Turkish Business Life: Vertical Segregation

Bu çalışmanın amacı Türk iş yaşamında özellikle kadın çalışanlara yönelik olarak gerçekleştirilen ayrımcılık tarzlarından biri olarak ele alınan dikey ayrışmayı incelemektir. Erkeklerin yoğun olarak egemenliğini hissettirdiği örgütlerde, kadınların erkeklere göre statü veya ücret açısından daha düşük işlerde çalıştığı gözlemlenmektedir. Bu yüzden örgütsel alanda kadınlar daha vasıfsız erkeklerin ise nitelikli ve statü düzeyi daha yüksek işlerin sorumlusu haline gelmektedir. Böyle bir durum, nitelikli kadın çalışanların kariyer yolunu kapattığı gibi niteliksiz erkek çalışanların da üst kademelerde kolaylıkla kendilerine yer bulmalarını kolaylaştırmaktadır. Dolayısıyla kadın çalışanlar, içerisinde bulundukları bu ayrımcı iklimin etkisiyle birçok iş alanında aynı işi daha kötü koşullarda, daha az ücret karşılığında ve daha büyük fedakarlıklarla gerçekleştirmektedir. Bu bağlamda, çalışmada kadınların iş yaşamında maruz kaldıkları bu çok yönlü ayrımcılığın ‘‘dikey ayrışma’’tarafına odaklanılmış ve bu konu üzerine yazında ele alınan araştırmalardan hareketle kavramsal bir tartışma ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında kültürel değerlerle şekillenen Türk iş yaşamı bağlamında, ataerkil anlayışın etkisiyle, kadınların yaşadıkları sorunlar ve deneyimledikleri iş ilişkileri irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kadın Çalışanlar, İş Yaşamında Ayrımcılık, Dikey Ayrışma

A Conceptual Discussion on Discrimination Against Female Employees in Turkish Business Life: Vertical Segregation

The aim of this study is to examine the vertical segregation, which is considered as one of the forms of discrimination especially against female employees in Turkish business life. It is observed that in organizations where men are heavily dominated, women work in jobs that are lower than men in terms of status or wages. Therefore, in the organizational field, women become responsible for more qualified and higher status jobs than unskilled men. Such a situation not only closes the career path of qualified female employees, but also makes it easier for unqualified male employees to easily find a place in the upper levels. Therefore, with the effect of this discriminatory climate, female employees perform the same job in worse conditions, for less wages and with greater sacrifices in many business areas. In this context, the study focused on the "vertical discrimination" side of this multi-faceted discrimination that women are exposed to in business life and tried to put forward a conceptual discussion based on the researches discussed in the literature on this subject. Within the scope of the study, in the context of Turkish business life shaped by cultural values, with the effect of patriarchal understanding, the problems experienced by women and the business relations they experience are examined.

Keywords:

Female Employees, Discrimination in Work Life, Vertical Discrimination,

PDF

___

Acar-Savran, G. (2002). Özel/Kamusal, Yerel/Evrensel: İkilikleri Aşan Bir Feminizme Doğru. Praksis, 8, 255-306.
Adak, N. (2018). “Akademide Kadınlar: Yükseköğrenime Giriş ve Kariyerde İlerleme”. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1(1), 23-38.
Aksoy, N. (2018). Cam Tavanın Ötesi: Akademisyen Azınlıklar-Ankara ve İstanbul Örneği. Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 74-95.
Aktaş, M. (2010). İzleyicilerin Kültürel Değerleri ve Liderliğe Duydukları İhtiyaç. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Arıkan, G. (1997). Ataerkillik kavramıyla ilgili sosyolojik tartışmalar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 14(1-2), 1-24.
Aycan, Z., Kanungo, R. N. ve Sinha, J. B. P. (1999). Organizational Culture and Human Resource Mangement Practices The Model of Culture Fit. Journal of Cross Cultural Psychology. 30(4), 501-526.
Aycan, Z., Kanungo, R. N., Mendonca, M., Yu, K., Deller, J., Stahl, J. ve Kurshid, A. (2000). Impact of Culture on Human Resource Management Practices: A Ten-Country Comparison. Applied Psychology: An Internatıonal Review. 49(1), 192-221.
Aycan, Z., Kanungo, R. N. ve Mendonça, M. (2016). Liderlik: Rol Davranışları ve Kültürler Arası Görüşler. Kültürler Arası Bağlamda Örgütler ve Yönetim. (ss.159-200). Çev. Aylin Kayapalı. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Aycan, Z. ve Kanungo R. N. (2000). Toplumsal Kültürün Kurumsal Kültür ve İnsan Kaynakları Uygulamaları Üzerine Etkileri. Türkiye’de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları. (ss. 25-53). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
Aycan, Z. ve Gelfand, M. J. (2012). Cross-Cultural Organizational Psychology. The Oxford Handbook of Organizational Psychology. (ss. 1103-1160). Oxford: Oxford University Press.
Ayyıldız Ünnü, N. A., Baybars, M. ve Kesken, J. (2014). 13) Türkiye'de Kadınların Üniversiteler Bağlamında Yetki ve Karar Verme Mekanizmalarına Katılımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (42), 121-133.
Bakıcı, C. ve Aydın, E. (2020). Türkiye'de Kadın Çalışanların İş Yaşam Dengesini Şekillendirmede Ataerkilliğin Rolü. Economics Business and Organization Research, 2(2), 82- 98.
Bayat, İ. K. ve Parıldar, B. B. (2021). Toplumsal Cinsiyet Ayrımcılığının Yarattığı Engeller: Çalışma Yaşamında Varolmaya Çalışan Kadın. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), 745-762.
Baykal, E. (2018). Sosyal Kimlik Teorisi Perspektifiyle Kraliçe Arı Sendromu. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 159-176.
Bettio, F., Verashchagina, A., Mairhuber, I. ve Kanjuo-Mrčela, A. (2009). Gender segregation in the labour market: Root causes, implications and policy responses in the EU. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Bozkurt, B. ve Akpınar, A. (2017). Bilişim Sektöründe Toplumsal Cinsiyete Dayalı İş Bölümü. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi. (2), 17-28.
Coşkun, Ö. F. (2021). Kadınların Kariyer Yolculuklarındaki Engellere Metaforik Bir Bakış. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sbe Dergisi, 11(4), 2048-2062.
Cotter, D. A., Hermsen, J. M., Ovadia, S. ve Vanneman, R. (2001). The Glass Ceiling Effect. Social Forces, 80(2), 655-681.
Bulut, D. ve Kızıldağ, D. (2017). Cinsiyet Ayrımcılığı ve Kadın İnsan Kaynakları Yöneticilerinin Kariyerleri Üzerindeki Etkileri. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(2), 81-102.
Çağlar, İ. (2001). Yönetim-Kültür Bağlamında Türk Yönetim Modelinin Saptanmasına Yönelik Kavramsal Bir Çalışma. Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 3, 125-148.
Çaha, H., Çaha, Ö. ve Aydın Yılmaz, E. S. (2016). Türkiye’de Cam Tavan Sendromu Hizmet Sektöründe Kadın. İstanbul: Kadem Yayını.
Çakır, Ö. (2008). Türkiye'de Kadının Çalışma Yaşamından Dışlanması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (31), 25-47.
Çalışkan, N. ve Özkoç, A. G. (2016). Örgütlerde Paternalist Liderlik Algısına Etki Eden Ulusal Kültür Boyutlarının Belirlenmesi. Journal of Yaşar University. 11(44): 240-250.
Çelenk, S. (2010). ‘Ayrımcılık ve Medya.’, Bülent Çaplı, ve Hakan Tuncel (Ed.), Televizyon Haberciliğinde Etik Sorunlar. (Ss. 211-228). Ankara: Fersa Yayınları.
Demren, Ç. (2003). Erkeklik, Ataerkillik ve İktidar İlişkileri. Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi, http://www. huksam. hacettepe. edu. tr/erkek. Htm.
Demren, Ç. (2008). Ortadoğu'da Ataerkillik ve Erkeklik İlişkileri. Sosyal Bilimler Dergisi/Journal Of Social Sciences, 32(2): 321-329.
Ecevit, Y. (2011). Emek. Y. Ecevit ve N. Karkıner (Der.). Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları içinde (24-49). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
Emre, C. (2003). Yönetim Bilimi Yazıları. Ankara: İmaj Yayıncılık.
Etiler, N. (2015). Kadın Çalışanların Sağlığına Nereden Bakılmalı? Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, (56), 2-5.
Göcen, C. E. (2018). Türkiye’de Kadının İşgücüne Katılmadaki Yeri ve Uluslararası İstihdam Çabaları. Econder International Academic Journal, 2(2), 313-333.
Gökçimen, S. (2008). Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelesi. Yasama Dergisi, (10), 45-59.
Gökkaya, V. B. (2011). Türkiye’de Kadına Yönelik Ekonomik Şiddet. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 101-112.
Gönç, T. (2016). Kadın Yoğun Meslekleri Erilleştirmeye Yönelik Stratejiler: Türkiye’de Erkek Hemşireler Örneği. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 19(1), 96-144.
Gönç, T. (2016). Hemşireliğin Geleceği Mesleğin Cinsiyetsizleşmesini Vadediyor Mu? Erkek ve Kadın Hemşirelik Öğrencilerinin Meslek ve Toplumsal Cinsiyeti İlişkilendirme Eğilimlerinin Sosyolojik Analizi. Fe Dergi, 8(1), 143-167.
Gönç, T. (2017). Türkiye'de Erkek Hemşire Olmak: Avantajlar ve Dezavantajlar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 72(1), 35-76.
Gücenmez, T. (2018). Mühendislik Alanında Toplumsal Cinsiyet Açısından Kadın Emeğinin İncelenmesi. Current Debates in Gender & Cultural Studies. (16), 63-69.
Halaçoğlu, D. N. (2021). İş Kanunu Kapsamında Ücretlendirmede Ayrımcılığın Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısı ile İncelenmesi. Ankara Barosu Dergisi, 79(1), 177-205.
Hofstede, G. (1994). Management Scientists are Human. Management Science. 40(1): 4-13.
Hofstede, G. (2001). Culture’s Consequences. London: Sage Publication.
İlkkaracan, İ. (2012). Why so few women in the labor market in Turkey?. Feminist Economics, 18(1), 1-37.
Kabasakal, H. (1998). Türkiye’de Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Profili. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. (ss. 303-312 ). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Karaduman, C. G. ve Ergun, A. (2018). Erkek Egemen İş Ortamlarında Kadın Yöneticilerin Deneyimleri ve Stratejileri. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 21(2), 114-143.
Kongar, E. (1976). Toplumsal Yapı Örgütsel Yapı İlişkileri Üzerine Bir Deneme. Yönetim Sosyolojisi – Yönetim Sosyolojisi Kollokyumuna Sunulan Bildiriler-Tartışmalar (ss. 25-49), Düzenleyen Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. Ankara. 14-15 Ekim 1976.
Morgan, G. (1998). Yönetim ve Örgüt Teorilerinde Metafor. Çev. Gündüz Bulut. İstanbul: Mess Yayın.
Nişancı, Z. N. (2012). Toplumsal Kültür- Örgüt Kültürü İlişkisi ve Yönetim Üzerine Yansımaları. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 1279-1293.
Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler, Bacılar, Yoldaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, çev. A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Tapınç ve F. Özbay. İstanbul: Metis.
Karataş, A. (2013). Bankacılık Sektöründe Cinsiyete Dayalı Kariyer Farklılaşması: Muğla İli Örneği. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(2), 1-16.
Kıran, E., Avcı, M. G. (2016). Sporla Aşılan Toplumsal Sınırlar: Dangal Filmi ve Toplumsal Cinsiyet. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (Ibad), 3(2), 985-994.
Köse Ünal, A., Hasar, G. B. (2015). Toplumsal Cinsiyet Ayrımcılığının Kadın Statüsüne Yansımaları. Kültürlerarası İletişim Öğrenci Sempozyumu Bildiriler Kitabı.(ss. 47-57), Düzenleyen Gümüşhane Üniversitesi. 15-16 Ekim 2015. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
Oskay, Ü . (1994). Çalışan Kadının Türk Toplum Yaşamında Konumu. Sosyoloji Dergisi, (5), 111- 125.
Özçatal, E. Ö. (2011). Ataerkillik, Toplumsal Cinsiyet ve Kadının Çalışma Yaşamına Katılımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 21-39.
Özel Bilim, İ. ve Bülez, A. (2018). Cam Tavandan Yansımalar. Itobiad: Journal of The Human & Social Science Researches, 7(1), 48-58.
Özer, M. ve Biçerli, K. (2003). Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 55-86.
Özer, M. M. (2017). Ataerkil Kapitalist Çalışma Yaşamından Kadın Tanıklıkları. Çalısma ve Toplum, 54(3), 1397-1424.
Özkaplan, N. (2009). Duygusal Emek ve Kadın İşi/Erkek İşi. Çalışma ve Toplum Dergisi, (2), 15- 23.
Özkan, G. S. ve Özkan, B. (2010). Kadın Çalışanlara Yönelik Ücret Ayrımcılığı ve Kadın Ücretlerinin Belirleyicilerine Yönelik Bir Araştırma. Çalışma ve Toplum, 1(24), 91-104.
Paşa, S. F., Kabasakal, H., Bodur, M. (2001). Society, Organizations and Leadership in Turkey. Applied Psychology: An International Review. 50(4): 559-589.
Reskin, B. F. ve Hartmann, H. I. (1986). Women's Work, Men's Work. Sex Segregation on the Job. National Academy Press, 2101 Constitution Avenue, NW, Washington, DC, 20418.
Sargut, A. S. (2015). Kültürlerarası Farklılaşma ve Yönetim. Ankara: İmge Kitabevi.
Sargut, A. S. (2015). Lider Yöneticinin Benliğine Yolculuk. İstanbul: Beta.
Schwartz, S. H. (1999). A Theory of Cultural Values and Some Implications for Work. Applied Psychology: An International Rewiew, 48(1), 23-47.
Steers, R. M., Nardon, R., Sanchez-Runde, C. (2009). Culture and Organization Design: Strategy, Structure and Decision-Making. Cambridge Handbook of Culture, Organizations and Work. (ss. 71-76). New York: Cambridge University Press.
Şentürk, B., Ünnü, N. A. A. ve Kesken, J. (2017). İş Yaşamında Toplumsal Cinsiyetin Etkisi: Türkiye Üniversiteleri Örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 879-892.
Tanrısevdi, F., Yengin Sarpkaya, P ve Sarpkaya, R. (2019). Eğitim Örgütlerindeki Kadın Yöneticilerin Cam Tavan Deneyimleri. Egitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal of Qualitative Research in Education, 7(4), 1590-1617. doi: 10.14689/issn.2148- 2624.1.7c.4s.13m.
Toksöz, G. (2015). Kadınlar İşgücü Piyasasının Neden Dışında? Kapitalizm ve Patriarka Temelinde Bir Analiz. Çalışma Hayatında Ayrımcılık. (ss. 37-76). Ankara: Kaos GL Derneği.
Yerlikaya, B. (2019). Eril Tahakküm Altında Emek Piyasaları ve İşin Cinsiyeti: Yatay ve Dikey Ayrışma. Iksad 4. Internatıonal Congress Of Socıal Scıences Kongre Kitabı. Ss. 37-43.
Wasti, S. A., Erdaş, K. D. ve Dural, U. (2013). Örgüte Güvensizlik: Kültürlerarası Nitel Bir Çalışma. Odtü Gelişme Dergisi. 40(12): 525-552.
Yıldırım, S. (2017). Kadına Yönelik Şiddet ve Ataerkillik. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-II, 193-213. Muş Alparslan Üniversitesi, 10-13 Mayıs 2017, Muş.
Yıldız, S. (2017). Toplumsal Cinsiyetin Şirketlere Yansımasında Ortaya Çıkan Ayrımcılık Kavramlarının Ardılları Üzerine Bir Model Önerisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 121-138.
Yılmaz, A., Bozkurt, Y. ve İzci, F. (2008). Kamu Örgütlerinde Çalışan Kadın İşgörenlerin Çalışma Yaşamlarında Karşılaştıkları Sorunlar Üzerine Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 89-114.
Yüksel, Ö. (1999). Uluslararası İşletme Yönetimi ve Türkiye Uygulamaları. Ankara: Gazi Kitabevi.