19830

1858 Ceza Kanunname-i Hümayunu’nda Irz ve Namus Kavramlarının Kodifikasyonu ve Toplumsal Cinsiyet | Codification of Honor and Gender in the 1858 Ottoman Penal Code

Bu makale, Tanzimat dönemi kodifikasyon hareketi içerisinde çıkarılan Osmanlı ceza kanunnamelerinde ırz kavramının hukuki dönüşümüne bakarken, “hetk-i ırz” üst başlığı altında cinsel suçlara en kapsamlı şekilde yer veren 1858 Ceza Kanunname-i Hümayunu’na özel olarak odaklanmakta ve ırz kavramının cinsiyetçi açılımlarının yeni ceza hukuku anlayışında tezahürlerini incelemektedir. Söz konusu ceza kanunnamesi, Napolyon’un 1810 yılında yayınlamış olduğu ve 1832’de yenilenen Code Pénal’inden uyarlanmış bir kanunname olması dolayısıyla Tanzimat ceza kanunnameleri içinde en tartışmalı yere sahip olan kanunnamedir. Bu sebeple, makale öncelikle literatürdeki bu tartışmalara yer vermekte ve yerli-yabancı ikiliği ekseninde yapılan bu tartışmaların, Tanzimat kanunlarının küresel düzlemde modern devletlerin yasalaştırma dalgası içinde analiz edilmesine engel olduğunu iddia etmektedir. Fakat, bu çalışma esas olarak Ceza Kanunname-i Hümayunu’nun “Hetk-i ırz edenlerin mücâzâtı beyanındadır” başlıklı bölümündeki cinsel suçları ilgilendiren maddeler ile Code Pénal’in “Ahlaka Saldırı” (Attentats aux Moeurs) başlıklı ilgili bölümündeki maddeleri kültürel ve hukuki uyarlama açısından karşılaştırmaktadır. Bu karşılaştırma ile Code Pénal’den dahil edilen, uyarlanan ve dışarıda bırakılan noktalara dikkat çekilerek, 19. yüzyıl Fransız ahlak ve cinsiyet anlayışının Osmanlı kültürel ve hukuki coğrafyasında var olan “ırz” kavramı yoluyla adaptasyonu ve yerlileştirilmesi esnasında geliştirilen cinsiyetçi ve ahlakçı vatandaşlık/teba‘ tanımına işaret etmektedir. Dolayısıyla makale, 1858 ceza kanunnamesinin Fransız cinsiyetçi ahlâk normlarının Osmanlı toplumsal cinsiyet düzenine adapte edilebilmesini sağlayarak esasında cinsiyetli ve evrensel olmayan bir vatandaşlık tanımının oluşturulmasında kurucu bir role sahip olduğunu iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

1858 Osmanlı Ceza Kanunnamesi, hetk-i ırz, ahlak, toplumsal cinsiyet, ta’zir

Codification of Honor and Gender in the 1858 Ottoman Penal Code

This article looks at the transformation of the notion of ırz (honor) in the Tanzimat penal codes. Yet, it specifically focuses on the 1858 Penal Code which covered the sexual crimes most extensively under the section of “hetk-i ırz” and analyzes the gendered manifestations of ırz in the new penal laws. The 1858 Penal Code has been the most controversial Tanzimat penal code since it was adapted from the revised version (1832) of the 1810 Code Pénal of Napoleon. The article, first, looks at the debates around this penal code in the available literature and argues that the debates around the binary of foreign-versus-indigenous sources of the law undermine the global dimension of this codification movement, and obstruct analyzing the Ottoman penal law within this codification wave of the modern states. Then, the article turns its focus on the cultural and legal comparison of the articles on sexual crimes under the section of “Hetk-i ırz edenlerin mücâzâtı beyanındadır” in the 1858 Penal Code and the section of Attentats aux Moeurs in the Code Pénal, from which the former has been adapted. This comparison points to a gendered and moral construction of an Ottoman subjecthood/citizenship through the adaptation and indigenization of the French notions of gender and morals into the Ottoman cultural geography via the notion of ırz. Thus, the article claims that the 1858 Penal Code played a constitutive role in the construction of an Ottoman/Turkish gendered and non-universal citizenship/subjecthood thanks to the adaptation of the French gendered moral norms into the Ottoman gendered social order.

Keywords:

1858 Ottoman Penal Code, honor, discretion, gender, sexual crimes,

PDF

___

Akgündüz, A. (1986). Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Akgündüz, A. (1987). 1274/1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunnamesinin Hukuki Kaynakları, Tatbik Şekli ve Men’-i İrtikab Kanunnamesi. Belleten, 51(199), 153-191.
Baer, G. (1963). Tanzimat in Egypt: The Penal Code. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 26(1), 29-49.
Barkan, Ö. L. (1952). Kanunnameler. İslam Ansiklopedisi (Cilt. 6, s. 185-195). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
Bozkurt, G. l. l. (1996). Batı Hukukunun Türkiye'de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne Resepsiyon Süreci, 1839-1939. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Bucknill, J. A. S., & Utidjian, H. A. S. (1913). The Imperial Ottoman Penal Code: A Translation from the Turkish Text. H. Milford (haz.), Oxford University Press.
Cevdet Paşa. (1991a). Tezâkir-i Cevdet (40-Tetimme). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Cevdet Paşa. (1991b). Tezâkir-i Cevdet (13-20). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Cin, H., & Akgündüz, A. (1989). Türk Hukuk Tarihi. Selçuk Üniversitesi Basımevi.
Darling, L. T. (2008). Islamic Empires, the Ottoman Empire and the Circle of Justice . S. A. Arjomand (haz.), Constitutional Politics in the Middle East: With Special Reference to Turkey, Iraq, Iran, and Afghanistan (s. 11-32). Hart Pub.
Darling, L. T. (2013). Circle of Justice. In K. Fleet, G. Krämer, D. Matringe, J. Nawas, & E. Rowson (haz.), Encyclopaedia of Islam, Three. Brill Online.
Donovan, J. M. (2010). Juries and the Transformation of Criminal Justice in France in the Nineteenth & Twentieth Centuries. The University of North Carolina Press.
Code Pénal Annoté: Édition de 1832, (1833).
Ergene, B. A. (2001). On Ottoman Justice: Interpretations in Conflict (1600-1800). Islamic Law and Society, 8(1), 52-87.
Gayretli, M. 1858 Osmanlı Ceza Kanununun Kaynağı Üzerindeki Tartışmalar ve Bu Kanuna Ait Bir Taslak Metninin Bir Kısmıyla İlgili Değerlendirmeler. http://www.e-akademiorg/makaleler/mgayretli-2,pcf.
Gayretli, M. (2008). Tanzimat Sonrasından Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Kanunlaştırma Çalışmaları (Doktora tezi). Marmara Üniversitesi.
Hallaq, W. B. (2009). An Introduction to Islamic Law. Cambridge University Press.
Heinzelmann, T. (2014). The Ruler’s Monologue: The Rhetoric of the Ottoman Penal Code of 1858. Die Welt des Islams, 54, 292-321.
Kili, S., & Gözübüyük, A. S. (1985). Türk Anayasa Metinleri: Senedi İttifaktan Günümüze (1. baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Mardin, E. (1946). Medenî Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, 1822-1895. Cumhuriyet Matbaası.
Neumann, C. K. (2000). Araç Tarih Amaç Tanzimat: Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Onaran, B. (2018). Padişahı Devirmek: Osmanlı Islahat Çağında Düzen ve Muhalefet: Kuleli (1859), Meslek (1867). İletişim Yayınları.
Öner, S. (2013). Çeviri Yoluyla Kanun Yapmak: 1858 Tarihli Osmanli Ceza Kanunu’nun 1810 Tarihli Fransız Ceza Kanunu’ndan Çevrilmesi (Doktora tezi).Yıldız Teknik Üniversitesi.
Peirce, L. (2003). Morality Tales: Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab. University of California Press.
Peirce, L. (2008). Rape: The Ottoman Empire. S. Joseph (haz.), Encyclopedia of Women and Islamic Cultures. Brill. http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=ewic_COM-0141
Peters, R. (1990). The Codification of Criminal Law in Nineteenth Century Egypt: Tradition or Modernization? J. M. Abun-Nasr, U. Spellenberg, & U. Wanitzek (haz.), Law, Society, and National Identity in Africa (s. 211-225). H. Buske.
Peters, R. (2007). Between Paris, Istanbul, and Cairo: The Origins of Criminal Legislation in Late Ottoman Egypt (1829–58). R. G. A. Christmann (haz.), Studies in Islamic Law: A Festschrift for Colin Imber (s. 211-232). Oxford University Press.
Reinkowski, M. (2005). The State's Security and the Subject's Prosperity: Notions of Order in Ottoman Bureaucratic Correspondance (19th Century). H. Karateke (haz.), Legitimizing the Ottoman Sultanate: A Framework for Historical Analysis (s. 195-212). Brill.
Rubin, A. (2016). Modernity as a Code: The Ottoman Empire and the Global Movement of Codification. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 59, 828-856.
Sariyannis, M. (2011). The Princely Virtues as Presented in Ottoman Political and Moral Literature. Turcica(43), 121-144.
Şentop, M. (2004). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku. Yaylacık Matbaası.
Şentop, M. (2005). Tanzimat Dönemi Kanunlaştırrma Faaliyetleri Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 647-672.
Sonbol, A. E. A. (1997). Rape and Law in Ottoman and Modern Egypt. M. C. Zilfi (haz.), Women in the Ottoman Empire, Middle Eastern Women in the Early Modern Era. Brill.
Tuğ, B. (2014). Gendered Subjects in Ottoman Constitutional Agreements, ca. 1740-1860 European Journal of Turkish Studies [Online], 18. http://ejts.revues.org/4860
Tuğ, B. (2017). Politics of Honor in Ottoman Anatolia: Sexual Violence and Socio-Legal Surveillance in the Eighteenth Century. Brill.
Young, G. (1906). Corps de droit Ottoman (Cilt. VII).