Türkiye Türkçesi Ağızlarında "Domates, Kedi, Patates" Kelimeleri ve Bir Kelime Haritası Denemesi

Modern anlamda ağız çalışmalarının Türkiye'de Avrupa'dan yaklaşık altmış yıl geç başlaması, var olan malzemenin zamanında derlenip kayıt altına alınarak üzerinde çalışılmaması, dil atlaslarının ve kelime haritalarının hazırlanamamasındaki en önemli etkenlerdendir. Türk Dil Kurumu'nun 1932-1934 yıllarını kapsayan birinci ve 1952-1959 yıllarını kapsayan ikinci derleme çalışmaları, bu alanda o zaman için Türkiye Türkçesiyle yapılmış en kapsamlı çalışmalar olmakla birlikte, çalışmanın devamı getirilememiş ve en önemlisi de elde edilen malzeme dil atlasına dönüştürülememiştir. Türkiye'de kelime ve ağız atlaslarının ihmal edilmesi, bu çalışmaların öneminin yetirince anlaşılamamasından da kaynaklanmaktadır. Söz konusu çalışmamızda, Türkiye Türkçesi ağızlarında farklı ses birimlerle kullanılan "domates", "patates" ve "kedi" kelimeleri üzerinde durulmuş ve bu kelimeler, geçtiği yerlerle birlikte Türkiye haritası üzerinde gösterilerek bir kelime haritası çalışması yapılmıştır. Çalışmada kullanılan malzeme, Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 12 cilt (TDK Yay. Ankara 1993) adlı çalışmaya dayanmaktadır. Haritalarda bazı bölgelerden yeterince veri bulunmadığı görülmüştür. Bu bölgelere ait veriler, söz konusu bölgelerde yaşayan veya önceden yaşamış olan kişilere danışılarak tamamlanmaya çalışılmıştır.

An Exploration of a Word Map: The Words "Tomato, Cat and Potato" in the Turkey Turkish Dialects

The reasons that retarded the preparing of the language atlases in Turkey are; that dialect studies in a modern sense began nearly sixty years later than in Europe, and the existing material was not compiled, recorded and worked upon at the correct time. The first study, covering the years 1932-1934and the second, covering the years 1952-1959 by the Turkish Language Association (TDK) are the most extensive studies conducted in Turkey on Turkish, but subsequently, these studies could not be enlarged upon, and, most importantly, a language atlas of this material could not be prepared. The reason why this field of study has been neglected for a long time was because not much importance was given to language atlases. In this study the three words "domates" (tomato), "patates" (potato) and "kedi" (cat) are investigated, which occur in different forms in Turkish dialects. These words are shown with their places of use on a map of Turkey, in the attempt undertaken at a study to form a word map. The material employedwas based upon the, 7 UNLH¶GH +DON $ğ]ıQGDQ 'HUOHPH 6|]O ğ , 12 Volumes (TDK Publishing, Ankara 1993). It was seen that data related to the used words in this study has been insufficiently collected from some regions. An attempt has been made to complete this missing data through consulting the local people still living in those regions and those who used to live in those regions

PDF

___

Ajegov S. İ.- Şvedova H. Yu. (2009) Tolkovıy Slovar Ruskogo Yazıka. Moskva 2009.
Akar A. (2013). Muğla ve Yöresi Ağızları: Gramer-Metin-Sözlük. Ankara 2013.
Altaylı S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II. İstanbul 1994.
Ata A. (1997). Kısasü'l-Enbiya I, Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara 1997.
Atalay B. (1992). Divanü Lugati't-Türk Tercümesi I, II, III, IV. Ankara 1992.
Barth E. (1972). Deutscher Wortatlas 1939-1971: Eine Bibliographie. Germanistische Linguistik, 72/3, 125-156.
Başkan Ö. (1970) "Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara (1970) 237-251.
Battal A. (1997). İbn-i Mühenna Lügatı. Ankara 1997.
Bayram B. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük. Konya 2007.
Biişev E. G. & Bikbulatov N.V., vd. (1993). Başkort Télénén Hüzlégé I-II, Moskva 1993
Buran A. (2009). Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun Dil Atlası. İstanbul 2009.
Buhari Ş. S. (1298) Lügat-ı Çağatayi ve Türki-yi Osmani. İstanbul 1298.
Caferoğlu A. (1960) "Atlente Linguistico Mediterraneo", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, Cilt 11. (1960) 11-18.
Caferoğlu A. (1960) "Türkiye Balık Adları", Türki Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, Cilt 10 (1960) 111-132.
Caferoğlu, A. (1994). Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme: Oyunlar, Tekerlemeler, Yanıltmaçlar ve Oyun Istılahları. l. Cilt Ankara 1994.
Cin A. (2012). Süheyl ü Nevbahar. Konya 2012.
Clauson G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford 1972.
Doğru A. & Kaynak İ. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü. Ankara 1991.
Eckmann J. (1995) Nehcü'l-Feradis, I Metin (Yayımlayanlar: Tezcan S. & Zülfikar H.) Ankara 1995.
Ekiz M. (2004) "İslam Minyatür Sanatında Kedi Figürüne Genel Bir Bakış", Cumhuriyetimizin 80. Kuruluş Yıldönümü Anı Kitabı. Ankara 2004.
Ercilasun A. B. (1983). Kars İli Ağızları, Ses Bilgisi. Ankara 1983.
Ergin M. (1989) Dede Korkut Kitabı. Ankara 1989.
Gemalmaz E. (1995). Erzurum İli Ağızları İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler. lll. Cilt Ankara 1995.
Grimm,J., & Grimm, W. (1971).Deutsches Wörterbuch Von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm. Leipzig 1971.
Gülensoy T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara 2007.
Gülseren C. (2000). (Malatya İli Ağızları İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler). Ankara 2000.
Hacıeminoğlu N. (2000) Kutb'un Hüsrev ü Şirin'i ve Dil Hususiyetleri. Ankara 2000.
İsen M. (1993). Acıyı Bal Eylemek, Türk Edebiyatında Mersiye. Ankara 1993.
Kaçalin M. (2011). Nevayi'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Ankara.
Kanar M. (1998) Farsça-Türkçe Sözlük İstanbul 1998.
Karahan L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara 1996.
Karahan L. (2013) "Gramatikal Ölçütlerle Belirlenen Türkiye Türkçesi Ağız Gruplarında Leksik Verilerin Anlamlılığı Üzerine Bir Araştırma" Diyalektoloji, Sayı 7 (1996) 1-12.
Karamanlıoğlu A. F. (1989) Gülistan Tercümesi. Ankara 1989.
Koç Kenan & Aybek B., Başkapan V. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara 2003. Komisyon (1993). Derleme Sözlüğü, Ankara 1993.
Komisyon (1996). Tarama Sözlüğü, Ankara 1995.
Komisyon (2011). Türkçe Sözlük, Ankara 2011.
Kurban İ. (1985). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara 1985.
Lessing D. F. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük (Çev: Günay Karaağaç) Ankara 2003.
Marufov Z.M. et al. (1981). Özbek Tilini? İzahlı Lügati, I.,II., Moskova 1981.
Mitzka W. (1938). "Der deutsche Wortatlas", Zeitschrift für Mundartforschung, 1/14, 40-55.
Mitzka W. (1939). "Der Fragebogen zum Deutschen Wortatlas" Zeitschrift für Mundartforschung, 1(15), (1939) 105-111.
Mitzka W. (1952). Handbuch zum deutschen Sprachatlas. Marburg 1952.
Muin M. (1386) Ferheng-i Farisi.Tehran 1386.
Mutçalı S. (1995) Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul 1995.
Naskali G. E. & Butanayev V., İsina A., et al. (2007). Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara.
Naskali G. E. & Duranlı M. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara.
Niebaum, H., & Macha, J. (2014). Einführung in die Dialektologie des Deutschen. Berlin 2014. Öztürk M. & Örs D. (2000) Burhan-ı Katı. Ankara 2000.
Öztürk, J. (2009). Hatay Ağzı: İnceleme-Metin-Sözlük. Adana 2009.
Öztürk, Ö. (2005). Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. ll. Cilt. İstanbul 2005.
Samancı, Ö (2008). İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul ve Osmanlı Saray Mutfak Kültürü. İstanbul 2008. Sami Ş. (1316). Kamus-ı Türkî, İstanbul 1316.
Schrader O. (1907). "Sprachvergleichung und Urgeschichte", Linguistisch-historische Beiträge zur Erforschung des indogermanischen Altertums. Jena 1907.
Sçerbak, A.M. (1961) "Names of domesticated and wild animals in Turkic languages" Historical development of lexicon in Turkic languages (1961) 82-172 Tavkul U. (2001). Karaçay-Malkar Atasözleri. Ankara 2001.
T. Talât. Ölmez M., Ceylan E., Ölmez Z., & Eker S., (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara 1995.
Tietze A. (1999). Wörterbuch der griechischen, slavischen, arabischen und persischen Lehnwörter im Anatolischen Türkisch: Anadolu Türkçesindeki Yunanca, İslavca, Arapça ve Farsça Ödünçlemeler Sözlüğü. İstanbul 1999.
Toparlı, R. (2003). Ed-durretü'l-Mudiye Fi'l Lügati't-Türkiyye. Ankara 2003.
Vasiliev Y. (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük. Ankara 1995.
Vefik Paşa Ahmet, (2000). Lehçe-i Osmanî, (Haz: Recep Toparlı) Ankara 2000.
Wiegand, H. E., & Harras, G. (1971). "Deutscher Wortatlas: Zur wissenschaftshistorischen Einordnung und linguistischen Beurteilung des Deutschen Wortatlas" Germanistische Linguistik, 71/1-2 (1971) 1-204.
Yıldırım F. (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları: Metinler-Sözlük-Dizinler. ll. Cilt Ankara 2006.
Yudahin, K.K. (1988). Kırgız Sözlüğü, (Çev: Abdullah Taymas) Ankara 1998.
Yüce N. (1993) Mukaddaimetü'l-Edeb. Ankara 1993.