Tahrir Defterleri Özelinde Osmanlı Sancak İdari Taksimatında Değişim: Alâiyye (Alanya) Sancağı Örneği

Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad döneminde Türk hâkimiyetine geçen Alanya, fatihininadına izafetle “Alâiyye” adını almıştır. Alanya, Selçuklular döneminde oldukça parlak bir dönemyaşamış, bir süre Karaman oğulları hâkimiyetine girmiş, sonra bağımsız beylik olarak varlığını sürdürmüşve 1471 yılından Cumhuriyet dönemine kadar da Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Osmanlı dönemindeAlâiyye Sancağı’nın idari yapısında birçok değişiklik olmuştur. Bu dönemde kendi ismiyle anılansancağın merkezi durumundadır. Güvenlik kaynaklı yaşanan sorunlar ve zaman içinde değişen şartlarında etkisiyle, XV. yüzyıl sonlarından XVII. yüzyıl başlarına kadar geçen sürede, sancağın kaza ve nahiyetaksimatında bazı değişiklikler yaşanmıştır. Çalışmada, yaşanan bu idari değişiklikler ve muhtemelnedenler üzerinde durulmuştur. Osmanlı dönemi Alanya tarihi hakkında farklı dönemleri içeren genel veözel anlamda birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların bazılarında XVI. yüzyıl için genellikle tahrirdefterlerinden yararlanılmış olup XV-XVII. yüzyıllarda Alâiyye’nin sancak taksimatı konusununyeterince işlendiği söylenemez. Yapılan bu çalışmada ise Alâiyye’ye ait tahrir defterleri, kanunnameler,seyahatnameler ile Alâiyye’nin idari yapısı hakkında bilgi veren çeşitli arşiv vesikaları kullanılmıştır.Ayrıca Alanya tarihi hakkında yapılmış idarî yapı ile ilgili bilgi veren çalışmalardan da yeri geldikçeistifade edilmiştir. Çalışma sonunda sancağın idari yapısı hakkında bazı değerlendirmeler yapılmıştır.Yapılan çalışmanın Alanya’nın ve yakın çevresinin idari tarihine katkı yapacağı düşünülmektedir.

The Changes in Administrative Divisions in Ottoman Districts Based on Cadastral Records: The Case of Alâiyye (Alanya) District

Alanya, which came under Turkish rule during the reign of Anatolian Seljuk Sultan Alaeddin Keykubad, was renamed “Alaiyye” for its conqueror. Alanya experienced a grandiose period under the Seljuk rule, came under Karamanli rule for a period and remained under Ottoman rule from 1471 to the Republican era. The administrative structure of Alâiyye district went through certain changes during the Ottoman period. In this period, Alaiyye town was the center of the district of the same name. Due to security problems and changing conditions, certain changes were observed in township and sub-district structure between the late 15th and early 17th centuries. The present study focused on these administrative changes and probable causes of these changes. Several general and specific studies have been conducted on the history of Alanya in the Ottoman period, including different sub-periods. Certain studies employed cadaster registries for the 16th century; however, it could not be argued that there are sufficient studies on the district structure of Alaiyye in the 15th and 17th centuries. In the present study, cadaster registry records, edicts, travel books and various archive documents on Alaiyye were employed. Furthermore, the previous studies on the historical administrative structure of Alanya were referred. In the final section of the study, certain comments are presented on the administrative structure of the district. It was suggested that the study would contribute to the administrative history of Alanya and its immediate hinterland.

PDF

___

MD. 1, 60/314, 27 Eylül 1554/29 Şevval 961 tarihli hüküm.
MD. 3, 319/933; 419/1253, 16 Haziran 1560/22 Ramazan 967 tarihli hükümler.
MD. 12, 330/676, 27 Haziran 1571/3 Safer 979 tarihli hüküm.
MD. 14/2, 1086/1514, 14 Mayıs 1571/19 Zilhicce 978 tarihli hüküm.
MD. 17, 9/14, 19 Haziran 1571/25 Muharrem 979 tarihli hüküm.
MD. 24, 160/431, 25 Nisan 1574/3 Muharrem 982 tarihli hüküm.
MD. 31, 110/268, 5 Ağustos 1577/ 20 C. Evvel 985 tarihli hüküm.
MD. 33, 132/266, 11 Ocak 1578/2 Şevval 985 tarihli hüküm.
MD. 49, 106/361, 24 Haziran 1583/03 C. Ahir 991 tarihli hüküm.
MD. 58, 130/350; 143/377, 17 Mayıs 1585/17 C. Evvel 993 tarihli hükümler.
MD. 75, 42/58, 17 Nisan 1605/ 28 Zilkade 1013 tarihli hüküm.
MD. 78, 769/ 2006, 2 Şubat 1610/8 Zilkade 1018 tarihli hüküm.
MD. 79, 261/ 655, 20 Temmuz 1607/25 R. Evvel 1016 tarihli hüküm
TTD.990 (1483 tarihli?). TT.d.765, (1636/1046).
MAD.d. 14 (1455/h.859 tarihli). MAD.d. 14683 (1604/h.1013 tarihli).
MAD.d. 16029 (1475 tarihli).
MAD.d. 575 (1522 tarihli).
MAD.d. 15531 (1603/h.1011 tarihli).
TSMA.d. 929 (1513 tarihli).
TKA. TTD. 172 (1555 tarihli).
MC_YZ_O_076 (1483 tarihli). MC_Yz_O_0116 (1483 tarihli).
VGMA. 596 Numaralı Defter, Sahife 67, 1574 yılı Ağustos ayı sonları/Evâsıt-ı C. Evvel 982 tarihli Murad Paşa Vakfiyesi.
BOA (1995). 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530). Haz. Ahmet Özkılınç - Ali Coşkun - Mustafa Karazeybek - Abdullah Sivridağ - Murat Yüzbaşıoğlu. Ankara 1995.
Erdoğru, M. A. (2013). Ala’iyye Sancağı - 1475 Tarihli Suret-i Defter-i İcmâl-i Vilâyet-i Ala’iyye (Metin ve İnceleme). Yay. Haz. Faruk Nafiz Koçak. Konya 2013.
Gökçe, T. (1994). “Anadolu Vilâyetine Dair 919 (1513) Tarihli Bir Kadı Defteri”. Tarih İncelemeleri Dergisi 9/1(1994) 215-259.
Kanunnâme-i Sultan Süleyman Han (1522 tarihli). Beyazıt Kütüphanesi. Veliyüddin Efendi Kitaplığı. No. 1969.
Aşıkpaşazade (1332). Tevârih-i Âli Osman. İstanbul 1332.
Evliya Çelebi (1935). Seyahatnâme (Anadolu, Suriye Hicaz: 1971-1672) IX. İstanbul 1935.
Evliya Çelebi Seyahatnâmesi (2005). Haz. Yücel Dağlı - Seyit Ali Kahraman - Robert Dankoff, 9. Kitap. İstanbul 2005.
Hoca Sadeddin (1279). Tâcü’t-Tevârih I. İstanbul 1279.
Hoca Sadettin Efendi (1999). Tâcü’t-Tevârih III. Haz. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara 1999.
Kâtib Çelebi (2009). Cihannüma. Ankara 2009.
Mehmed Hemdemi Çelebi (1989). Solakzâde Tarihi I. Haz. Vahid Çabuk. Ankara 1989.
Mehmed Neşrî (1995). Kitâb-ı Cihannüma II. Haz. Faik Reşit Unat - Mehmed Ali Köymen. Ankara 1995.
Pîrî Reis (2013). Kitab-ı Bahriye. Ed. Bülent Özükan. Ankara 2013.
Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil) I (2003). Haz. Ziya Yılmazer. Ankara 2003.
Akdağ M. (1958). “Celâlî Fetreti”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 16/1-2 (1958) 53-107.
Akdağ M. (1946). “Celâli İsyanlarının Başlaması”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 4/1 (1946) 23-37.
Akdağ M. (1999/a). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası-Celalî İsyanları. Ankara 1999.
Akdağ M. (1999/b). Türkiye’nin İktisadi ve İctimâi Tarihi (1453-1559) 2. Ankara 1999.
Akgül M. (1989). 16. Yüzyıl Arşiv Kayıtlarına Göre Alâiyye’nin Sosyal ve Ekonomik Hayatı ile Nüfus ve İdari Taksimatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul 1989.
Armağan A. L. (1998). “XVI. Yüzyılda Teke Sancağındaki Konar - Göçerlerin Demografik Durumu Üzerine Bir Araştırma”. Tarih Araştırmaları Dergisi 19/30 (1998) 1-35.
Baykara T. (2002). “Kaza”. DİA 25 (2002) 119-120.
Bostan İ. (1989). “Alanya”. DİA 2 (1989) 339-341.
Bozkuş M.A. (2018). “Alanya Sancağında Kaplanlar ve Cemaat-ı Kaplancıyan (1471-1671). Eds. Alpaslan Demir ve diğerleri. Prof. Dr. Feda Şamil Arık’a Armağan -Türk Tarihine Dair Yazılar III (2018) 247-255.
Çadırcı M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara 1997.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (BOA Rehberi) (2000). İstanbul 2000.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (BOA Rehberi) (2017). İstanbul 2017.
Emecen F. M. (2015).“‘İhtilalci Bir Mehdilik’ Hareketi Mi? Şahkulu Baba Tekeli İsyanı Üzerine Yeni Yaklaşımlar”. Eds. Adem Koçal- Zeynep Berktaş. Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan (2015) 521-534.
Emecen F. M. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara 1989.
Faroqhi S. (1993). Osmanlıda Kentler ve Kentliler. İstanbul 1993.
Gökbilgin T. (1956). “Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları”. Belleten XX/78 (1956) 247-294.
Gökbilgin T. (1962). “XVI. yüzyıl Başlarında Trabzon Livası ve Doğu Karadeniz Bölgesi”. Belleten XXVI/102 (1962) 293-337.
Gönüllü A. R. (2008). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Alanya (1908-1938). Ankara 2008.
Hacıgökmen M. A. (1996). “XVI. Yüzyılda Alâiyye Sancağı’ndaki Vakıflara Dair Bir Araştırma”. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri (1996) 437-444.
Hacıgökmen M. A. (1993). XVI. Yüzyıla Ait Alâiyye Sancağı Mufassal Tahrir Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara 1993.
İnalcık H. (1995). “Eyalet”. DİA 11 (1995) 548-550.
İnalcık H. (2012). “Timar”. DİA 41 (2012) 168-173.
Karaca B. (2010). “Dünden Bugüne Manavgat”. Ed. A.Kerim Atılgan. Dünden Bugüne Antalya. Antalya (2010) 423-446.
Karaca B. (1999/a). “XVI. Asırda Teke Yöresinden Kıbrıs’a Yapılan Sürgünler”. Ed. Güler Eren. Osmanlı IV (1999) 649-652.
Karaca B. (1999/b). “XV-XVI. Asırlarda Teke ve Alaiye Sancaklarında Bulunan Kaleler, Kale Muhafızları ve Bu Sancakların Muhafazası Meselesi”. S.D.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılı Özel Sayısı). Isparta (1999) 165-190.
Karaca B. (2002/a). “Safevi Devleti'nin Ortaya Çıkışı ve II. Bayezid Dönemi Osmanlı-Safevi İlişkileri”. Eds. Hasan Celal Güzel ve Diğ. Türkler IX (2002) 409-418.
Karaca B. (2002/b). XV ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta 2002. Karaca B. XV. ve XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası. Isparta 2009.
Kıvrım İ. (2015). “16. Yüzyılda Akseki (Yerleşme, Nüfus ve Ekonomi)”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (OSMED) 1/1 (2015) 36-62.
Konyalı İ. H. (2011). Alanya (Alâiyye). Redaktör: Faruk Nafiz Koçak. İstanbul 2011.
Orhonlu C. (1984). Osmanlı İmparatorluğu'nda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar. Der. Salih Özbaran. İzmir 1984.
Öz M. (2010). “Tahrir”. DİA 39 (2010) 425-429.
Özkan S. H. (2011/a). “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Alâiye Sancağının İdarî Yapısı ve Nüfus Durumu”. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR) XXIX-Bahar (2011) 275-291.
Özkan S. H. (2011/b). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gündoğmuş (Kise ve Nağlu Nahiyeleri). Alanya 2011.
Sümer F. (1976). Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara 1976.
Şahin İ. (2006). “Nahiye”. DİA 32 (2006) 306-308.
Tekindağ Ş. (1967-1968). “Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı”. Belgelerle Türk Tarih Dergisi I/3 (1967) 34- 39; I/4 (1968) 54-59.
Turan O. (1998). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi. İstanbul 1998.
Türk Dil Kurumu (1978). Derleme Sözlüğü X. Ankara 1978.
Ustaoğlu Z. (2016). XVI. Yüzyılda Alaiye, Hamid ve Teke Sancaklarında Nüfus ve Yerleşme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara 2016.
Ünal M. A. (1999). “Osmanlı Devleti’nde Merkezi Otorite ve Taşra Teşkilatı”. Ed. Güler Eren. Osmanlı 6 (1999) 111-122.
Yörük S. (2012). “Osmanlı Döneminde Alâiyye Sancağı’nın İdari Yapısı”. Ed. Faruk Nafiz Koçak. Alanya XII. Tarih Ve Kültür Sempozyumu (2012) 270-291.
Yörük S. (2019/a). “Manavgat Kazasının Yeniden Teşkili”. Tarih Okulu Dergisi (TOD)12/39 (Nisan 2019) 386-420.
Yörük S. (2019/b). “Osmanlı İdari Teşkilatında Manavgat (XV. – XVIII. Yüzyıllar)”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2019) 137-170.
Yörük S. (2019/c). “XV.-XVII. Yüzyıllarda Alâiyye (Alanya) Sancakbeyleri”. Eds. Aydın Efe & Ahmet Gözlü. Tarih Araştırmaları (2019) 43-76.
Yörük S. (2019/d). “XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Manavgat Sancağı ve Sancakbeyleri”. MJH IX/2 (2019) 589-603. Doi. 10.13114/ MJH.2019.512.