Erzurum Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar

Ağız (dialect); bir dilin, belli bölge topluluklarına özgü sözlü anlatım yollarının tümü şeklindetanımlanabilecek bir dilbilim terimidir. Türkiye'deki ağız araştırrnalarmın kökeni 19. yüzyıla uzansa da;bizler Divanü Lügati't--Türk'ün ihtiva ettiği bilgiler neticesinde, dönemin farklı lehçe ve ağızları hakkındabir fikre sahip durumdayız. 19. yüzyılda Radloff ve Künos gibi Türkologlar, bu alanda çeşitli araştırmalaryapmışlardır. Ancak Anadolu diyalektleri üzerindeki çalışmalar, yoğun olarak Cumhuriyet'in ilanı son--rasında yoğunlaşmaya başlamıştır. Şüphesiz bu yoğunlaşmada, dilde sadeleşme hareketinin büyük etkisiolmuştur. Sonrasında, yurdun belirli bölgelerinde yapılan derlemeler sonucu, ağız çalışmaları farklılaşmışve geçmişe dönük çözümlemeleri de içine alan bir araştırma sahası oluşmuştur. Bu özelliği ile ağızlardayer alan kelime ve ifadeler, Türk dili için bir nimet konumundadır. Çünkü bu kelime ve ifadeler eşliğindebizler; dilimizin hangi dillerden ne şekilde etkilendiğini, zaman içindeki ses ve anlam değişmelerini,geçmişte kullanılan ancak ölçünlü dilde yer almayan arkaik öğeleri tespit etmekteyiz. Ağız çalışmalarmınöneminden yola çıkılarak, bu araştırmamızda; Erzurum'a bağlı Mülk ve Gökçeyamaç köylerindenderlenen yerel ifadeler bir araya getirilmiştir. Söz konusu çalışmamızda amacımız; yaptığımız derlemelersonucu, Türk Dil Kurumu'nun hazırlamış olduğu Derleme Sözlüğü'nde yer almayan kelimeleri tespitederek, bahsi geçen sözlüğe katkıda bulunmaktır. Derlenen kelimeler ise işlevsellik ve yapısallıkbakımmdan isim, sıfat, fiil, deyim, ikileme gibi türlere ayrılarak incelenmiştir.

Contributions ofthe Dialects ofthe Erzurum Region to the Compilation Dictionary

Dialect is a linguistic term describing the verbal expression of language which is specific tocertain communities in given region. The origin of the dialect research in Turkey goes back to the 19thcentury and we have an idea about different dialects and accents of a the period (11th century) as recordedin the Divanu Lugati't Turk. Turkologists such as Radloff and Kunos have made various studies in thisfıeld. However, studies on the dialect have begun intensively after the proclamation of the Republic ofTurkey. Of course, in the consistence of these, 'the language simplifıcation movement' had great effect.As a result of the compilation in the certain areas of the country, research on dialects has beendifferentiated and these works have been a field of study which involved retrospective analysis. With thewords and phrases collected, we have detected the effects of other languages and dialects, sound andmeaning changes over the time, archaic items which used in the past but not in the standard language atthe time of the study. In this research study, some local words are gathered which are collected fromMulk and Gokçeyamac villages of Erzurum. Our aim is to contribute to the Compilation Dictionary bydetecting some words which are not yet in that dictionary. The compiled words are divided into specieslike nouns, adjectives, verbs, phrases, and dilemmas in terms of their functionality and structures.

PDF

___

Biray, N. (2005). Cumhuriyet Döneminde Ağız ve Lehçeler Üzerine Yapılan Çalışmalar. Karaman DilKültür ve Sanat Dergisi (s. 213-223). Karaman.
Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, 40-55.
Caferoğlu, A. (1946). Anadolu Diyalektolojisine Dair Bir Deneme. Türk Dili- Belleten, 565.
Caferoğlu, A. (1959). Die Anatolischen und Rumelischen Dialecte. PhTF I (239-260).
Caferoğlu, A. (1942). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, I. Kars, Erzurum, Çoruh İlbaylıkları Ağızları. İstanbul: TDK Yayınları.
Balhassanoğlu, (Necip Asım Yazıksız). (1904). Dialaecte turc d'Erzerum. KSz V/I (126-130).
Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri. Ankara, TDK Yayınları.
Erimer, K. (1971). Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerinde Bir Bibliyografya Denemesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1970 (s. 210-236). Ankara.
Fındıkoğlu, Z. F. (1928). Lehçe-i Erzurum. HBM I.
Gemalmaz, E. (1978). Erzurum İli Ağızları (İnceleme - Metinler - Sözlük ve Dizinler). Erzurum.
Kırzıoğlu, Z. F. (1962). Lehçe-i Erzurum Yazmasındaki Halk Sözleri. TDAY-Belleten (s. 195-244).
Köktekin, K. (2007). Doğubayazıt Ağzının Ses Özellikleri. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 33, 1-9. Erzurum.
Korkmaz, Z. (1992). Atatürk ve Türk Dili-Belgeler. Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (1995). Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar.
Türk Dili Üzerine Araştırmalar II (232). Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (1995). Dilde "İlericilik" ve "Gericilik" Üzerine II. Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, (s. 770-773). Ankara: TDK Yay.
Olcay, S. (1966). Erzurum Ağzı İnceleme-Derleme-Sözlük. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Ögel, B. (1946). Erzurum Ağzında Nispet Cümleleri. Erzurum Halkevi Kültür Dergisi, I/10.
Ögel, B. (1946). Erzurum Şivesinde Söz Yapılışı. Erzurum Halkevi Kültür Dergisi, III/10.
Ögel, B. (1950). Riddles from Erzurum. Journal of Amerikan Folklore, Octaber December. Önder, A. R. ve Yalman, Y. (1953). Hınıs'tan Kelime ve Deyimler. TFA III/58, 921-926.
Seyidoğlu, B. (1975). Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar Metinler ve Açıklamalar. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Şenol, K. (1964). Erzurum ve Kars Halk Dilinden Sözler. TFA VIII/175, 3317-3319