Süngercilik Endüstrisinde Hanehalkı Gelirleri: 19. YY İkinci Yarısı Osmanlı İmparatorluğu ve 20. YY İlk Yarısı Türkiye Cumhuriyeti Ekonomisi'ne Dair Bulgular

Bir endüstri, ve aynı zamanda insan ile sualtı etkileşimini başlatan izleklerden birisi olarak süngercilik, Akdeniz bölgesinde önemli kalıtlar bırakmıştır. Bu endüstri uzun bir süre boyunca aynı bölgelerde yer almış, Ege Denizi'nde de, 19. yüzyılın sünger ticareti açısından önemli limanlarından birisi olan İzmir(Smyrna)'e yakın mesafelerde bulunan, özellikle Anadolu'da Marmaris ve Bodrum yakınlarındaki adalarda önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Öncelikle haneiçi kullanım amacıyla ve sınai bir girdi olarak talep edilen doğal sünger 1950'lerde sentetik türevlerinin icad edilmesine kadar geçen süre içerisinde, sözkonusu bu coğrafyada yoğun bir biçimde toplanmıştır. Söz konusu bu zaman kesiti, aynı zamanda süngercilik endüstirisinin ömrünü de tanımlamaktadır. Farklı niteliklerdeki tarihi kaynakların sunduğu öncel nitelikteki bulgular 19. yüzyıl ikinci yarısı Osmanlı İmparatorluğu ve 20. yüzyıl ilk yarısı Türkiye Cumhuriyeti Ekonomileri için hanehalkı gelirlerinin asli belirleyenlerini belirli ölçüler dahilinde tanımlayabilmektedir. Bulguların önemli bir kısmı, bu endüstri açısından, ihracat-yönlenimli yapısı, üretimin doğa koşullarına bağlı olması, sünger toplama dalıcılığının içerdiği riskler ve kısa vadeli finansman ihtiyaçları gibi, endüstrinin kendisine ait özellikleri belirginleştirmektedir. Ayrıca, bu özelliklerin, erken 20. yüzyıl Türkiye ekonomisi için bile geçerli olacak nitelikte, yaklaşık bir yüzyıl boyunca aynı kaldığı da anlaşılmaktadır. Bu makalede tarihi kaynaklar dahilinde hanehalkları tarafından kazanılan gelirlere ve başlıca belirleyenlerine dair bulgular sunulmaktadır.

Household Incomes in the Sponge Gathering Industry: Findings on the Late 19th Century Ottoman Empire and the Early 20th Century Turkish Republic Economy

Sponge gathering, as an export-oriented industry, has been taken place for a long time in the same region around the islands which are in the vicinity of Marmaris and Bodrum on Anatolia, in the Aegean Sea, and close to one of the main ports of sponge trade in 19th century, İzmir (Smyrna). The natural sponges which has been demanded mainly for the needs of households and for the industrial needs, has been immensely gathered and constituted the main source of income for the household members in the mentioned locations till the synthetic substitute has been invented and started to be produced in 1950s. This interval also identifies the life span of the industry. During this interval, historical sources are found identifying the main determinants of household incomes as well as the peculiarities of the sponge gathering industry in a certain extent, both for the late 19th century Ottoman Empire and the early 20th century Turkish Republic economies. The high dependency to the nature, the inherent risks of the sponge gathering diving and the short-termed financial needs are all identified as these characteristics which were remained the same for almost a hundred years between the second half of 19th century Ottoman Empire to the early 20th century Turkish economy. Under the guidance of historical resources, into this article, the findings on the household incomes and their main determinants are presented.

Keywords:

Late 19th Century Ottoman Empire Economy, Early 20th Century Turkish Republic Economy, Household Incomes in Export-Oriented Industries, Natural Sponge Gathering Industry Exports Sponge Gathering Diving Profession,

PDF

___

Behar, Cem (2000) “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”, İnalcık and Pamuk (Eds.) Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik-Data and Statistics in The Ottoman Empire, (Ankara:T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü).
Bernard, H. Russel (1972) “Sponge Fishing and Technological Change in Greece” Russell and Pelto (Eds.) Technology and Social Change, (Waveland Press Inc.).
Commercial Reports (C.R.) (1864-1902) British Consular Reports on Smyrna and its region, Archives of Faculty of Political Sciences, Ankara University, The Republic of Turkey. (References are given to the year(s) that each report has been issued for).
Çoruh, Haydar (2009) “Osmanlı İmparatorluğu'nda Sünger Avı (1840-1912)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9):71-94.
Deveciyan, Karekin (2006) Türkiye'de Balık ve Balıkçılık, (İstanbul: Aras Yayıncılık) (Çev: Erol Üyepazarcı).
Karapınar, Şevket (1964) “Süngerler – VI”, Balık ve Balıkçılık – Et ve Balık Kurumu (E.B.K.), 12(7):5-10.
Kepenek, Yakup & Yentürk, Nurhan (2000) Türkiye Ekonomisi, 10th Edition, (Remzi Kitabevi).
Kurmuş, Orhan (2007) Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, 4th Edition. (Yordam Yayınları).
Milanese, Martina et. al. (2008) “Commercial sponge fishing in Libya: Historical records, present status and perspectives.” Fisheries Research, 89:90-96.
Özgün, Cihan (2013) “Osmanlı Devleti’nde Teknik bir Yenilik:Skafander Makinesi”, Turkish Studies, 8(7):429-457.
Pamuk, Şevket (2000) İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469-1998 – 500 Years of Prices and Wages in Istanbul and Other Cities, (Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü).
Pamuk, Şevket (2001) A Monetary History of the Ottoman Empire (Cambridge University Press).
Pronzato, Roberto & Renata Manconi (2008) “Mediterranean Commercial Sponges: Over 5000 Years of Natural History and Cultural Heritage”, Marine Ecology, 29:146-166.
Sezen, Tosun (1959) “Ege Denizinde Süngercilik Araştırmaları”, Balık ve Balıkçılık – Et ve Balık Kurumu (E.B.K.) Genel Müdürlüğü, 7(11):22-24.
Simpson, Jas. J. (1933) Sünger ve Süngercilik, İktisat Vekaleti Balıkçılık Enstitüsü risaleleri No:2.
Süngercilik T.A.Ş. (1936-1944), Alelade Heyeti Umumiye Toplantısı: Müzakere Ruznamesi-İdare Meclisi Raporu-Mürakıb Raporu-Bilançosu-Kâr ve Zarar Hesabı, Annual Reports.
Tezel, Y. Sezai (2000) Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), (Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
T.O.B.B. (1958) Türkiye Ekonomisinde Sünger, (Ankara:T.O.B.B. Matbaası).
Voultsiadou, Eleni (2007) “Sponges: an historical survey of their knowledge in Greek antiquity” Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom 87: 1757-1763.
Yürekli, Sıtkı (2011) “19.Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda Süngercilik ve İzmir Limanı'ndan Sünger İhracatı (1850-1900)”, Ekonomik Yaklaşım 22(79): 71-106.
Yürekli, Sıtkı (2012) “20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye Cumhuriyeti'nde Süngercilik ve Sünger İhracatı (1930-1960)” Akdeniz İİBF Dergisi, 12(24): 33-61.
Yürekli, Sıtkı (2014) “Historical Findings on the Ancestors of Recreational Diving: Sponge Gathering in 19th Century Ottoman Empire”, paper presented in International Conference on Oceans and Rivers, 13-15 October 2014, Nadi, The Republic of Fiji Islands. (2012a) Earlier version of the same research findings printed as proceeding paper in 2nd Interdisciplinary Tourism Research Conference (24-29 April 2012, Fethiye-Turkey) Proceedings Book, 2012:1234-1247.