Ferhan BALCI TORUN, Rasih FELEK, Hatice HARORLI

Türkiye’de Yaygın Olarak Tüketilen Bitki Çaylarının Tıp ve Diş Hekimliğinde Uygulama Alanları

İnsanlar geçmişten günümüze yaşadıkları bölgede yetişen bitkileri gıda ve ilaç olarak kullanmış, bunlarla ilgili deneyimler nesilden nesile aktarılmıştır. Özellikle son yıllarda insanların sentetik ilaçların bazı yan etkilerinden kaçınmak istemeleri nedeniyle doğal ürünlere ilgi artmış, özellikle de çay olarak tüketilen bitkilerin tüketimi yaygınlaşmıştır. Dünyada çay denilince ilk akla gelen Camellia sinensis bitkisinin farklı şekillerde işlenmesiyle üretilen siyah ve yeşil çay olsa da diğer pek çok bitkiden de çeşitli lezzet ve biyoaktif özellikte çay elde edildiği ve tüketildiği bilinmektedir. Bitki çaylarının genel sağlık ve ağız diş sağlığı üzerindeki etkileri bileşimlerinde bulunan sekonder metabolitlerden ve özellikle de fenolik maddeler grubundan flavanoidlerden ileri gelmektedir. Ancak her bitki çayının sağlık üzerine göstermiş olduğu faydalı özelliği bitkiye ve bitkinin kullanıldığı kısmına göre değişiklik göstermektedir. Bu makalede ülkemizde yaygın tüketimi bulunan nane, ıhlamur, rezene, papatya, adaçayı ve dağ çayı gibi bitkilerinden elde edilen çayların kullanım alanları ve sağlık üzerindeki olumlu özellikleri bilimsel veriler ışığında derlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

nane çayı, ıhlamur, rezene, papatya, dağ çayı, ada çayı, ağız sağlığı

PDF

___

1. Acıbuca V, Budak DB. Dünya’da ve Türkiye’de tıbbi ve aromatik bitkilerin yeri ve önemi. Çukurova Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi. 2018;33(1):37-44.
2. Baydar H. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bilimi ve Teknolojisi (Genişletilmiş 3. Baskı). SDÜ Yayınları. 2009(51):194-212.
3. Balci F, Özdemir F. Influence of shooting period and extraction conditions on bioactive compounds in Turkish green tea. Food Science and Technology. 2016;36:737-43.
4. Ozdemir F, Tontul I, Balci‐Torun F, Topuz A. Effect of rolling methods and storage on volatile constituents of Turkish black tea. Flavour and Fragrance Journal. 2017;32(5):362-75.
5. Filippini T, Malavolti M, Borrelli F, Izzo AA, Fairweather-Tait SJ, Horneber M, et al. Green tea (Camellia sinensis) for the prevention of cancer. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020(3).
6. Chandrasekara A, Shahidi F. Bioaccessibility and antioxidant potential of millet grain phenolics as affected by simulated in vitro digestion and microbial fermentation. Journal of functional foods. 2012;4(1):226-37.
7. Naithani V, Nair S, Kakkar P. Decline in antioxidant capacity of Indian herbal teas during storage and its relation to phenolic content. Food Research International. 2006;39(2):176-81.
8. Başyiğit B, Çam M. Püskürtmeli kurutucu ile mikroenkapsüle edilmiş nane (mentha piperita ve mentha spicata) esansiyel yağının salınım profili. Gıda. 2017;42(2):186-96.
9. Farnad N, Heidari R, Aslanipour B. Phenolic composition and comparison of antioxidant activity of alcoholic extracts of Peppermint (Mentha piperita). Journal of Food Measurement and Characterization. 2014;8(2):113-21.
10. Zivkovic S, Savovic J, Kuzmanovic M, Petrovic J, Momcilovic M. Alternative analytical method for direct determination of Mn and Ba in peppermint tea based on laser induced breakdown spectroscopy. Microchemical Journal. 2018;137:410-7.
11. Duband F, Carnat A, Carnat A, Petitjean-Freytet C, Clair G, Lamaison J, editors. Aromatic and polyphenolic composition of infused peppermint, Mentha x piperita L. Annales pharmaceutiques francaises; 1992.
12. Cleverdon R, Elhalaby Y, McAlpine MD, Gittings W, Ward WE. Total polyphenol content and antioxidant capacity of tea bags: comparison of black, green, red rooibos, chamomile and peppermint over different steep times. Beverages. 2018;4(1):15.
13. Kapp K, Hakala E, Orav A, Pohjala L, Vuorela P, Püssa T, et al. Commercial peppermint (Mentha× piperita L.) teas: Antichlamydial effect and polyphenolic composition. Food research international. 2013;53(2):758-66.
14. Karadağ A. Türkiye’deki bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin antioksidan potansiyalleri ve fenolik kompozisyonları. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. 2019(16):631-7.
15. Gharakhani Bahar T, Oshvandi K, Zahra Masoumi S, Mohammadi Y, Moradkhani S, Firozian F. A comparative study of the effects of mint tea bag, mint cream, and breast milk on the treatment of cracked nipple in the lactation period: A randomized clinical trial study. Iranian Journal of Neonatology IJN. 2018;9(4):72-9.
16. Begas E, Tsioutsiouliti A, Kouvaras E, Haroutounian SA, Kasiotis KM, Kouretas D, et al. Effects of peppermint tea consumption on the activities of CYP1A2, CYP2A6, Xanthine Oxidase, N-acetyltranferase-2 and UDP-glucuronosyltransferases-1A1/1A6 in healthy volunteers. Food and Chemical Toxicology. 2017;100:80-9.
17. Akdogan M, Ozguner M, Kocak A, Oncu M, Cicek E. Effects of peppermint teas on plasma testosterone, follicle-stimulating hormone, and luteinizing hormone levels and testicular tissue in rats. Urology. 2004;64(2):394-8.
18. Albayrak S, Aksoy A, Sagdic O, Albayrak S. Antioxidant and antimicrobial activities of different extracts of some medicinal herbs consumed as tea and spices in Turkey. Journal of Food Biochemistry. 2012;36(5):547-54.
19. İncedayı B. Gazlı Ihlamur çayı içeceğinin bazı özelliklerinin araştirilmasi. Gıda. 2017;42(4):355-63.
20. İnanç Al, Yüksel D. Ihlamur Bitkisinin (Tilia cordata) Katı-Sıvı ekstraksiyonunda toplam fenolik madde kinetiğinin matematiksel modellenmesi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi. 2018;22(1):12-20.
21. Kasapoğlu C. Püskürtmeli kurutucu ile çözünür ıhlamur çayı üretimi: Fen Bilimleri Enstitüsü.
22. Karioti A, Chiarabini L, Alachkar A, Chehna MF, Vincieri F, Bilia A. HPLC–DAD and HPLC–ESI-MS analyses of Tiliae flos and its preparations. Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis. 2014;100:205-14.
23. Pavlović T, Dimkić I, Andrić S, Milojković-Opsenica D, Stanković S, Janaćković P, et al. Linden tea from Serbia–an insight into the phenolic profile, radical scavenging and antimicrobial activities. Industrial Crops and Products. 2020;154:112639.
24. Toker G, Küpeli E, Memisoğlu M, Yesilada E. Flavonoids with antinociceptive and anti-inflammatory activities from the leaves of Tilia argentea (silver linden). Journal of ethnopharmacology. 2004;95(2-3):393-7.
25. Kamiloglu S, Toydemir G, Boyacioglu D, Capanoglu E. Health perspectives on herbal tea infusions. Phytoterapeutics. 2012;43:353-68.
26. Gürol A, Taplak AŞ, Polat S. Herbal supplement products used by mothers to cope with the common health problems in childhood. Complementary therapies in medicine. 2019;47:102214.
27. Gürel DB, Çağındı Ö. Effects of adding honey at different temperatures to linden tea on antioxidant properties and hydroxymethylfurfural formation. Quality Assurance and Safety of Crops & Foods. 2019;11(3):251-5.
28. Gedik O, Uslu Ös, Kıllı F, Kaya Ar, Adem E, Karataylı K, et al. Altı Farklı Rezene (Foeniculum vulgare Miller) Popülasyonu Üzerine Karyolojik Araştırmalar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. 2019;19(3):914-20.
29. van den Berg SJ, Alhusainy W, Restani P, Rietjens IM. Chemical analysis of estragole in fennel based teas and associated safety assessment using the Margin of Exposure (MOE) approach. Food and chemical toxicology. 2014;65:147-54.
30. Afifi SM, El-Mahis A, Heiss AG, Farag MA. Gas chromatography–mass spectrometry-based classification of 12 fennel (Foeniculum vulgare Miller) varieties based on their aroma profiles and estragole levels as analyzed using chemometric tools. ACS omega. 2021;6(8):5775-85.
31. Karadoğan T, Şanlı A, Armağan Ş. Depolama Sıcaklığı ve Ambalaj Materyallerinin Anason (Pimpinella anisum L.) ve Rezene (Foeniculum vulgare Mill.) Meyvelerinde Uçucu Yağ Oranı ve Bileşenleri Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi. 2017;20:337-45.
32. Dağoğlu G, Özbek H, Katı İ, Tekin M. Foeniculum vulgare (rezene) meyvesi eterik yağ ekstresinin analjezik etkisinin araştırılması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 2004;15(1):23-6.
33. Rathore S, Saxena S, Singh B. Potential health benefits of major seed spices. Int J Seed Spices. 2013;3(2):1-12.
34. Balkan C. Rezene (Foeniculum dulce Miller) uçucu yağının verimine ve bileşimine partikül boyutunun etkisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı. 2015.
35. Karayel HB. Kütahya-Gediz koşullarında yetiştirilen rezene (Foeniculum vulgare Mill.) bitkisinin uçucu yağ bileşenlerinin belirlenmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi. 2019(16):131-5.
36. Javed R, Hanif MA, Ayub MA, Rehman R. Fennel. Medicinal Plants of South Asia: Elsevier; 2020. p. 241-56.
37. Akbar S. Matricaria chamomilla L.(Asteraceae/Compositae). Handbook of 200 Medicinal Plants: Springer; 2020. p. 1147-59.
38. Demirtaş A. Isırgan otu (Urtica dioica L.), papatya (Matricaria chamomilla L.) ve hayıt meyvesi (Vitex agnus-castus L.) ekstraktlarının normal koşullarda ve asidoz koşullarında rumen mikrobiyal fermentasyonuna in vitro etkileri. 2013.
39. Prasanna R, Ashraf EA, Essam MA. Chamomile and oregano extracts synergistically exhibit antihyperglycemic, antihyperlipidemic, and renal protective effects in alloxan-induced diabetic rats. Canadian journal of physiology and pharmacology. 2017;95(1):84-92.
40. Gardiner P. Chamomile (Matricaria recutita, Anthemis nobilis). Longwood herbal task force. 1999:1-21.
41. Çelik ÖÜMY, Sungur AGM, Karasu ÖÜF. Çocuklarda Uygulanan Tamamlayıcı Tedavi Yöntemleri ve Covid-19.
42. Güner A, Özhatay N, Ekim T, Başer K. Flora of Turkey and the east Aegean Islands. Supplement. 2000;2:28.
43. Torun M, Rácz G, Fogarassy E, Vatai G, Dinçer C, Topuz A, et al. Concentration of sage (Salvia fruticosa Miller) extract by using integrated membrane process. Separation and Purification Technology. 2014;132:244-51.
44. Akbar S. Handbook of 200 medicinal plants: a comprehensive review of their traditional medical uses and scientific justifications. 2020.
45. Ulubelen A. Cardioactive and antibacterial terpenoids from some Salvia species. Phytochemistry. 2003;64(2):395-9.
46. Baytop T. Türkiye'de bitkiler ile tedavi: geçmişte ve bugün: Nobel Tıp Kitabevleri; 1999.
47. Fraga CG, Galleano M, Verstraeten SV, Oteiza PI. Basic biochemical mechanisms behind the health benefits of polyphenols. Molecular aspects of medicine. 2010;31(6):435-45.
48. Axiotis E, Petrakis EA, Halabalaki M, Mitakou S. Phytochemical profile and biological activity of endemic Sideritis sipylea Boiss. in North Aegean Greek islands. Molecules. 2020;25(9):2022.
49. Nadeem HŞ, Torun M, Özdemir F. Spray drying of the mountain tea (Sideritis stricta) water extract by using different hydrocolloid carriers. LWT-Food Science and Technology. 2011;44(7):1626-35.
50. Żyżelewicz D, Kulbat-Warycha K, Oracz J, Żyżelewicz K. Polyphenols and other bioactive compounds of sideritis plants and their potential biological activity. Molecules. 2020;25(16):3763.
51. Fischman S, Yankell S. Dentifrices, mouthrinses, and chewing gums. Primari Preventive Dentistry 6th ed Upper Saddle River-NJ: Pearson Prenrice Hall. 2004:119-44.
52. Özalp Ş. Kitosan ve propolis içeren yeni geliştirilmiş diş macunlarının diş dokuları üzerine etkilerinin ve biyomekanik özelliklerinin değerlendirilmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 2007.
53. Aksoy M. Farklı iki diş macununun plak önleyici etkilerinin dijital plak görüntüleme analizi ile karşılaştırılması.
54. Dos Santos DC, da Silva Barboza A, Schneider LR, Cuevas-Suárez CE, Ribeiro JS, Damian MF, et al. Antimicrobial and physical properties of experimental endodontic sealers containing vegetable extracts. Scientific Reports. 2021;11(1):1-10.
55. Ben Lagha A, Vaillancourt K, Maquera Huacho P, Grenier D. Effects of labrador tea, peppermint, and winter savory essential oils on Fusobacterium nucleatum. Antibiotics. 2020;9(11):794.
56. Safayhi H, Sabieraj J, Sailer E-R, Ammon H. Chamazulene: an antioxidant-type inhibitor of leukotriene B4 formation. Planta medica. 1994;60(05):410-3.
57. Martins HnM, Martins MLg, Dias MI, Bernardo F. Evaluation of microbiological quality of medicinal plants used in natural infusions. International journal of food microbiology. 2001;68(1-2):149-53.
58. Fidler P, Loprinzi CL, O'Fallon JR, Leitch JM, Lee JK, Hayes DL, et al. Prospective evaluation of a chamomile mouthwash for prevention of 5‐FU‐induced oral mucositis. Cancer: Interdisciplinary International Journal of the American Cancer Society. 1996;77(3):522-5.
59. Seyyedi S-A, Sanatkhani M, Pakfetrat A, Olyaee P. The therapeutic effects of chamomilla tincture mouthwash on oral aphthae: a randomized clinical trial. Journal of Clinical and Experimental Dentistry. 2014;6(5):e535. 60. Goes P, Dutra CS, Lisboa MR, Gondim DV, Leitão R, Brito GA, et al. Clinical efficacy of a 1% Matricaria chamomile L. mouthwash and 0.12% chlorhexidine for gingivitis control in patients undergoing orthodontic treatment with fixed appliances. Journal of Oral Science. 2016;58(4):569-74.
61. Venkataram V, Gokhale S, Kenchappa M, Nagarajappa R. Effectiveness of chamomile (Matricaria recutita L.), MTAD and sodium hypochlorite irrigants on smear layer. European Archives of Paediatric Dentistry. 2013;14(4):247-52.
62. Schönknecht K, Surdacka A, Rudenko L. Effectiveness of composed herbal extract in the treatment of gingivitis and oral and pharyngeal mucosa–review of studies. Wiad Lek. 2021;74(7):1737-49.
63. Yang CS, Maliakal P, Meng X. Inhibition of carcinogenesis by tea. Annu Rev Pharmacol Toxicol. 2002; 42:25-54.
64. Yang F, De Villiers WJ, McClain CJ, Varilek GW. Green tea polyphenols block endotoxin-induced tumor necrosis factor-production and lethality in a murine model. The Journal of nutrition. 1998;128(12):2334-40.
65. Yun JH, Pang EK, Kim CS, Yoo YJ, Cho KS, Chai JK, et al. Inhibitory effects of green tea polyphenol (–)‐epigallocatechin gallate on the expression of matrix metalloproteinase‐9 and on the formation of osteoclasts. Journal of periodontal research. 2004;39(5):300-7.
66. Prabhakar J, Senthilkumar M, Priya M, Mahalakshmi K, Sehgal P, Sukumaran V. Evaluation of antimicrobial efficacy of herbal alternatives (Triphala and green tea polyphenols), MTAD, and 5% sodium hypochlorite against Enterococcus faecalis biofilm formed on tooth substrate: an in vitro study. Journal of endodontics. 2010;36(1):83-6.
67. Hwang JY, Choi SC, Park J-H, Kang SW. The use of green tea extract as a storage medium for the avulsed tooth. Journal of endodontics.