Türkistan’dan Anadolu’ya Türklerin Kullandığı Bir Çadırın Göçü: Emirdağ ve Diğer Yörelerde Topak Ev

Tarih boyunca her kavim kendi coğrafi çevresine, sosyal ve ekonomik özelliklerine göre çeşitli mesken türleri geliştirmiştir. Bozkır coğrafyasında yaşayan konar-göçer Türkler ihtiyaçlarına göre farklı çadır türleri kullanmakla birlikte temel meskenleri yurt adı verilen ahşap kafesli, keçe çadır olmuştur. Bu çadır kültürünü göç ettikleri coğrafyalara da götürmüşlerdir. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden sonra yerleşik hayata geçiş ve çeşitli nedenlerle meskenlerde başlayan değişimin ilk örnekleri çadırlarda yaşanmıştır. Türkler Anadolu’da kara çadır, keçe ev ve topak ev adı verilen başlıca üç tür çadır kullanmışlardır. Konar-göçer yaşam için uygun olan Anadolu’da kısa mesafelerde yükselti farkı fazladır. Ayrıca Anadolu’nun engebeli, ormanlık ve yağışlı olan bölgelerinde araziye uyum gösteren keçilerin beslenme oranı artmıştır. Bu değişim ile birlikte keçi kılı ucuzlayarak çadır örtüsü halini almış, böylece kıl çadırlar yaygınlaşmıştır. Bununla birlikte daha sert karasal iklim özelliğine sahip yaylak-kışlaklarda uzun süre kalanlarda veya yarı-göçerlerde ahşap kafesli keçeden yapılan topak evler küçülerek kullanılmaya devam edilmiştir. Topak ev bu kültürel devamlılığın ve yeni şartların getirdiği değişimin bir ürünüdür. Topak ev, Derim ev veya Bekdik çadırı ismi verilen bu ahşap kafesli keçe çadır, Türkistan’daki derme çadırın yeni şartlar altında biraz daha küçük ve basitleştirilmiş şeklidir. Yakın dönemlere kadar bu çadırlar Anadolu’nun karasal iklime sahip bölgelerinde varlığını sürdürmüştür. Ancak çeşitli sebeplerden dolayı zaman içinde terk edilerek yerini daha çok kara çadıra bırakmıştır. Bu makalede, Emirdağ ve çeşitli yörelerde kullanılan topak ev adlı çadırın kökeni, uğradığı değişimler, özellikleri ve kullanımı mukayeseli olarak ele alınarak Türk kültüründeki devamlılığı incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çadır, Topak ev, Anadolu, Türkmen

Migration of a Tent Used by Turks from Turkistan to Anatolia: Topak Ev in Emirdağ and Other Regions

Throughout the history, every tribe developed a various type of domicile according to their geographical environment, social and economic characteristics. Despite nomad Turks living in the geography of steppes used different types of tents according to their needs, their main domicile was felt tents with wooden frameworks, called yurt. They also brought this tent culture to the geographies where they migrated. The first examples of the transition to settled life and change in domicile for various reasons after the arrival of the Turks in Anatolia, have been experienced in the tents.The Turks in Anatolia, used three different types of tents, namely, the black tent, felt house and topak ev. Anatolia is appropriate for nomad life and the difference in elevation is high between short distances. In addition, the rate of feeding goats that adapt to the rugged, woody and rainy lands of Anatolia, had been increased in popularity. With this change, goat hair has become cheaper and has become a tent cover and by this way, hair tents became widespread. On the other hand, topak ev made from felts with wooden framework got smaller and continued to be used by those who spent long times in summer pasture-winter quarters with harsh continental climate or those that are semi-nomads. Topak ev are the product of this cultural continuity and the change brought by the new conditions.This wooden frameworked felt tents, which are called topak ev, Derim house, or Bekdik tent, are a slightly smaller and simplified versions of the makeshift tents in Turkistan, under new conditions. Until recently, these tents have existed in regions of Anatolia with the continental climate. However, due to various reasons, they have been abandoned and black tent has taken its place. In this article, the origins, transformation, features and use of the tent called topak ev, which is used in Emirdağ, were discussed comparatively and their continuity in Turkish culture was investigated.

Keywords:

Tent, Topak ev, Anatolia, Turkmen,

PDF

___

AKTAN, O., “Antalya Çevresinde ve Güney Anadolu’da Depreşen ve Dinen Konar-Göçer Asabiyeti”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Yörükler) Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, (1996):1-23. ANDREWS, P.A., “Pitching The Emirdağ Topak Ev”, Newsletter (Museum Ethnographers Group), vol. 15 (1984): 27-40. BOZKURT, N., “Çadır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8:158-162, İstanbul: TDV Yayınları, 1993. DİYARBEKİRLİ, N., Hun Sanatı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, 1972. ERDEN, A., “Batı Anadolu Türkmen Çadırları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, sy. 11 (1978): 73-89. ERÖZ, M., Yörükler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1991. GÜRBÜZ, O., “Türkiye’de Göçebe Mesken Örneği: Çadır”, Türk Coğrafya Dergisi, sy. 32 (1997): 185-195. KAVAS, K.R., “Mimariyi “Dokumak”: Anadolu-Batı Toros Göçerlerinde Çevre-Kültür İlişkisi”, Bilig, sy. 64 (2013): 231-258. KAYA, A.M. ve KARAGÖZ, H., “Denizli ve Çevresinde Avşar Türkmenleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 32 (2014): 29-66. KOŞAY, H.Z., “Türkiye Halkının Maddî Kültürüne Dair Araştırmalar Yapı ile İlgili Sözler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, sy. 2 (1957): 199-240. MEYDAN, A., Dünden Bugüne Sebil Yörükleri, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2016. ONUK, T., Osmanlı Çadır Sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998. ÖGEL B., Türk Kültür Tarihine Giriş, 6, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000. SÜMER, F., Oğuzlar, Ankara: AÜ. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1972. ÜYÜMEZ, M., “Emirdağ Topak Evi”, 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, (1993): 363-372. YALDIZKAYA, Ö.F., Her Yönüyle Emirdağ, Ankara: Ofset-Tipo Matbaacılık, 1986. YALDIZKAYA, Ö.F., “Türk Halk Edebiyatı ve Folklorunda Türkmen Çadırı Topakev”, I. Balıkesir Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Yayınları, (1999): 167-176. YALMAN, A.R., Cenubta Türkmen Oymakları, haz. Sabahat Emir, 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1977. YÖRÜKÂN, Y.Z., Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, haz. Turhan Yörükân, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002. http://emirdag.gen.tr/haber/iste-topak-ev-resmindeki-kadin-ve-hikayesi-4510, (15.07.2017). https://www.atlasdergisi.com/arsiv/kitaplar/yoldan-cikaran-levhalar-istanbul-canakkale-izmir/36/37/1 (10.07.2017).