Amerikan Belgelerine Göre 12 Mart Muhtırası’na Giden Yolda Haşhaş Sorunu

12 Mart Muhtırası’nın arkasında ABD’nin olduğu iddiası özellikle siyasi sol çevrelerce defalarca dillendirilmişti. Sol siyasetin yanı sıra 12 Mart Muhtırası’yla istifa etmek zorunda kalan Adalet Partisi Hükümeti yetkilileri de bu iddiaları güçlendirecek açıklamalar yapmışlardı. Türk Hükümeti yetkilileri ve muhalefet partilerine mensup milletvekilleri 12 Mart Muhtırası’nın arkasında ABD’nin olduğu fikrini açıkça dillendirirken, söz konusu döneme ait Amerikan raporlarında bu iddiaları güçlendiren bazı ifadeler yer aldı. Amerikalı yetkililere göre, Türk Hükümeti ile yaşanan başta haşhaş ekimi olmak üzere savunma ve dış politika konularında yaşanan anlaşmazlıklar, hükümetin düşmesi ile sonuçlanabilirdi. ABD Başkanı Richard Nixon, Türkiye’de haşhaş ekiminin yasaklanmasını siyasi bir saplantı haline getirmişti. Bu sebeple haşhaş sorunu ile özel olarak ilgileniyordu. Nixon, Türkiye’de haşhaş ekimine getirilecek olan yasağın ABD’de büyük bir toplumsal yaraya yol açan uyuşturucu sorununun tamamen sona erdireceğini düşünüyordu. Bu yüzden Türk Hükümeti’nden haşhaş ekiminin yasaklanmasını istedi. Başbakan Süleyman Demirel, Türk kamuoyundaki siyasi saygınlığı ve Türk çiftçisinin desteğini kaybetme endişesi ile bu isteği kabul etmedi. Bunun üzerine ABD yönetimi, Türk Hükümeti üzerinde yer yer tehditlere uzanan yoğun bir baskı politikası uyguladılar. Ancak Başbakan Süleyman Demirel ikna edilemedi. Söz konusu dönemde Başbakan Demirel, partisi içindeki muhalefet sebebiyle sık sık hükümet bunalımları yaşıyordu. Ülkede Amerikan karşıtı siyasi atmosferin ve karşıt görüşlü grupların çatışmalarının daha da  arttığı bir döneme girilmişti. Üst düzey ordu mensupları basın aracılığı ile Demirel ve Hükümeti ile ilgili uyarı ve şikâyetlerini dillendiriyorlardı. 12 Mart 1971’de Türk ordusuna mensup dört kuvvet komutanı, Başbakan Süleyman Demirel ve hükümetine bir muhtıra verdiler. Demirel, önce mücadele etmek istese de Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’ın çabalarıyla istifa kararı aldı. Böylece Amerikan çıkarlarına zarar vermeye başlayan Süleyman Demirel ve Hükümeti artık iktidardan düşmüş oldu. Yerine gelen Nihat Erim Hükümeti, ABD ile gerginleşmiş olan ilişkileri yumuşatma yönünde bir politika izledi. Nihat Erim Hükümeti, Temmuz 1971’de ABD’nin isteğiyle haşhaş ekimini yasakladı.

Poppy Issue On The Process Of March 12 Memorandum By The American Documents

Political leftist groups in Turkey, have been spoken many times, claiming that the United States is behind the March 12 March Memorandum. In addition to leftist politics, officials of the Justice Party Government, who had to resign with the March 12th Memorandum, made statements that would supporting these claims. While the Turkish government officials and MPs from opposition parties have clearly spoken of these ideas, there are some expressions in the American reports of that period that supporting these claims. According to American officials, disputes with the Turkish government on defense and foreign policy issues, especially the poppy planting, could have resulted in the government's fall.U.S President Richard Nixon, a ban on poppy cultivation in Turkey had made a political obsession. For this reason he was extraordinary interested in the poppy issue. Nixon, who will be brought to the ban poppy cultivation in Turkey, a major cause of the drug problem in the US social wounds he thought would end completely. Because of this, he wanted the prohibition of poppy cultivation from the Turkish Government. Prime Minister Süleyman Demirel did not accept this request with the political prestige of the Turkish public and the fear of losing the support of the Turkish farmer. U.S administration imposed an intense repression policy on the Turkish Government. But, Prime Minister Süleyman Demirel could not be persuaded. In this period, Prime Minister Demirel was often struggling with government crises because of the opposition within his party. The anti-American political atmosphere and the clashes of opposition groups have entered a process that has increased. Senior military officers expressed their warnings and complaints about Demirel and the Government through the press.             On March 12, 1971, the four commanders of the Turkish army gave a memorandum to Prime Minister Süleyman Demirel and his government. Although Demirel wanted to struggle first, President Cevdet Sunay took the decision to resign. Süleyman Demirel and his government have now fallen from power. The Nihat Erim Government, which replaced it, followed a policy of softening the tense relationship with the US. Nihat Erim Government banned poppy cultivation by order of the United States in July 1971.

___

  • Yayınlanmış Arşiv Belgeleri Foreign Relations of United States (FRUS) Diplomatic Papers Arşiv Belgeleri a) Foreign Relations Of The United States, 1964–1968, Cyprus; Greece; Turkey, Volume XVI. b) Foreign Relations Of The United States, 1969–1976, Volume XXIX, Eastern Europe; Eastern Mediterranean, 1969–1972. c) Foreign Relations of the United States, 1969–1976, Volume E–1, Documents on Global Issues, 1969–1972.
  • CIA Arşivi Belgeleri
  • CRAFT General CIA Records ve FOIA (Freedom Of Information Act) President’s Daily and Weekly Reports (1961-1969, 1969-1977) a) “Turkey Lifts Ban On Opium Poppy Cultivation” başlıklı CIA-RDP78S01932A000100070003-8 dosya numaralı belge. b) “Intelligence Memorandum- Turkey’s Ability To Curb Opium production 21 May 1970” başlıklı CIA-RDP85T00875R001100090023-2 dosya numaralı belge. c) “Turkey: Cracks in Alliance- 13 August 1968” başlıklı CIA-RDP79R00967A000800020006-6 dosya numaralı belge. d) CIA-RDP80-01601R000800230001-1 No.’lu CIA Belgesi, “John K. Cooley: Correspondent of the Christian Science Monitor, “Turks Affirm NATO Links Despite US Friction”, March 1971. e) CIA-RDP82S00205R000100180002-3 No.’lu CIA Belgesi, “Turkey’s Capability And Willingness To Collect The 1970 Opium Crop”, 16 June 1970. f) CIA-RDP80B01495R001400070010-8 1971 No.’lu CIA Belgesi, “Probable Attitude Of Nihat Erim Toward Opium Control”, March 22, 1971.
  • Resmi Yayınlar Dışişleri Bakanlığı Belleteni, “ABD’nin Dış İlişkileri Hakkındaki Rapor”, Sayı:78, Mart 1971, Ankara, s.96-98. Kitaplar ÇAĞRI Erhan, 1996, Beyaz Savaş: Türk-Amerikan İlişkilerinde Afyon Sorunu, Ankara. William Hale, 2014, Türkiye’de Ordu ve Siyaset Çev. Ahmet Fethi, Alfa Tarih, İstanbul. CEM İPEKÇİ, İsmail, 1977, Tarih Açısından 12 Mart, , Cem Yay., İstanbul. GÖNLÜBOL, Mehmet vd.,1996, Olaylarla Türk Dış Politikası, Siyasal Kitabevi, Ankara. ÖZATA, Murat 2017, Türk-Amerikan İlişkileri (1971-1984), İdeal Yay., İstanbul.