ÇEK YAPISALCISI JAN MUKAROVSKİ’NİN STANDART DİL İLE ŞİİRSEL DİL AYRIMI ÜZERİNDE BAZI DİKKATLER

Jan Mukarovski (d.11 Kasım 1891- öl.8 Şubat 1975) 1926’da kurulan Prag Yapısalcı ekolünün en verimli üyelerinden birisidir. Mukarovski Türk bilim çevrelerinde pek tanınmaz. Fakat o, özellikle edebiyat teorileri sahasındaki araştırmalarıyla etkili bir isimdir. Mukarovski standart dil ile şiirsel dil arasındaki ayrımı keşfeden, Hegelci öncüllerden hareketle tarihsel bilinç kavrayışı (historical perspective) ile yapı (structure), işlev (function), norm, değer (value) ve yorumun sonsuzluğu kavramlarını sistematik bir şekilde açıklayan bir edebiyat teorisyenidir. Başta yapı kavramı olmak üzere, Mukarovski’nin sınırlarını çizdiği ve ilk defa tanımladığı bu kavramlar Batı dünyasında çağdaş metin analiz yöntemlerinde üzerinde en çok durulan kavramlardır. Hatta 20. Yüzyılın en etkili metin analiz yöntemlerinden yapısalcılık terimini (structuralism) ilk kullananlardan birinin Mukarovski olduğu ifade edilmektedir. Mukarovski’nin sınırlarını çizdiği yukarıdaki kavramlar, sadece Çek yapısalcılığı için değil; aynı zamanda 20. Yüzyıl edebiyat teorileri için de önemli kavramlardır. Bu makalede önce Çek yapısalcılığının tarihsel ve sosyal bağlamı ele alınmış, ardından Mukarovski’nin geliştirdiği önemli kavramlardan standart dil-şiirsel dil ayrımı Türk edebiyatından örneklerle kısaca açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mukarovski, Çek yapısalcılığı, standart dil, edebi dil, ön plana çıkarma, arka plana alma

PDF

___

Ahmet Haşim (2007). Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar, Piyale (Haz. Sabahattin Çağın), Çağrı Yayınları, İstanbul.
Al-Mihimdy, Afad Sami Salih (2006). Syntactic Analysis of John Milton Sonnets (bylt), University of Baghdad.
Çakırel, Merve (2011). Jan Mukarovski’nin The Poet and The Studies of Poetic Designation Adlı Makalesinin Türkçeye Çevrilmesi, (blt), Balıkesir.
De Sausssure, Ferdinand (1985). Genel Dilbilim Dersleri (Çev. Berke Vardar), Ankara.
Jakobson, Roman (1981). What is Poetry?, Selected Writings, vol.3, The Hague-Paris-New York-Mouton.
Jakobson, Roman (2001). Linguistics and Poetics, The Norton Anthology of Theory and Ciriticsm (ed. Vincent B. Leitch), New York.
Mehmet Rıfat (1982). Prag Dilbilim Çevresi, Yazko Çeviri, nr.6, Mayıs-Haziran, İstanbul.
Mehmet Rıfat (2008). Yaklaşımlarıyla Eleştiri Kuramcıları, Sel Yayıncılık, İstanbul.
Moran, Berna (1991). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, Cem Yayınevi, 8. Baskı, İstanbul.
Mukarovsky, Jan (1970). Standard Language and Poetic Language, ın Linguistic and Poetic Style (ed. D.Freeman), New York.
Mukarovsky, Jan (1977). The World and Werbal Art, New Haven and London, Yale University Press.
Özsarı, Mustafa (2006). Edebî Dilin Boyutları, Türk Dili, nr. 650, Şubat 2006, Ankara.
Wellek, René (1993). Edebiyat Teorisi (Çev. Ömer Faruk HUYUGÜZEL), Akademi Kitabevi, İzmir.
Wellek, René (1977). Foreword, The World and Werbal Art-Selected Essays by Jan Mukarovsky, New Haven and london, Yale University Press, New York.
Zima, Peter V (1999). The Philosopy of Modern Literary Theory, The Athlone Press, London.
http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Prague_Linguistic_Circle