Abdurrahman El-Caberti ve Giovanni Reggio'nun Anlatı- larında "Kahire Kale Katliamı" (Mart 1811) ve Memlükle- rin Mısır'dan Tasfiyesi

Modern Mısır tarih yazıcılığında farklı kurumlar, gelenekler, süreçler yerine kurucufigürler/önderler üzerinden okumak yönünde güçlü bir gelenek vardır. Tarih yazıcılığına da egemen olan bu geleneğe göre Mehmed Ali Paşa Mısır'daki 'ecnebi' egemen, Osmanlılara karşı Mısır Arap ruhunun direnişini temsil etmiş ve Mısır kimliğini harekete geçirmişti. Ayrıca geleneksel bir cemiyete Avrupa fikir ve müesseselerini ithal etme yönünde cesaret de göstermişti. Oysa iktidar ilişkileri açısından, Mehmed Ali Paşa'nın "Aydınlıkçı" kimliğine çoğu kez politik muhaliflerini acımasızca tasfiye eden despotik bir portre eşlik etmiştir.Bu makalenin konusunu oluşturan ve Memlüklerin Mısır'daki tarihi-siyasi varlığına son veren Mart 1811 tarihli Kahire Kale Katliamı'nın planlayıcı ve icracısı da nitekim Kavalalı Mehmed Ali Paşa'dır. 1811 yılında Paşa, Hicaz'ı işgal eden Vehhabilere karşı Babıali'nin elindeki yegane silahı oluşturuyordu. Nitekim Kale Katliamı da Vehhabileri tenkil için Cidde valiliğine atanan oğlu Tosun Paşa'nın tayini şerefine 1 Mart'ta Kahire Kalesi'nde düzenlenen merasim gününde icra edilmişti. Mehmed Ali Paşa'nın bu ilk ve en büyük siyasî tasfiye operasyonu bu monografinin merkezini oluşturacaktır. Bunun için Caberti'nin bilinen Tarih'inin yanı sıra o sıralar Kahire'de bulunan ve İngiltere'nin bölgedeki ajanlarından olan Giovanni Reggio'nun mektubu ve ilgili Osmanlı ve İngiliz arşiv malzemesinden istifade edilecektir.

"Cairo Citadel Massacre (March 1811)" in Abd al-Rahman Al- Jabarti and Giovanni Reggio's Narratives (March 1811) and the Elimination of Mamluks

There is a strong emphasize for the constituent figures/leaders instead of different institutions, traditions and processes in the modern Egypt historiography. According to this trend, dominated in the historiography, Muhammad Ali Pasha represents the spirit of Egyptian resistance against the Ottomans -'foreign' rulers and motivates the Egyptian identity. Muhammad Ali is known to have imported European ideas and institutions, challenging and reforming the traditional society. However, in terms of power relations, a despotic portrait accompanied his "enlightened" identity, because he often ruthlessly eliminated his political opponents.The subject of this article is toward the Citadel Massacre in Cairo (March 1811) planned and committed by Muhammad Ali Pasha, which brought to the end to the historical-political power of Mamluks in Egypt. In 1811, The Pasha was the only political weapon in the hands of the Sublime Porte against the Wahhabis who occupied the Hijaz. In fact, the Castle Massacre was made in the celebration day in honor of his son, Tosun Pasha, who had been appointed governor of Jeddah. Muhammad Ali Pasha's the first and largest political eliminationis formed in the center of this research. In this study it is used also the Al-Jabarti's famous historian work, 'Aca'ibü'l-Âsâr fi'l-Tarâcim ve'l-Ahbâr (History of Egypt), the letters of Giovanni Reggio, a British agent in Cairo and archival materials from the Ottoman and British archives related to the subject.

PDF

___

İngiltere Milli Arşivi (NA):
FO 142/1
FO 78/73
WO 1/349
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):
Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HAT)
344/19635, 1320/51478, 1176/46442 K, 344/19635 İ.
Cevdet Dahiliye (C. DH.)
123/6105
Mısır Mühimme Defterleri
A.DVNS.MSR.MHM.d 10
A.DVNS.MSR.MHM.d 11
Kitap ve Makaleler
al-Jabarti, A. (1994). Abd al-Rahman al-Jabarti's History Egypt, C. 4, (Çev.: D. P. Little), Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 178-179.
Abul-Magd, Z. A. (2008). Empire and its Discontents: Modernity and Subaltern Revolt in Upper Egypt, 1700-1920. Basılmamış Dok- tora Tezi, Washington: Georgetown University.
Altundağ, Ş. (1943). Kavalalı Mehmed Ali Paşa hakkında kısa bir etüd. A. Ü. D. T. C. Fakültesi Dergisi, 1, 2, 33-45.
Altundağ, Ş. (1957). Mehmed Ali Paşa. İA, MEB, C. 7, 566-579.
Anderson, M. S. (2010). Doğu Sorunu 1774-1923. (Çev.: İdil Eser). İstanbul: YKY.
Ayalon, D. (1960). Studies in al-Jabarti I, notes on the transformation of Mamluk Society in Egypt under the Ottomans. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 3, 3, 275-325.
Best, G. (1982). War and Society in the Revolutionary Europe 1770- 1870, Leicester: Leicester University Press.
Beydilli, K. (2003). II. Mahmud. İA, TDV, C. 27, 352-357.
Beydilli, K. (2007). Nizâm-ı Cedîd. İA, TDV, C. 33, 175-178.
Beydilli, K. (2009). Selim III. İA, TDV, C. 36, 420-425.
Câbî Ömer Efendi. (2003). Câbî Târihi. C.2. (Haz.: Mehmet Ali Bey- han). Ankara: TTK.
Çelik, Y. (2010). Nizâm-ı Cedid'in niteliği ve III. Selim ile II. Mah- mud devri askeri reformlarına dair tespitler (1789-1839). Seyfi Kenan, (Ed.), Nizâm-ı Kâdîm'den Nizâm-ı Cedîd'e III. Selim ve Dönemi içinde (s. 565-590). İstanbul: İSAM Yayınları.
Çelik, Y. (2013). Şeyhü'l- Vüzera Koca Hüsrev Paşa, İkinci Mahmut Devrinin perde arkası. Ankara: TTK.
Driault, E. (2013). Napoleon'un Şark siyaseti; Selim-i Salis, Napoleon, Sebastiani ve Gardane. (Çev. Köprülüzade M. Fuad), (Çeviriya- zı: Selma Günaydın). Ankara: TTK.
Erdem, Y. H. (2004). Osmanlı'da köleleğin sonu 1800-1909. (Çev. B. Tırnakçı), İstanbul: Kitap Yayınları.
Fahmy, K. (1998). The Era of Muhammed Ali Paşa, 1805-1848. In M. W. Daly, (Ed.), The Cambridge history of Egypt, c. 2 (pp. 139- 179). Cambridge: Cambridge University Press.
Fahmy, K. (2010). Paşanın adamları Kavalalı Mehmed Ali Paşa, ordu ve modern Mısır. (Çev. Deniz Zarakolu). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Fahmy, K. (2016). Egypt: 5. Empire (Mehmed Ali Dynasty). In John M. MacKenzie, (Ed), The encyclopedia of empire (pp. 1-3) John Wiley and Sons.
Finati, G. (1830). Narrative of the life and adventures Giovanni Finati. (İtalyanca'dan Çev. William John Bankes), C. 1. London: John Murray Press.
Güner, S. (2013). Osmanlı Arabistanında kıyam ve tenkil Vehhâbî - Suûdîler (1744 -1819). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Güner, S. (2015). Londra'da bir Memlük Beyi: Muhammed Bey Elfî (Ekim-Aralık 1803). Akademik Bakış, 9 (17), 41-69.
Güner, S. Mısır'ın son Memlük Beyleri (1801-1806). CTAD, 22, 227- 266.
Halil Nuri Bey. (2015). Nûrî tarihi. Seydi Vakkas Toprak (Haz.). An- kara: TTK.
Hathaway, J. (1995). The military household in Ottoman Egypt. Inter- national Journal of Middle East Studies, 27 (1), 39-52.
Hathaway, J. (1999). The household: An altarnative framework for the military society of eigteenth century Ottoman Egypt. Oriente Moderno, 18 (79), 57-66.
Hathaway, J. (2002). Osmanlı Mısırı'nda hane politikaları Kazdağlı - ların yükselişi. (Çev. N. Özsoy). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Ya- yınları.
Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu tarihi. (Çev. N. Epçeli, K. Beydilli). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Karal, E. Z. (1988). Osmanlı tarihi. C. 5. Ankara: TTK.
Karal, E. Z. (tsz). İngiltere'nin Akdeniz hakimiyeti hakkında vesikalar. 1798-1805. TarihVesikaları, I/2, 123-134.
Kurşun, Z. (1998). Necid ve Ahsâ'da Osmanlı hâkimiyeti Vehhâbî Ha reketi ve Suûd Devleti'nin ortaya çıkışı. Ankara: TTK.
Kutluoğlu, M. H. (2002). Kavalalı Mehmed Ali Paşa. İA, TDV, C. 25, 62-65.
Lucassen, J. - Zürcher, E. J. (2003). Zorunlu askerlik ve direniş: Tarihi çerçeve. Erik Jan Zürcher (Ed.), (Çev. M. T. Akad), Devletin silahlanması Ortadoğu'da ve Orta Asya'da zorunlu askerlik (1775-1925) (s.1-22). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Ya- yınları.
Manley, D. - Rée, P. (2001). Henry Salt, artist traveller, diplomat, egy - ptologist. London: Libri.
Mcgregor, A. J. (2006). A military history of Modern Egypt: From the Ottoman Conquest to the Ramadan War. London: Praeger.
Marriot, J.A.R. (1917). The eastern question an historical study in Eu - ropean diplomacy. Oxford: Clarendon Press.
Marsot, A. L. (1984). Egypt in the Reign of Muhammad Ali. Cambrid- ge: Cambridge University Press.
Mengin, F. (1823). Histoire de l'Egypte Sous le Gouvenement de Mo - hammed Aly, C. 1. Paris: Chez Arthur Bertran.
Mouriez, P. (1857). Histoire Méhémet Ali: Vicerei d'Egypte. C.1. Le Chappe.
Pipes, D. (1981). Slave Soldiers and Islam: The Genesis of a Military System. Londra.
Poole, S. L. (1959). Lord Stratford'un Türkiye hatıraları. (Çev. C. Yü- cel). Ankara: TTK.
Raif, R. (2014). Mısır meselesi. Ali Akyıldız, Zekeriya Kurşun (Haz.) Osmanlı Arap Coğrafyası ve Avrupa Emperyalizmi (s. 343- 489). İstanbul: İşbankası Kültür Yayınları.
Sertoğlu, M. (1971). Mufassal Osmanlı Tarihi. C. 5. İstanbul: Güven Basımevi.
Shaw, S. (1971). Between old and new, The Ottoman Empire under Sultan Selim III, 1789-1807. Cambridge: Harvard University Press.
Shaw, S. (1962). The financial and administrative organization and de- velopment of Ottoman Egypt, 1517-1798. Princeton: Princeton University Press.
Toledano, E. R. Muhammad Ali Pasha. EI2, C. 7, 423-431.
Toussoun, O. (1932-1933). La fin des Mamlouks. Bulletin de l'Institut d'Egypte, 15, 187-205.
Yeşil, F. (2010). İstanbul önlerinde bir İngiliz filosu: Uluslararası bir krizin siyasî ve askerî anatomisi. Seyfi Kenan, (Ed.). Nizâm-ı Kadîm'den Nizâm-ı Cedîd'e III. Selim ve dönemi (s. 391-494). İstanbul: İSAM.
(1822). Cairo. The Edinburgh Gazetteer or geographical dictionary, C. 2, Edinburgh: Archibald Constanble and Co., 18-21.
(1824). Letters From East No: V. The new monthly magazine and lite- rary journal, C. 10. London: Henry Colburn, 560-568.
http://www.rotherhamweb.co.uk/h/gknight.htm
http://www.historyhome.co.uk/people/gallyk.htm