Cansel POYRAZ AKYOL, İbrahim Emre SUGEL

TOPLUMSAL HAFIZA VE FAİLİ MEÇHULLER ÜZERİNE BİR DENEME: 90’LAR TÜRKİYE’Sİ

Toplumsal bellek ve medya çatısı altındaki bu araştırmada 90’lı yıllarda Türkiye’de yaşanan faili meçhullerin bir hafıza mekânı / ara bellek olan medya materyalleri üzerinden eleştirel okuması yapılmıştır. Araştırmada boş gösteren ve efendi gösteren arasındaki diyalektik ilişki gözler önüne serilerek Türkiye’nin medya materyalleri üzerinden hatırlama pratiğinde iz sürülmüştür. Bu iz sürme işlemi kapsamında araştırmanın temel amacı ise, Türkiye’de yaratılan ötekilik halleri ve kimlik çatışmaları üzerinden görünür kılınan şiddet olgusunun eleştirisiyle birlikte demokratikleşmeye katkı koymak ve ana akım medyanın üstlendiği veya üstlenemediği rolü gözler önüne sermektir. Bu bağlamda araştırmada nitel desen kullanılmış, amaçlı örneklem çerçevesinde dönemin yüksek tirajlı ana akım gazetelerinde yer alan manşet haberler Lacan’ın efendi gösteren matrisiyle birlikte nitel betimsel analize tabi tutulmuştur. Araştırmada toplumsal belleğin bileşkesine ulaşabilmek ereğiyle dönemin alternatif medyası olan Limon, Leman dergilerinde yer alan amaçlı örneklem çerçevesinde belirlenmiş olan karikatürlerde Barthes’ın studium modellemesiyle semiyotik analizle irdelenmiştir. Elde edilen bulgular içerisinde ötekilik ekseninde laik/seküler/aydın - muhafazakâr/radikal islamcı ötekililiği, alevi/sol ideoloji/aydın - milliyetçi/muhafazakâr/radikal islamcı ötekililiği ve Kürt/sol ideoloji/aydın – milliyetçi/Türk/muhafazakâr ötekililikleri görülmüştür. Bu ötekilikler üzerinden ana akım medyada haberlerin servis edilişine yönelik yapılan eleştirel okuma çerçevesinde ise Türkiye’nin şiddetle olan imtihanına ilişkin olarak şiddet - linç topolojisi oluşturulmuş ve bir eleştirel okuma modeli olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Toplumsal hafıza, Medya, 90'lar Trükiye'si, Faili meçhuller, şiddet-linç topolojisi

AN ASSAY on SOCIAL MEMORY and UNKNOWN PERPERATORS: 90’S TURKEY

In this research, which is under the umbrella of social memory and media, a critical reading of unkown perperator who lived in Turkey in the 90’s was made through the space/buffer. In the research, the dialectical relations between the empty signifier and the master signifier were revealed, and it was traced in Turkey’s practice of remembering through media materials. The main purpase of the research within the scope of this stalking process is to contribute to democratization with the criticism of the violence phenomenon made visible through the states of otherness and identity conflicts created in Turkey and to reveal the role that the mainstream media has or has not assumed. In this context, the qualilative design waz used in the research, and the headline news in the mainstream newspapers of the perios were subjected to qualilative descriptive analysis,together with Lacan’s matrix showing the master signifier,within the framework of purposive sampling. In the research,with the aim of reaching the resultant of social memory,the cartoons which were determined within the framework of purposive sampling in the alternative media of the period, The Limon and The Leman,were analyzed with Barthes’s studium modeling and seniotic analysis. Within the findings obtained, secular/intellectual - conservative/radical Islamic otherness and Kurdish/left ideology/intellectual - nationalist/conservative/radical Islamic otherness, alevi/left-ideology/intellectual - nationalist/conservative/radical Islamic otherness and Kurdish/left ideology/intellectual in the axis of otherness nationalist/Turkish/conservative otherness was seen. Turkey’s violence-lynching topology was created and presented as a critical reading model within the framework of critical reading for the presentation of news in tje mainstream media through these otherness.

Keywords:

Social memory, 90's Turkey, media, Unknown perperators, Violance-lynch topology,

PDF

___

Açıkel, S. Y. (2014, Ocak). Linç kültürü ve milliyetçilik üzerinden Türkiye’ye bakmak [Bildiri sunumu]. Genç Araştırmacılar Tartışıyor, Siyasi İlimler Türk Derneği VIII. Lisansüstü Konferansı Bildirileri Seçkisi, Ankara.
Adorno, T. ve Horkheimer M. (1995). Aydınlanmanın diyalektiği. (Çev. N. Ülner). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Akhan, A. (2022). 1980 Darbesi’nin Batı ülkelerindeki yankıları, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 45-65. https://doi.org/10.30803/adusobed.1062466
Akyol, C. P. (2022). Zamanın sabrı faili meşhur doksanlar. İstanbul: Destek Yayınları.
Alkan, F. ve Erdem, R. (2021). Etnosentrizm ve meslek merkezcilik: kavramsal bir değerlendirme, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(30), 635-651. https://doi.org/10.21076/vizyoner.702317
Althusser, L. (2000). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Çev. Y. Alp ve M. Özışık). İstanbul: Birikim Yayınları.
Assman, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (Çev. A. Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Baker, U. (1995). Medyaya nasıl direnilir. 15 Eylül 2022 tarihinde https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-68-69-aralik-ocak1995/2268/medyaya-nasil-direnilir/4590 adresinden edinilmiştir.
Baker, U. (2015a). Kanaatlerden imajlara duygular sosyolojisine doğru. (Çev. H. Abuşoğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
Baker, U. (2015b), Sanat ve arzu, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan romana. (Çev. C. Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Barthes, R. (1979). Göstergebilim ilkeleri. (Çev. B. Vardar ve M. Rıfat) Ankara: Kültür Bakanlığı. Başçı, E. (2017). Küreselleşen dünyada etnosentrizm: Üniversite öğrencileri üzerine yapılan bir saha araştırması, International Journal of Academic Value Studies (Javstudies), 3(16), 286-293. DOI : 10.23929/javs.620
Benjamin, W., Direk, Z., Çelebi, A., Derrida, J., Hamacher, W., Agamben, G., Cover, R. M. (2010). Şiddetin eleştirisi üzerine. (Çev. E. Göztepe, Z. Göztepe, F. B. Aydar). İstanbul: Metis Yayınları.
Bircan, U. (2015). Roland Barthes ve göstergebilim, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 13(26), 17-41.
Bora, T. (2008). Türkiye’nin linç rejimi. İstanbul: Birikim Yayınları.
Bürger, P. (2019), Avangard kuramı. (Çev. E. Özbek ve Ş. Öztürk). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çoban, B. (2008). Toplumsal iletişim sürecinde “öteki” ve söylemsel-epistemik şiddet. Communication in Peace/Conflict in Communication (39-45). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi.
Dede, A. (2019). Küresel toplumsal hareketlerin başka dünya talebi, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(14), 21-39.
Deleuze, G. ve Guattari, F. (1990). Kapitalizm ve şizofreni 1, göçebe bilimi incelemesi: Savaş makinası. (Çev. A. Akay). Ankara: Bağlam Yayınları.
Duranay, H. (2014). Yükselen ağ toplumu ve “şimdi”yi anlamak.15 Şubat 2022 tarihinde https://www.yeniduzen.com/yukselen-ag-toplumu-ve-simdiyi-anlamak81436h.htm adresinden edinilmiştir.
Duranay, H. (2017). Ağ toplumu ve imajları özgürleşmiş bir iletişim olanağı mı?. Centre of Research and Communication for Peaces (59-65). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi.
Duranay, H. (2023). Americano, spaghetti western & beyaz adam mitinin çöküşü…. 15 Ocak 2023 tarihinde https://www.reportare.com/kose-yazilari/americano-spaghetti-western-beyaz-adam-mitinin-cokusu/?fbclid=IwAR0McTj1fJoAa9Nsl0_5pzjCxcfZmBe98wbfKnn8pruFSH9jnZ0ssoEPRPY adresinden edinilmiştir.
Fiske J. (2003). İletişim çalışmalarına giriş. (Çev. S. İrvan). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Fliche, B. (2016). L şeması-r şeması: Lacan topolojisine bir giriş, Libido, 36-40.
Foucault, M. (1992). Hapishanenin doğuşu. (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: İmge Kitapevi.
Foucault, M. (2013). Güvenlik, toprak, nüfus. (Çev. F. Taylan). İstanbul: Bilgi Yayınları.
Foucault, M. (2014). Özne ve iktidar. (Çev. I. Ergüden ve O. Akınhay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Foucault, M. ve Chomsky N. (2005). İnsan doğası/iktidara karşı adalet-Foucault ve Chomsky tartışıyor. İstanbul: BGTST Yayınları.
Gambetti Z. (2009). İktidarın dönüşen çehresi: neoliberalizm, şiddet ve kurumsal siyasetin tasfiyesi, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 0(40), 145-166.
Gramsci, A. (1986). Hapishane defterleri. (Çev. K. Somer). İstanbul: Onur Yayınları.
Halbwachs, M. (2021). Hafızanın toplumsal çerçeveleri. (Çev. B. Uçar). Ankara: Heretik Basın Yayın.
Hall, S. (2017). Temsil: Kültürel temsiller ve anlamlandırma uygulamaları. (Çev. İ. Dündar). İstanbul: Pinhan Yayınları.
Herman, E. ve Chomsky N. (2012). Rızanın imalatı, kitle medyasının ekonomi politiği. (Çev. E. Abadoğlu). İstanbul: BGST Yayınları.
İlter, T. (2006). Modernizm, postmodernizm, postkolonyalizm: ben-öteki ilişkileri ve etnosentrizm, Küresel İletişim Dergisi, (1), 1-14.
İnce, G. B. (2010). Medya ve toplumsal hafıza, Kültür ve İletişim Dergisi, 13(1), 9-29.
İslami terör korkutuyor!. (1990, 8 Ekim). Sabah, 1
Kahpe suikast. (1993, 25 Ocak). Sabah, 1
Kanlı Cuma. (1993, 3 Temmuz). Sabah, 1
Kara gün / Türk İslam komandoları üstlendi. (1990, 8 Mart). Sabah, 1
Karaarslan, F. (2021). Toplumsal hafıza hatırlamanın ve unutmanın sosyolojisi. İstanbul: Ketebe Yayınları.
Lacan, J. (2013). Psikanalizin dört temel kavramı. (Çev. N. Erdem). İstanbul: Metis Yayınları.
Laclau, E. (2012). Evrensellik, kimlik ve özgürleşme. (Çev. E. Başer). İstanbul: Birikim Yayınları.
Leman (1992). Musa Anter Cinayeti Karikatürü. 18 Aralık 2022 tarihinde https://www.cizgidiyari.com/forum/leman/110366-leman-sayi-0046-29-eylul-1992-a.html adresinden edinilmiştir.
Leman (1993). Sivas Katliamı Karikatürü. 18 Aralık 2022 tarihinde https://www.cizgidiyari.com/forum/leman/109105-leman-sayi-0086-05-temmuz-1993-a.html adresinden edinilmiştir.
Leman (1993). Uğur Mumcu Cinayeti Karikatürü. 18 Aralık 2022 tarihinde https://www.cizgidiyari.com/forum/leman/108447-leman-sayi-0064-01subat-1993-a.html adresinden edinilmiştir.
Limon (1990). Çetin Emeç Cinayeti Karikatürü. 18 Aralık 2022 tarihinde https://www.cizgidiyari.com/forum/limon/106034-limon-sayi-210-15-mart-1990-a.html adresinden edinilmiştir.
Limon (1990). Doç. Dr. Bahriye Üçok Cinayeti Karikatürü. 18 Aralık 2022 tarihinde https://www.cizgidiyari.com/forum/limon/116224-limon-sayi-240-11-ekim-1990-a.html adresinden edinilmiştir.
Marx, K. (2003). Kapital: Cilt 1. (Çev. A. Bilgi). Eriş Yayınları.
Marx, K. ve Engel, F. (2018). Komünist manifesto. (Çev. T. Bora). İstanbul: İletişim Yayınları.
Marx, K. ve Engels, F. (1992), Alman ideolojisi. (Çev. S. Belli). Ankara: Sol Yayınları.
Musa Anter öldürüldü!. (1992, 21 Eylül). Hürriyet, 1
Musa Anter öldürüldü!. (1992, 21 Eylül). Milliyet, 1
Mutlu, E. (2012). İletişim sözlüğü. Ankara: Sofos.
Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. (Çev. M. Özcan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Orhon, G. (2020). Cisimleşmiş bellek, yaşayan nesne: Eşya, ev, müze. Gökcisimleri Üzerine (51–59). İstanbul: Arter Yayınları.
Özdoyran, G. (2020). Stuart Hall, totem-nesnesiz kimlikler ve hayali/imgesel temsiller, Trt Akademi, 5(10), 470-489.
Özyürek, E. (2020). Türkiye’nin toplumsal hafızası. İstanbul: Şişli.
Purvis, T. ve Hunt, A. (2014). Söylem, ideoloji, söylem, ideoloji, söylem, ideoloji…, (Çev. S. Coşar), Moment Dergi, 1(1), 9-36. https://doi.org/10.17572/mj2014.1.936
Sugel, İ. E. (2021). Sokak sanatının kullanımı ve kamusal alanın dönüşümü: Lefkoşa Suriçi örneği [yüksek lisans tezi]. Doğu Akdeniz Üniversitesi.
Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Ünal, E. (2017). Lacancı söylem kuramı: Histeriğin söylemine dair bir vaka örneği, Ayna Klinik Psikoloji Dergisi, 4(2), 10-25. https://doi.org/10.31682/ayna.470702
Zizek, S. (2011). Kırılgan temas. (Çev. T. Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.