Kiziroğlu Mu, Mısıroğlu Mu? Hasım Mı, Hısım Mı? Köroğlu’nun Anadolu ve İran Türkleri Anlatmalarında Bir Kahramanın İsim ve Rol Karmaşası

Türk Dünyası adı verilen büyük coğrafyada başta Oğuz Türkleri olmak üzere Kıpçak ve Karluk gruplarında ve bu Türk gruplarıyla siyasi ve kültürel ilişkide bulunmuş komşu milletlerin anlatı geleneklerinde görülen ve bu denli geniş bir coğrafyaya yayılan tek destan Köroğlu’dur. Türk lehçelerinde kör kişinin oğlu anlamına gelen Köroğlu ya da mezarın oğlu anlamındaki Goroğlu kelimeleriyle adlandırılan bir kahramanın etrafında teşekkül eden Köroğlu Destanı’nda, etrafında topladığı Delileriyle/Keleşleriyle birlikte Çamlıbel’de bir düzen kuran Köroğlu’nun, hem kendisinin hem de Delilerinin Çamlıbel dışındaki dünyaya seferleri anlatılmaktadır. Bu inceleme Anadolu ve İran Türkleri anlatmaları temelinde söz konusu destanın bir kahramanı olan Mustafa Bey’le sınırlandırılmıştır. Destanın Anadolu varyantlarında bazen Köroğlu’nun “hısmı”; bazense “hasmı” olarak geçen ve sadece Kiziroğlu namıyla anılan Mustafa Bey, İran Türkleri anlatmalarında Kiziroğlu namı dışında Kahire Paşası Mısıroğlu ya da Teke Türkmenli namıyla anılmakta ve Anadolu’da olduğu gibi bu bölgedeki anlatmalarda da Mustafa Bey, Köroğlu’nun bazen “hısmı” bazen de “hasmı” durumundadır. Bu bağlamda incelemede Köroğlu Destanı’nın çeşitli kollarında Kiziroğlu ve Mısıroğlu namlarıyla anılan Mustafa Bey’in, hem adındaki hem rolündeki hem de hüküm sürdüğü bölgedeki karmaşa, söz konusu destanın Anadolu ve İran metinleri örnekleminde ele alınacaktır.

Is it Kiziroghlu or Misiroghlu? Is it a Foe or a Kin? Name and Role Complexity of A Hero in the Koroghlu Narratives among Anatolian and Iranian Turks

Koroghlu is the only epic story that is widely known among Kipchaks and Karluks, especially the Oghuz Turks, and the neighbouring nations who had political and cultural relations with these Turkic groups in the great geography called the Turkic World Koroghlu Epic, which is formed around a hero named Koroghlu, which means "the son of a blind person" or "Goroglu" meaning “the son of the tomb”, Koroghlu, who established an order in Camlibel with his warriors fights the enemies outside of Camlibel. This study is limited to an analysis on Mustafa Bey, a hero of the epic in question, based on the Anatolian and Iranian Turks variants. In the Anatolian variants of the epic story, Mustafa Bey, who is sometimes referred to as Kiziroghlu and sometimes as Koroghlu's "kin" and sometimes "his enemy", is also referred to as "Cairo Pasa Misiroghlu" or "Teke Turkmenli" in Iranian Turks variants other than Kiziroghlu. As in Anatolian variants of the story, Mustafa Bey is sometimes the "kin" and sometimes the "enemy" of Koroghlu in the variants among Iranian Turks. In this study, the confusion about Mustafa Bey, known as Kiziroghlu and Misiroghlu in various branches of the Koroghlu Epic, both in his name, in his role, and the region he ruled in the epic story, is examined in the sample of the Anatolian and Iranian texts of the epic in question.

PDF

___

Abbaslı, İ. [haz.] (2005). Koroğlu (Paris nüshesi). (2. Baskı), Şark-Garp.
Aça, M. (2014). Köroğlu bibliyografyası üzerine bir deneme. Tüfek İcad Oldu Mertlik Bozuldu-Köroğlu Kitabı, (Haz. M. Sabri Koz), (539-584), Kitabevi Yayınları.
Aktaş Yasa, A.; Duranlı, M,; Uçkun, R. (Ed.), Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu çalışmalarının dünü, bugünü, yarını uluslararası çalıştayı (129-150), AİBÜ BAMER Yayınları.
Altınok, B. Y. (2008). Köroğlu İle Kiziroğlu Mustafa Orta Anadolu’da (Resmî belgelere ve Köroğlu’nun yeni bulunan şiirlerine göre). Türk kültürü ve Hacı Bektaş Velî, 48, 215-224.
Arslan, M. (1997). Köroğlu destanı’nın Türkmen versiyonu üzerine mukayeseli bir inceleme. (Tez No.64305) [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/sistemGiris.jsp Bahadır, S. (2017). Köroğlu’nun Artvin iline bağlı Şavşat rivayeti ve Ardanuç yansımaları. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları dergisi, 11, 168-181.
Barazandeh Türk, A. (2017). Geçmişinden günümüze İran’da Köroğlu. Yasa, Azize Aktaş; Duranlı, Muvaffak; Uçkun Rabia. (Ed.), Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü ve Yarını Uluslararası Çalıştayı (s. 403-408), AİBÜ BAMER Yayınları.
Bekki, S. (2012). Türkiye’de epitetler üzerine yapılan çalışmalar ve Köroğlu’nun bir şiirinin tahlili. Millî Folklor, 95, 202-214.
Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı. (2. Baskı). Adam Yayınları. Chodzko, Alexander. (1842). Specimen of the popular poetry of Persia, as found in the adventures and improvisations of Kurroglou, the bandit-minstrel of Northern Persia, and in the songs of the people inhabiting the shores of the Caspian Sea; orally collected and translated, with philological and historical notes. Printed for the Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland.
Duymaz, A. (2017). Türkiye’deki Köroğlu çalışmalarının dünü, bugünü ve geleceği (bilimsel eserler). Yasa, Azize Aktaş; Duranlı, Muvaffak; Uçkun Rabia. (Ed.), Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü, Yarını Uluslararası Çalıştayı (s. 129-150), AİBÜ BAMER Yayınları.
Ekici, M. (2004). Türk dünyasında Köroğlu (ilk kol)-(inceleme ve metinler). Akçağ Yayınları.
Enveri, E., Özkaya, İ., Alin, K. (2011). Âşıklık geleneği ve Murat Çobanoğlu (hayatı, sanatı ve şiirleri). Kars Belediyesi Kültür Yayınları.
Gültekin, M. (2017). Türkiye’de Köroğlu derlemeleri ve metin yayınları üzerine bir değerlendirme. Yasa, Azize Aktaş; Duranlı, Muvaffak; Uçkun Rabia. (Ed.), Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu Çalışmalarının Dünü, Bugünü, Yarını Uluslararası Çalıştayı (s. 113-128), AİBÜ BAMER Yayınları.
Gün, F. (2016). Hemedanlı Âşık Heyder ve hikâye repertuvarı üzerine bir inceleme. (Tez No.428097) [Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/sistemGiris.jsp İsmayılova, E. (2017). ‘Koroğlu’ dastanında Giziroğlu Mustafa Bey (Azerbaycan ve Türkiye variantları esasında), Azerbaycan Şifahi Halg Edebiyatına Dair Tetgigler, 1(50), 77-86.
Kafkasyalı, A. (2009). İran Türk âşıkları ve millî kimlik. (2. Baskı). Salkımsöğüt Yayınları.
Karadavut, Z. (2002). Köroğlu’nun ortaya çıkışı. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
Kırbaşoğlu, F. (2000). Köroğlu destanı’nın Özbek varyantları üzerine bir araştırma -Göroğlu’nun doğuşu, Yunus Peri, Hasanhan, Miskal Peri, Avazhan, Göroğlu’nun ölümü- (inceleme - metinler) 2 cilt. (Tez No.94112) [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ sistemGiris.jsp Mahir, B. [anl.] (1973). Köroğlu destanı. Kaplan, Mehmet; Akalın, Mehmet; Bali, Muhan [drl.]. Atatürk Üniversitesi Yayınları. Nasırî, A. (1388/2009). Koroğlu der İran zemin. Yaran.
Özdamar, F. (2017). Köroğlu’nun İran Türkleri anlatmaları üerine Türkiye’de yapılan çalışmaların dünü, bugünü, yarını. Yasa, Azize Aktaş; Duranlı, Muvaffak; Uçkun Rabia. (Ed.), Bolu’dan Türk Dünyasına Köroğlu çalışmalarının dünü, bugünü ve yarını uluslararası çalıştayı, (s. 409-432), AİBÜ BAMER Yayınları.
Özdamar, F. (2019). Köroğlu’nun İran Türkleri anlatmaları üzerine bir inceleme. (Tez No.578246) [Doktora tezi, Ege Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/sistemGiris.jsp Şahin, H. İ. (2011). Türkmen destanları ve destancılık geleneği. (2. Baskı). Kömen Yayınları.
Şamil, A. [haz.] (2009). Koroğlu Dastanı (Eli Kamali arhivindeki variantlar). Nurlan.
Taşlıova, M. M. (2016). Köroğlu Oltu kolu (inceleme-metinler). Akçağ Yayınları.
TDK Sözlük (2021). https://sozluk.gov.tr/ [erişim tarihi: 07.05.2021] Tofikkızı, E. [haz.] (2005). Koroğlu. Seda.
Yakıcı, A. (2017). Türkiye’de Köroğlu çalışmalarının tarihi boyutu/ tarihi belgelerde Köroğlu konusunda yapılan çalışmaların dünü, bugünü ve yarını. Yasa, Azize.
Yazıcı, T. (1998). “Hoy”, TDV İslam ansiklopedisi, 18: 258, TDV Yayınları.
Yılmaz, T. [drl.]. (2011). Âşıklardan halk hikâyeleri I. Eğiten Kitap Yayınları.