Halife Hz. Ali ile Cenknâme Kahramanı Hz. Ali Arasında Mitik Dönüşüm

Tarihi 13. yüzyıla dayanan Hz. Ali cenknâmeleri Türk halk edebiyatının önemlikaynaklarından biridir. Türk edebiyatına Arap ve Fars edebiyatından geçmiştir. Özellikle İranlılartarafından yazılan Hz. Ali hakkındaki hikâyeler zamanla yaygınlaşmış ve epeyce beğenilmiştir.Cenknâme ve benzeri eserler Hayber Kalesi'nin fethinden sonra yazılmaya başlanmış ve bir gelenekhalinde yüzyıllarca devam etmiştir. Türklerin cenknâme yazma geleneğine katkıları oldukçafazladır. Hatta cenknâmelere gösterilen ilgi büyük ölçüde Türklerin cenknâme geleneğindeilerlemesiyle artmıştır. 598-661 yılları arasında 63 sene yaşayan ve İslam'ın temsilcisi ve tebliğcisi olan Hz. Ali, hemŞiîler hem de Sünnîler tarafından saygı ve hürmetle anılan bir halife olmuştur. Bu itibarla bütüncenknâmelerde Hz. Ali'nin kahramanlık, cesaret, dürüstlük ve mertlik gibi vasıfları ön planaçıkarılarak işlenmiştir. Anadolu fethedildikten sonra bu şehirlerde gelişmeye başlayan cenknâmegeleneğinde konu edilen Hz. Ali, sadece Alevî-Bektaşî ediplerce yüceltilmemiş, Sünnîler tarafındanda aynı şekilde büyük bir kahraman olarak kabul görmüştür. Hz. Ali'nin dış görünüşü itibariyleçevresindeki insanları kendisine hayran bıraktığı, özellikle de ejderha gibi olağanüstü varlıklarlamücadelesinin anlatıldığı hikâyelerdeki heybetli tasviri ile halk muhayyilesinde bir kahramanolarak yaşadığı görülmektedir. Bu nedenle makalede halife ve Alevi-Bektaşi inancının imamı olan Hz. Ali’nin tarihi kimlikten mitolojik kimliğe dönüşümü ile göstermiş olduğu olağanüstükahramanlıklar, yazıldığı dönemlerin sosyal ve kültürel anlayışını hissettiren metinler olan cenknâmelerden faydalanılarak çözümlenmiş ve Hz. Ali’nin bir kahraman olarak geçirdiğidönüşüme dikkat çekilmiştir.

Mythic Transformation Between Caliph Hz. Ali and Cenknâme Hero Hz. Ali

Hz. Ali cenknâmes, whose history dates back to the 13th century, are one of the importantsources of Turkish folk literature. They have passed from Arabic and Persian literature to Turkishliterature. The stories written about Hz. Ali by Iranians became widespread over time and were highlyappreciated. The cenknâmes and similar works began to be written after the conquest of the KhyberCastle and traditionally continued for centuries. The contribution of the Turks to the tradition of thecenknâme writing is considerably high. In fact, the interest shown to the cenknâmes largely increasedwith the improvement of Turks in the cenknâme tradition. Hz. Ali, a representative and preacher of Islam, who lived 63 years between the years of 598-661became a caliph remembered with respect and tribute by both Shiites and Sunnis. In this respect, allthe cenknâmes were narrated bringing to the fore Hz. Ali’s qualities such as heroism, courage, honestyand bravery. Hz. Ali, who is the subject in the cenknâme tradition that started to develop in thesecities after the conquest of Anatolia, was not only glorified by Alevi-Bektashi scholars, but alsoregarded as a great hero by Sunnis. It is seen that Hz. Ali fascinated the people around him with hisappearance, and he lived as a hero in the public imagination, especially with his imposing depiction inthe stories about his struggle with extraordinary creatures such as dragons. Therefore, in this articleThe extraordinary heroism Hz. Ali, who is the imam of the Alevi-Bektashi faith and the caliph, withhis transformation from historical identity to mythological identity wasanalyzed by making use ofcenknâmes, which are texts that make one feel the social and cultural understanding of the periods inwhich they were written. Attention was drawn to Hz. Ali's transformation as a hero.

PDF

___

Aktaş, S. (2019). Ali olana dair. Suret Psikokültürel Analiz Kahramanlar AntiKahramanlar, 11, 71-90.
Atalan, M. (2012). "Cenknâmelerde Hz. Ali'nin yeri. e-makâlât Mezhep Araştırmaları, 2, 7-29.
Campbell, J. (2013). Kahramanın sonsuz yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). Kabalcı Yayınları.
Çetin, İ. (1997). Türk edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Daftary, F. (Ferhad Defteri) (2014). Klasik İsmaili inancında Hz. Ali'nin yeri. (Haz. Ahmet Yaşar Ocak). Tarihten teolojiye: İslam inançlarında Hz. Ali. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Derviş Yemini, M. (2000). Faziletname 1-2 (giriş-inceleme-metin). (Haz. Yusuf Tepeli). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eliade, M. (2015). Dinler tarihine giriş. (Çev. Lale Arslan Özcan). Kabalcı Yayınevi.
Eröz, M. (2014). Türkiye'de Alevilik-Bektaşilik. Ötüken Yayınları.
Fuzûlî, M. (1987). Hadikatü's-Sü'eda. (Haz. Şeyma Güngör). Kültür ve Turizm Bakanlığı Başbakanlık Basımevi.
Gülten, S. (2020). Türklerin Hz. Ali'si destanlar, efsaneler, menkıbeler. Yeditepe Yayınları.
İrat, A. M. (2006). Devletin Bektaşi hırkası. Chiviyazıları Yayınevi.
Jung, C. Gustav (2005). Dört arketip. (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). Metis Yayınları.
Kaplan, M. (2001). Türk edebiyatı üzerinde araştırmalar-3 tip tahlilleri. Dergah Yayınları.
Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Neşriyat.
Köprülü, M. F: (2005). Türk tarih-i dinisi. Akçağ Yayınları.
Mattei, J:-L. (2004). Hz. Ali cenknâmeleri. Kitabevi Yay.
Melikoff, I. (2014). Bektaşi-Aleviler'de Ali'nin Tanrılaştırılması. (Haz. Ahmet Yaşar
Ocak). Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ocak, A. Y. (2014). "Sunuş". (Haz. Ahmet Yaşar Ocak). Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ögel, B. (1971). Türk mitolojisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ölçer Özünel, E. (2016). ""Halk muhayyilesi"nde bir kahraman olarak Ahmed Yesevi'nin olağanüstü iktidar yolculuğu". Milli Folklor. 112(28). 15-29.
Rank, O. (2016). Kahramanın doğuş miti mitolojinin psikolojik yorumu. (Çev. Gökçe Yavaş). Pinhan Yayınları.
Sarıçiçek, M. (2013). Modern kahramanın mitolojik yolculuğu. Ötüken Yayınları.
Şemseddin Sivâsî (2000). Menâkıb-i çehâr yâr-ı güzîn (Dört Büyük Halife). (Haz. Mehmed Emre). Bedir Yayınları.
Şenyayla, G. (2021). Algı ve gerçeklik arasında Hz. Ali. Fecr Yayınları.
Tirmizî (2018). Sünen'üt tirmizî. (Tercüme: Mehmet Türk). Cilt IV. Kitap Dünyası Yayıncılık.
Toprak, İ. (2016). Hazret-i Ali cenkleri. Büyüyenay Yayınları.
Tosun, N. (2014). Doğu'nun hikâye kuramı. Büyüyenay Yayınları.
Ünlüsoy, K. (2020). Anadolu'da Hz. Ali tasavvurları (XIII.-XVI. yüzyıllar). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yıldırım, R. (2020). Geleneksel Alevilik inanç, ibadet, kurumlar, toplumsal yapı, kolektif bellek. İletişim Yayınları.