Fuat Sezgin’e Göre İslâm Dünyası’ndan Batı’ya Tevarüs Eden Geometri Çalışmaları ve Fuat Sezgin'in Matematik Tarihine Katkıları

Çalışmaları dünya çapında kabul görmüş ünlü bilim tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslâm bilim tarihi konulu sayısız esere imza atmıştır. Sezgin çalışmalarını, İslâm biliminin 800 yıl süren yaratıcılık devresinin tüm yönleri ile ortaya çıkarılması ve tanıtılması üzerine kurgulamıştır. Şüphesiz Orta çağ İslâm biliminin en yetkin olduğu alanlarından biri de matematiktir. Sezgin’in, İslâm matematik tarihi alanındaki önemli tespitlerinin yanında gün yüzüne çıkardığı eserler, geometrik aletler mevcuttur. Orta çağ İslâm matematikçileri sadece Yunan öncüllerinin eserlerini çevirmekle kalmamış, aynı zamanda yoğun yaratıcı faaliyetleri sonunda matematiğin çehresini değiştirmişlerdir. Fuat Sezgin, Batı’daki gelişmelere kaynak teşkil ettiğini düşündüğü İslâm matematikçilerinin çalışmalarını, paraleller öğretisi, cebirsel geometri ve trigonometri başlıkları altında özetlemiştir. Sezgin’e göre, Öklid’in meşhur paraleller postulasından Öklid dışı geometrilerin keşfine giden yolda ve cebirsel geometriden analitik geometriye ulaşılmasında İslâm matematikçilerinin katkısı, sanıldığından büyük olmuştur. Avrupalı matematikçiler, İslâm matematikçilerinin kullandıkları argümanları çoğu zaman tekrar ederek ya da yeniden keşfederek bu yeni matematiksel alanlara ulaşmışlardır. Elbette bu gelişmelerde yaşadıkları dönemin bilimsel imkânlarının da katkısı büyüktür. Batılı kaynaklar ile Sezgin’in görüşleri bu iki konu başlığında büyük ölçüde örtüşmektedir. Ancak dik açılı koordinat sisteminin Descartes’a mı yoksa Ömer Hayyâm’a mı ait olduğu konusunda taraflar arasında bir mutabakat söz konusu değildir. Trigonometri alanında ise, Batılı kaynaklar, Tûsî’nin çalışmalarından bahsetmekte ancak “trigonometrinin kurucusu” sıfatını Tûsî’ye atfetmekten kaçınmaktadırlar. Anlaşılan o ki, bu yaklaşım, Sezgin’in sürekli vurguladığı “Batılı sübjektif bilim anlayışının” ürünüdür. Bunların yanında, Fuat Sezgin’in Diophantus’un kayıp kitaplarının Arapça nüshalarının gün yüzüne çıkarması, Antik Yunan matematiği hakkındaki çalışmaların seyrini değiştirmiştir. Ayrıca, matematik tarihi konulu eserleri, İslâm matematik tarihi araştırmaları için temel referans mahiyetindedir.

Anahtar Kelimeler:

Fuat Sezgin, Orta Çağ İslâm Medeniyeti’nde Matematik

Geometry Studies Inherited by the West from the Islamic World According to Fuat Sezgin and His Contributions to the History of Mathematics

Famous historian of science Prof. Dr. Fuat Sezgin whose work is accepted worldwide, has published numerous works on the history of Islamic science. Sezgin's works are based on the discovery and publicity of the 800-year long creativity period in Islamic science in all aspects. There is no doubt that mathematics is one of the most competent fields of medieval Islamic science. Besides the important findings of Sezgin in the field of Islamic mathematics, discovered Works and geometric instruments are also available. Medieval Islamic mathematicians not only translated the works of Greek predecessors, but also changed the face of mathematics by means of their intensive creative activities. Fuat Sezgin summarized the works of Islamic mathematicians whom he thought to be the source of the developments in the West under the titles of parallel doctrine, algebraic geometry and trigonometry. According to Sezgin, Islamic mathematicians contributed greatly to the path of the discovery of non-Euclidean geometries from Euclid's famous parallels postulate and to the achievement of analytical geometry from algebraic geometry. European mathematicians reached these new mathematical fields, often by repeating or rediscovering the arguments used by Islamic mathematicians. It is certain that, the scientific possibilities of the period they lived in contributed to these developments. Western sources and Sezgin's views largely coincide with each other on these two topics. However, there is no agreement as to whether the rectangular coordinate system belongs to Descartes or Omar Hayyam. In the field of trigonometry, Western sources refer to the work of Tûsî but refrain from attributing the title of “founder of trigonometry” to Tûsî. It seems that this approach is the product of “Western subjective understanding of science” that Sezgin constantly emphasizes. In addition to this, the fact that Fuat Sezgin revealed Arabic copies of Diophantus's lost books changed the course of studies on Ancient Greek mathematics. Also, his work on the history of mathematics is the main reference for Islamic mathematical research.

Keywords:

Fuat Sezgin, Mathematics in Medieval Islamic Civilization,

PDF

___

Arslan, T. Y. (2019). İslâm Araştırmalarına Adanan Bir Asırlık Hayat: Fuat Sezgin (1924-2018), İslam Araştırmaları Dergisi, (41): 201-205.
Aslan, İ. (2013). Öklid Dışı Geometriye Giden Yolda İslâm Dünyası Matematikçileri, Dört Öge, 1(3): 63-87.
Berggren, L. (2016). Episodes in the Mathematics of Medieval Islam, Second Edition, New York: Springer.
Book reviews. (1987). Annals of Science , 3(44): 297-318, DOI:10.1080/00033798700200251
Boyer, C. B. (2004). History of Analytic Geometry, New York: Dover Publications.
Boyer, C. B. (2010). A History of Mathematics, Canada: Jhon Wiley.
Boyer, C. B. (2015). Matematiğin Tarihi, (Çev. S. Bağcacı), Ankara: Doruk Yayınları.
Burton, D. M. (2017). Matematik Tarihi (Giriş), (Çev. Ed. Soner Durmuş), Ankara: Nobel Yaşam.
Cajori, F. (1909). A History Of Mathematics, New York: The Macmillan Company.
Cajori, F. (2014). Matematik Tarihi. (Çev. D. İlalan), Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
Cevizci, A. (2010). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
Cevizci, A. (2013). 17. Yüzyıl Felsefesi, İstanbul: Say Yayıncılık.
Dauben, J. W. (2000). The History of Mathematics from Antiquity to the Present: A Selective Annotated Bibliography, American Mathematical Society.
Descartes, R. (2014). Aklın Yöntemi İçin Kurallar, (Çev. E. Sunar), İstanbul: Say Yayınları.
Fazlıoğlu, İ. (2004). Fuat Sezgin ile Bilim Tarihi Üzerine, Türkiye Aştırmaları Literatür Dergisi, 2(4): 355-370
Gür, S. B. (2011). “Matematik Belâsı” Üzerine: Matematik Felsefesinde Köşe Taşları, İstanbul: Nesin Yayıncılık
Hogendijk, J. (2000). Bibliography of Mathematics in Medival Islamic Civilization, http://www.jphogendijk.nl/publ/Islamath.html (Erişm tarihi: 02.07.2019).
Karahan, A. (2003). Prof. Dr. Fuat Sezgin “İslâm Medeniyeti’nin Duraklama Sebepleri” Konferansı, Hadis Tetkikleri Dergisi, 1(2): 205-211.
Kenan, S. (2003). İslâm dünyasının duraklama sebepleri üzerine ünlü ilimler tarihçisi Fuat Sezgin’i dinlemek, Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4): 73-98.
Knorr, W. R. (1989). Textual Studies in Ancient and Medieval Geometry. Boston: Birkhäuser.
Korkmaz, T. (2009). 20. yy. İslam Bilim Tarihi Çalışmaları George Sarton ve Fuat Sezgin Örneği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Saygılı, S. (2019). Doğu ve Batı Düalizminde İslam Medeniyet Tarihinin Oksidentalist Düşünürü Fuat Sezgin ve Bilim Tarihi Anlayışı, Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, (10): 10-31.
Sayılı, A. (1979). Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen Schrifttums, cilt 6, (kitap değerlendirmesi), Belleten, XLIII (171): 655.
Sayılı, A. (1981). Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen Schrifttums, cilt 7, (kitap değerlendirmesi), Belleten, XLV/2 (178): 113-114.
Sayılı, A. (1983). Fuat Sezgin, Geschichte des Arabischen Schrifttums, cilt 8, (kitap değerlendirmesi), Belleten, XLVII (185): 453-454.
Sertöz, A. S. (Türkçesi ve notlar). (2019). Öklid’in Elemanları, Ankara: Tübitak.
Sezgin, F. (1974). Geschichte des Arabischen Schrifttums Band 5 Mathematik Bis ca. 430 H., Leiden: E. J. Brill.
Sezgin, F. (2008). İslam’da Bilim ve Teknik Cilt III, (Çev. Abdurrahman Aliy), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
Sezgin, F. (2011). İslam Bilimler Tarihindeki Yaratıcı Yerine Bir Bakış, Adam Akademi, 1(2): 89-98.
Sezgin, F. (2014). 1984 Yılından 2011 Yılına Kadar Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Yayınlarına Yazılan Avrupa Dillerindeki Önsözler, (Ed. Salim Aydüz), İstanbul: Timaş Yayınları.
Sezgin, F. (2015). Bilim Tarihi Sohbetleri, (Söyleşi: Sefer Turan), İstanbul: Timaş Yayınları.
Sezgin, F. (2018). İslâm Bilim Tarihi Üzerine Konferanslar, (Ed. Zeynep Berktaş, Tuğçe İnceoğlu), İstanbul: Timaş Yayınları
Sezgin, F. (2019). Tanınmayan Büyük Çağ (İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihinden), (Ed. Resul Turan), İstanbul: Timaş Yayınları.
Struik, D. J. (2011). Kısa Matematik Tarihi, (Çev. Y. Silier), İstanbul: Doruk.
Takıcak Bayam, S. B. (2017). Osmanlılar’da Analitik Geometri: Hendese-i Halliyye ve Hendese-i Tahlîliyye, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
Tekiner, H. (2019). Prof. Dr. Fuat Sezgin (1924–2018) and His Contributions to the History of Medical Sciences, Erciyes Med J. 41(1): 121-124.
Toomer, G. J. (2004). Lost Greek Mathematical Works in Arabic Translation. İçinde: Classics in the History of Greek Mathematics, Boston Studies in the Philosophy and History of Science, (Ed. Christianidis J.), Boston: Springer Science & Business Media: 275–284.
Topdemir, H. G. (2012). İslam Dünyasında Matematik, Bilim ve Teknik, 45(531): 72-74.