Bir İstiklal Savaşı Filmi (Zafer Yollarında) Anlatısının Geleneksel Sinema Historiyografisinde İnşası ve Tarihî Hakikatler

Ulusal bayramlarda televizyonlarda, Kurtuluş Savaşı belgesellerinde, internet ortamının değişik mecralarında İstiklal Savaşı içerikli sinema görüntülerine sık sık rastlanır. Milli Mücadele ve Cumhuriyet’in ilanı (1919-1923) sürecinde çeşitli kurum ve kuruluşlarca İstiklal Savaşı içerikli kurmaca olmayan (belge/aktüel/mizansen) filmler alındığı iyi bilinen bir olgudur. Ancak, üzerlerine ayrıntılı bilimsel çalışmalar yapılmadığı gibi, bu filmlerin tam bir envanteri dahi henüz çıkarılabilmiş değildir. Söz konusu filmler hakkında bildiklerimiz bugün hâlâ çok sınırlıdır. Dahası, Türkiye’de 1940’larda başlayan sinema tarihi literatüründe bu konu gayet karmaşık bir görünüm de arz etmektedir. Çok sınırlı kalmış olan bu literatüre, kısacık olmasına rağmen belirsizlikler, tutarsızlıklar ve hatalar hâkimdir. Söz konusu filmlerin en tanınmışlarından biri Zafer Yollarında ismini taşır ve okumakta olduğunuz makalenin odağında da bu sinema filmi bulunmaktadır. Makalenin biri sinema tarihine diğeri sinema tarihyazımına ilişkin iki temel amacı mevcuttur: Birincisi, yaklaşık seksen senedir hakkında neredeyse hiçbir yeni şey söylenemeyen Zafer Yollarında filmini birincil kaynakların ışığında aydınlatmak ve hakkındaki anlatıyı, içerdiği yanlışlardan arındırarak yeniden kurmak. İkincisi, Zafer Yollarında’ya ilişkin historiyografinin 1940’lardan günümüze izini sürerek sinema tarihi içinde spesifik bir anlatının inşa sürecinin bir anlamda anatomisini çıkarmak. Bu mikro takip ve analiz, Osmanlı/Türk erken dönem sinemasını konu edinen tarihyazımının genel (makro) bir manzarasını vermek bakımından bir model işlevi de görecektir.

Anahtar Kelimeler:

Sinema tarihi ve tarihyazımı, İstiklal Savaşı, Zafer Yollarında, Muhsin Ertuğrul, Fuat Uzkınay

The Construction of the Narrative of a War of Independence Film (Zafer Yollarında) in Traditional Cinema Historiography and the Historical Truths

Movies with the content of the Turkish War of Independence are frequently seen on television during national holidays, in documentaries of the War of Independence, and on different channels on the internet. It is a well-known fact that during the period of the National Struggle and the Proclamation of the Republic (1919-1923), non-fiction (document/actual/mise-en-scene) films about the War of Independence were shot by various institutions and organizations. However, detailed scientific studies have not been carried out on them, and even a complete inventory of these films has not been made yet. What we know about these films is still very limited today. Moreover, in the literature of cinema history that began in the 1940s in Türkiye, this issue also presents a very complex appearance. This very limited literature, despite its brevity, is dominated by uncertainties, inconsistencies and errors. One of the most well-known films in question is named Zafer Yollarında (On the Roads of Victory), and the focus of the article is this film. The article has two main purposes, one on cinema history and the other on cinema historiography: First, to illuminate the film Zafer Yollarında, about which almost nothing new has been said for nearly eighty years, in the light of primary sources and to reconstruct the narrative about it by purifying it from the mistakes it contains. Secondly, to analyze the anatomy of the construction process of a specific narrative in the history of cinema by tracing the historiography of Zafer Yollarında from the 1940s to the present. This micro survey and analysis will also serve as a model in terms of giving a general (macro) view of the historiography of Ottoman/Turkish early period cinema.

Keywords:

Cinema history and historiography, The War of Independence, Zafer Yollarında, Muhsin Ertuğrul, Fuat Uzkınay,

PDF

___

Adalı, B. (1986). Belgesel Sinema – Belgesel Sinemanın Doğuşu İngiliz Belgesel Okulu ve Türk Belgesel Sineması. İstanbul: Hil Yayın.
Akşam, S.1813, 25 Teşrinievvel 1923, 4.
Akşam, S.1814, 26 Teşrinievvel 1923, 4.
Akşam, S.1816, 28 Teşrinievvel 1923, 4.
Akşam, S.1821, 2 Teşrinisani 1923, 4.
Akşam, S.1822, 3 Teşrinisani 1923, 4.
Akşam, S.1832, 13 Teşrinisani 1923, 4.
Akşam, S.1833, 14 Teşrinisani 1923, 4.
Akşam, S.1835, 16 Teşrinisani 1923, 4.
Akşam, S.1836, 17 Teşrinisani 1923, 4.
Akşam, S.1869, 20 Kânunuevvel 1923, 4.
Akşam, S.1870, 21 Kânunuevvel 1923, 4.
Altman, C. F. (1977). “Towards a Historiography of American Film”. Cinema Journal, 16(2), 1-25.
Arslan, S. (2022). Türkiye’de Sinemanın Tarihi Başlangıcından Günümüze (Rifat Özçöllü, Çev.). İstanbul: Kronik Kitap.
Aysal, N. ve Erbay, H. (2022). “Türk Sinemasında Millî Mücadele ve Atatürk Dönemi Filmleri”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 397-413.
Aytekin, H. (2017). Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Belgesel Sinema. İstanbul: BSB Yayınları.
Balkaya, F. (1993). Türkiye’de Belgesel Film Çalışmaları. Ankara: Basım & Grafik Matbaacılık.
Beyoğlu, S. (2018). İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Sineması (1895-1939). İstanbul: Dergâh Yayınları.
“Büyük Sanatkâr Ertuğrul Muhsin Bey”, Büyük Gazete, S.69, 16 Şubat 1928, 10-11.
Card, J. (1950). “Problems of Film History”. Hollywood Quarterly, 4(3), 279-288.
Carr, E. H. (2015). Tarih Nedir? (Misket Gizem Gürtürk, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çalapala, R. (2009). “Türkiye’de Filmcilik”. Kebikeç, 28, 103-112.
Çalapala, R. (tarih yok). “Türkiye’de Filmcilik”. Filmlerimiz – Yerli Film Yapanlar Cemiyeti içinde (sayfa numarası yok). İktisadî Yürüyüş Matbaası ve Neşriyat Yurdu.
Çelikcan, P. (2020). “Türkiye’de Belgesel Sinemanın Kısa Bir Tarihçesi”. TALİD, 18(36), 529-542.
Çelikcan, P. (2021). “Belgesel Sinemanın Sivilleşmesi Sürecinde Akademik Belgesel Hareketi”. TALİD, 19(37), 1-24.
Çeliktemel-Thomen, Ö. (2010). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sinema ve Propaganda (1908-1922)”. Kurgu, 23(1), 1-17.
Ekinci, B. T. (2021). “Dijital Film Arşivlerinden Hareketle Türk Belge(sel) Sineması ve Yabancıların Rolü”. TALİD, 19(37), 25-52.
Elif. Sin. “Cihan Sanat Âleminde Filmcilik Büyük Bir Şaşa ile Kutlanırken Türkiye’de Sinemacılık Nasıl Başladı, Nasıl Durdu?”, Vakit, S.2948, 14 Mart 1926, 3.
Erksan, M. (1996). “Sinemanın 100. Yılı”. S. M. Dinçer (Ed), Türk Sineması Üzerine Düşünceler içinde (ss. 155-170). Ankara: Doruk Yay.
Ertuğrul, M. (2007). Benden Sonra Tufan Olmasın!. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Evren, B. (1983). Türk Sinema Sanatçıları Ansiklopedisi. İstanbul: Film-San Vakfı Yayınları.
Genç Acar, D. (2021). “Atatürk ve Sinema: Türk Sinemasında Atatürk Filmleri”. Atatürk Yolu Dergisi, 69, 285-309.
Gökmen, M. (1989). Başlangıçtan 1950’ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları. Denetim Ajans Basımevi.
Gündeş Öngören, S. (1991). Belgesel Filmin Yapısal Gelişimi ve Türkiye’ye Yansıması. İstanbul: Der Yayınları.
Güvemli, Z. (1960). Sinema Tarihi Başlangıcından Bugüne Türk ve Dünya Sineması. İstanbul: Varlık Yayınları.
Karadoğan, A. (2018). Modernist Estetik Türkiye’de Sanat Sineması Tarihine Giriş (1896-2000). Ankara: De Ki Basım Yayım.
Lüleci, Y. (2018). “Erken Cumhuriyet Döneminde Atatürk ve CHP’nin Sinema Politikası”. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 31, 222-248.
M. Cahit. “Türkiye’mizde Sinema”, Resimli Mecmua, S.7, 11 Haziran 1341, 10-11.
M. M. “Kemal Film Müessesesi Müdürüyle Bir Mülakat”, Milli Mecmua, S.6, 10 Kânunusani 1340, 87-89.
Makal, O. (1991). Türk Sineması Tarihi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
Maraşlı, G. N. (2006). Osman Fahir Seden’le Türk Sinemasında Düet. Ankara: Elips Kitap.
“Mısırlıoğlu Halk Sineması”, Süs, S.14, 15 Eylül 1339, 15.
“Mısıroğlu Halk Sineması”, Süs, S.13, 8 Eylül 1339, 15.
Müşterek Gazete, S.2, 8 Eylül 1339 [sabah nüshası], 4.
Müşterek Gazete, S.4, 9 Eylül 1339 [sabah nüshası], 4.
Odabaş, B. (2006). “Türk Sinemasının Kuruluşunda Ordunun Rolü, Belge(sel) Film ve Kurtuluş Savaşı Filmleri”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 24, 205-212.
Odabaşı, İ. A. (2023a). “Fazlı Necip ve Ali Fuat [Uzkınay] Beylerin Aktüel İstiklal Savaşı Filmleri”. Müteferrika, 63, 45-71.
Odabaşı, İ. A. (2023b). “Nur Baba Romanının Sinema Uyarlaması: Boğaziçi Esrarı”. Didem Ardalı Büyükarman ve Seval Şahin (ed.), Yakup Kadri Karaosmanoğlu içinde (ss.273-304). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Onaran, Â. Ş. (1994). Türk Sineması I. Cilt. Ankara: Kitle Yayınları.
Onaran, Â. Ş. (2013). Muhsin Ertuğrul’un Sineması. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Özen, E. (2009). “Geçmişe Bakmak Sinema Tarihi Çalışmaları Üzerine Eleştirel Bir İnceleme”. Kebikeç, 27, 131-155.
Özgüç, A. (2003). Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Özön, N. (1958). Ansiklopedik Sinema Sözlüğü. İstanbul: Arkın Kitabevi.
Özön, N. (1962). Türk Sineması Tarihi (Dünden Bugüne) 1896-1960. İstanbul: Artist Yayınları.
Özön, N. (1964). Sinema El Kitabı. İstanbul: Elif Yayınları.
Özön, N. (1968). Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966). Ankara: Bilgi Yayınları.
Özön, N. (1970). İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay. Türk Sinematek Derneği Yayınları.
Özön, N. (1981). Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Özön, N. (2000). Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Özön, N. (2013). Türk Sineması Tarihi 1896-1960. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
Özuyar, A. (2017). Sessiz Dönem Türk Sinema Tarihi (1895-1922). İstanbul: YKY.
Saydam, B. (2022). Türkiye’de Sanat Sineması. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
Scognamillo, G. (2010). Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sevengil, R. A. (1968). Türk Tiyatrosu Tarihi V: Meşrutiyet Tiyatrosu. İstanbul: Devlet Konservatuvarı Yayınları.
“Sinema Faaliyeti”, Vatan, S.150, 28 Ağustos 1923, 3.
“Sinema: Yangın”, Kim, 62, 27 Temmuz 1959, 30-31.
Soysüren, A. H. ve Yıldız, N. (2017). “Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Sinemasının Ulus-Devlet Politikalarıyla İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Karadeniz, 35, 89-104.
Şener, E. (1970). Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız. Osman Yüksel ve Ahmet Sarı Matbaaları.
Tekerek, M. (2020). “Bir Propaganda Aracı Olarak Türkiye’de Sinema: Atatürk Dönemi”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 37, 181-204.
Teksoy, R. (2007). Rekin Teksoy’un Türk Sineması. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
“Temaşa Âlemi”, Vatan, S.153, 31 Ağustos 1923, 3.
Tevhid-i Efkâr, S.798/3826, 31 Ağustos 1923, 4.
Tevhid-i Efkâr, S.838/3866, 25 Teşrinievvel 1923, 4.
Tevhid-i Efkâr, S.839/3867, 26 Teşrinievvel 1923, 4.
Tevhid-i Efkâr, S.840/3868, 27 Teşrinievvel 1923, 4.
Tilgen, N. (2009). “Bugüne Kadar Filmciliğimiz”. Kebikeç, 28, 113-133.
Ülkütaşır, T. (1969). “Türkiye’de İlk Sinema ve Kısa Tarihçesi”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 20, 76-78.
Vakit, S.2100, 2 Teşrinisani 1923, 4.
Yılmaz, H. (2021). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sinema (1895-1923). İstanbul: Sokak Yayın.
Zobu, V. R. (1977). O Günden Bu Güne. İstanbul: Milliyet Yayınları.