Toplumsal Kimliğin Oluşumunda Sosyal Bilgiler Dersinin Rolünün İncelenmesi: Sosyal Bilgiler Öğretim Programları (1968, 1998, 2005)

İnsanın toplumsal bir varlık olması onu toplumsal hayatla ilişki içinde olmaya zorlamaktadır. Toplum bireylerin ihtiyaçlarına cevap verirken aynı zamanda bireylerden birtakım beklentiler içerisindedir. Toplumun bu beklentileri bireylerde toplumsal bir kimlik geliştirir. Toplumların eğitim sistemlerinin bu amaca hizmet ettiği görülür. Bu araştırma toplumsal kimliğin oluşumunda Sosyal Bilgiler dersinin rolünü incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Nitel araştırma yöntemiyle gerçekleştirilen bu araştırmada 1968, 1998 ve 2005 Sosyal Bilgiler dersinin amaçları incelenmiştir. Elde edilen veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Buna göre Sosyal Bilgiler öğretim programlarının amaçlarında toplumsal kimlik oluşumuna en çok millet olma bilinci, vatan bilinci, devlet bilinci, hukuk kuralları, vatandaşlık bilinci, toplumsal bütünlük/uyum ve toplumsal değerler kategorilerinin katkı sağladığı tespit edilmiştir. 1998 Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarında toplumsal kimlik diğer iki programa göre daha fazla vurgulanmaktadır. Bu programı sırasıyla 1968 ve 2005 Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarını takip etmektedir. 2005 Sosyal Bilgiler programının amaçlarında toplumsal kimliğin oluşumuna ilişkin ifadelerin yanı sıra bireye yönelik ifadelerinde yer aldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kimlik, Toplumsal Kimlik, Sosyal Bilgiler, Öğretim Programı

An Examination Role of Social Studies Course in the Context of Social Identity Formation: Social Studies Curriculum (1968, 1998, 2005)

The fact that human is a social entity forces him to be in relation with social life. While the society responds to the needs from individual, it is also in some expectation from the individual too. Individuals develop social identities by means of the needs of the societies. It is seen that the education systems of the societies serve this purpose. This research was conducted to examine the role of the Social Studies course in the formation of social identity. In this research conducted by qualitative research method, the aims of 1968, 1998 and 2005 Social Studies course were examined. The obtained data were analyzed by content analysis. According to this, it has been determined that for the purposes of the social studies curricula, the most common forms of social identity are consciousness, national consciousness, state awareness, legal rules, citizenship consciousness, social integrity/harmony and social values. Social identity is emphasized more than the other two programs in the purposes of the 1998 Social Studies course. This program follows the objectives of the Social Studies course of 1968 and 2005. It is s†een that the purposes of the 2005 Social Studies program included statements about the formation of social identity as well as statements about the individual.

Keywords:

Identity, social identity, social studies, curriculum.,

PDF

___

Akbaş, O. (2008). “Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış.” Değerler Eğitimi Dergisi, 16(6): 9–27.

Akgün, S. (2015). “Birinci dünya savaşı: Tarih yazımında cephe ve kimlik.” Turkish Studies, 10/13: 29-42.

Aksoy, N. D. ve Arslantaş, H.A. (2010). “Ulus, ulusçuluk ve ulus-devlet.” www.tubar.com.tr adresinden 11.11.2017 tarihinde erişilmiştir.

Aktan, S. (2006). Sosyal Bilgilerin Bir Öğretim Alanı Olarak Gelişimi Ve Cumhuriyet Dönemi Program Tasarılarına Olan Yansımalar. Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.

Aktan, S. ve Saylan, N. (2013). “Bir öğretim alanının doğuşu: ABD’de sosyal bilgilerin gelişimi (1893-1916).” Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 4(2): 55-78.

Alakel, M. (2011). “İlk dönem Cumhuriyet Türkiyesi ulus inşası sürecinde milliyetçilik ve sivil-etnik ikilemine dair teorik tartışmalar.” Akademik Bakış, 5(9): 1-30.

Arkonaç, S. A. (1993). Grup ilişkileri. İstanbul: Alfa Basım Dağıtım.

Arslan, M. (2000). “Cumhuriyet dönemi ilköğretim programları ve belli başlı özellikleri.” Milli Eğitim Dergisi, 146. http://dhgm.meb.gov.tr/ adresinden alınmıştır.

Aslan, E. (2006). “Neden tarih öğretiyoruz?” Dokuz Eylül Üniversitesi Buca eğitim Fakültesi Dergisi, 20: 162-174.

Ashforth, B. E. ve Mael, F. (1989). “Social identity theory and the organization.” Academy of Management Review, 14(1): 20–39.

Aşkın, M. (2007). “Kimlik ve giydirilmiş kimlikler.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2). e-dergi.atauni.edu.tr adresinden alınmıştır.

Avcı, M. (2006). “Ergenlikte toplumsal uyum sorunları.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1): 39-63.

Avcı, A. A. (2015). Sosyal Bilgiler Dersinde Vatanseverlik Değerinin Kazandırılmasına Yönelik Öğretmen Ve Öğrenci Görüşleri. Yüksek lisans tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kastamonu.

Aykaç, N. (2011). “Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze Sosyal Bilgiler programı öğeleri açısından değerlendirilmesi.” İlköğretim Online, 10(2): 406-420.

Bal, H. (2014). “Anthony H. Birch’in siyasal teorisinde milliyetçilik kavramı ve ideolojisi.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31): 305-311.

Balta, E. ve Demir, S. (2016). “Tarih, kimlik ve dış politika: Rusya Federasyonu güncel tarih ders kitaplarında Osmanlı- Türk imajı.” Bilig, 76: 1-31.

Bayri, H. (2008). Türkiye’de Kimlik Siyaseti Sorunu Ve Ulusal Kimlik (1980 Sonrası Döneme Sosyo-Politik Bir Bakış). Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.

Bryan, T. A. (2008). Aligning İdentity: Social İdentity and Changing Context İn Community-Based Environmental Conflict. Doctor of philosophy, Natural Resources and Environment in The University of Michigan. Michigan.

Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E. & Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Geliştirilmiş 13. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Cin, T. (2014). “Avrupa Birliği üyesi Yunanistan anayasasında millet, halk ve Yunanistan vatandaşlığı.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(1): 1-71. Çelikkaya, Ö. ve Öztürk Demirbaş, Ç. (2013). “Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlere ilişkin görüşleri.” The Journal of Academics Social Science Studies, 6(5): 121-147.

Çavdarcı, M. (2002). Türkiye’de Sosyal Değerlerin Aşınması ve Kültür Sömürgeciliği. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Demircioğlu, İ. H. (2004). “Tarih ve coğrafya öğretmenlerinin sosyal bilimler öğretiminin amaçlarına yönelik görüşleri (Doğu Karadeniz Bölgesi örneği).” Bilig, 31: 71-84. Demirkasımoğlu, N. (2015). “Toplum yaşamında kurallar: Birey- kural ilişkisi. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1): 138-156.

Dağlı, A. (2014). Eğitimin hukuksal temelleri. Özcan Demirel, Zeki Kaya (Ed.) içinde, Eğitim bilimine giriş (281-306). 9. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Dilek, G. (2012). “Tarih Öğretiminde Toplumsal Cinsiyet: 6. Sınıf Öğrencilerinin Perspektifinden Tarihsel Süreçte Kadın Hakları ve Kadın İmgesi.” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Dinçer, D. (2009). Sosyal Kimlik ve Temel Kişilik Özellikleri Bakımından Türkiye’deki Toplumsal Güvenlik Algıları. Yüksek lisans tezi, Genelkurmay Başkanlığı Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdürlüğü, İstanbul.

Doğan, İ. (2007). Vatandaşlık, demokrasi ve insan hakları. 6. Baskı. Ankara: Pegem Yayıncılık.

Doğan, İ. (2011). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Dönmez, C. (2006). “Atatürk’ün eğitim ile ilgili görüş ve uygulamalarına toplu bakış.” Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, 1: 91-109.

Duman, D. ve Doğdu, M. (2010). “1930-1950 dönemi çocuk dergilerinde yurttaşlık bilinci gelişimi kapsamında ulus-devlet algısının sağlanması: Türk çocuğu- Cumhuriyet çocuğu.” ÇTTAD, IX/20–21: 157-170.

Ekiz, D. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.

Erkayhan, Ş. (2008). 1960 Sonrası Almanya’da Türk Sanatçılar: Göç ve Kültürel Kimlik. Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Erol, N. (2011). “Toplumsal değişme ve eğitim: Temel ilişkiler, çelişkiler, tartışmalar.” Akademik Bakış, 5(9): 109-122.

Feyzioğlu, T. (1995). “Atatürk ve milliyetçilik.” www.ata.tsk.tr/content/media/ol/makaleler adresinden alınmıştır.

Glesne, C., (2013). Nitel araştırmaya giriş. Çev. Edt. Ali Ersoy-Pelin Yalçınoğlu, 2.Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık.

Gökalp, E. (2007). “Milliyetçilik: Kuramsal bir değerlendirme.” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1): 279-298.

Gökdemir, A. (2013). 1924’den Günümüze İlköğretim Sosyal Bilgiler Programlarındaki Hukuk Konularının İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Niğde. Göz, K. (2014). “Toplumsal değerler bağlamında yaşama hürriyeti.” Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1): 85-101.

Gülmez, İ. (2014). 28 Şubat Askeri Darbesi Ve Türk Eğitim Sistemine Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.

Güney, A. (2002). Türk Siyasal Kültüründe Devlet Anlayışı. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.

Güvenç, B. (2005). Türk kimliği. 8. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Hablemitoğlu, Ş. & Özmete, E. (2012). “Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri.” Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3): 39-54.

Hoşgörür, V. & Taştan, N. (2014). Eğitimin işlevleri. Özcan Demirel, Zeki Kaya (Ed.) içinde, Eğitim bilimine giriş (281-306). 9. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

İçli, G. (2001). “Eğitim, istihdam ve teknoloji.” Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9: 65-71.

Kağıtçıbaşı, Ç. (1996). İnsan ve insanlar. 9. Baskı. İstanbul: Evrim Basım Yayım Dağıtım.

Karahan, F. (2014). “Millet ve milliyet bakımından Türk milleti (Felsefi bir yaklaşım).” The Journal of Academic Social Science Studies, 28, 97-112.

Kaymakcı, S. (2009). “Yeni Sosyal Bilgiler programı neler getirdi?” Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(5): 1530-1545.

Keskin, Y. (2002). Türkiye’de II. Meşrutiyet’ten Günümüze Kadar Uygulanmış Olan Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarının Analizi Ve Karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Keskin, Y. & Keskin, S. C. (2013). “İlkokul (ilköğretim) sosyal bilgiler programlarında milli bilinç ve barış değerinin tarihsel serüveni.” TSA Dergisi, 17(3): 51- 86.

Kılıç, M. (2007). “Erken Cumhuriyet dönemi Türk milliyetçiliğinin tipolojisi.” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16: 113-140.

Kılıçoğlu, G. (2009). Sosyal bilgiler programı ve öğretmen yeterlilikleri. Mustafa Safran (Ed.) içinde, Sosyal Bilgiler Öğretimi (3- 64). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Koyuncu, N. (2007). “İslam-Osmanlı hukukunda devlet kavramı.” Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 7(3): 1-14.

Kratochwill, F. (2006). “History, action and identity: Revisting the second great debate and assessing its imortance for social theory.” European Journal of International Relations, 12(1): 5–29.

Kurnaz, Ş. (2013). Camilerin Toplumsal Kimlik Ve Değerlerin Oluşmasındaki Rolü. Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.

Li, Q. & Brewer, M. B. (2004). “What does it mean to be an American? Patriotism, Nationalism, and American Identity After 9/11.” Political Psychology. 25(5): 727-739.

MEB, (1968). İlkokul Programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

MEB, (1998). İlköğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

MEB, (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 6- 7. Sınıflar Öğretim Programı ve Kılavuzu. Ankara: MEB Yayınları.

Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. 2. Edition. London: Sage Publications.

Nathanson, S. (1993). Patriotism, Morality and Peace. USA: Rowman and Littlefield Publishers.

National Council for the Social Studies, (2017). NCSS Themes. www.socialstudies.org adresinden 22.12.2017 tarihinde alınmıştır.

Özkıvrak, Ö. ve Dileyici, D. (tarihsiz). “Devlet, demokrasi ve anayasa- demokratik devletten anayasal demokratik devlete.” www.canaktan.org adresinden alınmıştır.

Öztürk, C. (2009). Sosyal bilgiler: Kavram, içerik ve program. Cemil Öztürk (Ed.) içinde, Sosyal bilgiler öğretimi (1- 31). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Pamuk, A. (2013). Bireysel ve Kolektif Kimliklerin İnşasında Tarih Algısının Rolü. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Pamuk, A. (2016). Vatandaşlık ve sosyal bilgiler. Dursun Dilek (Ed.) içinde, Sosyal Bilgiler Eğitimi (333-351), Ankara: Pegem Akademi.

Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. Çev. Edt. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir, 3. Baskıdan Çeviri, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Safran, M. (2008). Türkiye’de tarih eğitimi ve öğretimi. Mustafa Safran, Dursun Dilek (Ed.) içinde, 21. Yüzyılda Kimlik, Vatandaşlık ve Tarih Eğitimi (13-20). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.

Sağ, V. (2003). “Toplumsal değişim ve eğitim üzerine.” C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1): 11-25.

Sertkaya, K. B. (2010). İlköğretim II. Kademe Sosyal Bilgiler Dersi Öğretiminde Kültür Aktarımı ve Kültürel Kimlik Geliştirme. Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.

Şimşek, A. (2008). Türkiye’de sosyal bilgiler derslerinde küresel bağlantılar: Bazı dünya devletleri ile karşılaştırmalı bir çalışma. Mustafa Safran, Dursun Dilek (Ed.) içinde, 21. Yüzyılda Kimlik, Vatandaşlık ve Tarih Eğitimi (345-365). İstanbul: Yeni İnsan Yayınları.

Şimşek, A. (2015). “20. Yüzyıldan günümüze Türk kimliği ve tarih ders kitaplarına yansıması”, 13. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi (20-30 Ekim 2015), Azerbaycan-Bakü.

Tajfel, H. & Turner, J. C. (1979). An ıntegrative theory of intergroup conflict. In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.), The social psychology of intergroup relations. Monterey, CA: Brooks-Cole, 33–47.

Tamçelik, S. (2009). “Kıbrıs Türk eğitim sisteminde tarih bilinci ve ahlakı değerlerin kazandırılması.” Turkish Studies, 4/8: 2181-2207.

Tezcan, M. (1984). Eğitim sosyolojisi. 3. Baskı. Ankara: Çağ Matbaası.

Tunç, H. ve Bilir, F. (1998). “Cumhuriyet dönemi anayasalarımızda milliyetçilik anlayışı ve Atatürk milliyetçiliği.” 2(1-2). http://dergipark.ulakbim.gov.tr/ adresinden alınmıştır.

Turan, R. (2016). “Milli Tarih’ten Sosyal Bilgiler’e Türkiye’de ilköğretim düzeyinde tarih öğretimi.” The Journal of Academic Social Sciences Studies, 49: 257-278.

Türkkan, Z. (2011). Kimliğin Oluşumu ve Korunmasında Dinin Rolü. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Ulugöl, M. C. (2009). Osmanlı ve Türkiye’de vatandaşlık kavramı, azınlıklar üzerinde etkisi ve uygulamaları. Yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Ulusoy, K. & Arslan, A. (2014). Değerli bir kavram olarak değer ve değerler eğitimi. Refik Turan, Kadir Ulusoy (Ed.) içinde, Farklı yönleriyle değerler eğitimi (1-16). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Wiersma, W. & Jurs, S. G. (2005). Research methods in education: In introduction. 8. Edition. Boston: Pearson Education.

Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 6. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.