Manzaralı Bir Mezar: Isauria Bölgesi Alahan Kaya Mezarı Nekropolü

Orta Isauria Bölgesi’nde, Karaman-Mut karayolu üzerinde yer alan Alahan’ın kaya nekropolü Göksu Arkeoloji Projesi çerçevesinde 2005 yılında araştırılmıştır. Nekropolde, Geçimli Ovası ve Göksu Nehri Vadisi’ne bakan kayalık çıkıntılarda kayaya oyulmuş 150 tane mezar yer alır. Mezarlar, geç Hellenistik Dönem’den geç Roma Dönemi’ne kadar uzanan bir zaman dilimine M.Ö. geç 1. yy. - M.S. 7. yy. tarihlenmektedirler ve tipolojik açıdan, varyasyonları bulunan dört ana gruba ayrılır: Arcosolium, oda mezar, lahit ve khamosorion. Araştırmanın henüz başlarında bazı arcosoliumların çiftler halinde gruplandığı ve Roma nekropollerinde alışıldık olduğu şekilde yola yönelik değil de vadiye yönelik oldukları saptanmıştır. ‘Manzaralı mezar’ inşa etme arzusu bizleri nekropolün tasarımındaki motivasyonu sorgulamaya ve hem mezar tasarımında, bir mezarın mezar blokları dâhilindeki konumunda ve hem de çevreye göre yöneliminde bir hiyerarşi bulunduğu izlenimimizi teyit etmeye yönlendirdi. Yüzey araştırması, Kültür Bakanlığı’nın verdiği izin çerçevesinde gerçekleştirildi. Mezarlar, standart belgeleme yöntemleri kullanan öğrenci grubu tarafından belgelendi; her bir mezar fotoğraflandı, çizimleri yapıldı ve GPS ölçümleri alındı. Mezar blokları civarından bir miktar seramik toplandı. Fakat bu malzeme münferit mezarların tarihlemesi konusunda yardımcı olmadı. Mezar tiplerinin, özellikle arcosolium ve khamosorionların oldukça standartlaşmış oldukları görüldü. En zengin çeşitlilik oda mezarlarda saptandı. Gömüt yerlerinin değişken sayısı, ve başka iç mekan tasarım varyasyonları; girişlerinin menteşeli ahşap kapılarla kapatılmış olması ise çoklu kullanım amacını göstermektedir. Lahitler sayıca çok azdır; tasarımları ise kimi zaman doğal kaya formasyonları ve kimi zaman da eklenen bezeme nedeniyle, çok değişiktir. Mezarların bakışımları açısından bakılınca arcosolium çiftleri her zaman Geçimli Vadisi’ne yöneliktir; tekli arcosoliumların ise yalnızca %50’si ve oda mezarların ise yalnızca %35’i bu yönelimdedir. Alahan Nekropolü, orta Isauria’daki Adrassus, Dağpazarı, Gökçeseki İmsiören ve Sinobuç gibi diğer nekropollerle büyüklük açısından benzerdir. Adı geçen nekropollerdeki mezar tipleri incelemesi sonucu mezar tipi seçiminin mevcut kayalığın doğasına dayandığı anlaşılmıştır. Mezarların yeri için Alahan ve benzeri Güneyyurt ve Feriske’deki gibi kayalık çıkıntılar değil bilakis dik yamaçlar daha çok tercih edilmiştir. Orta Isauria’da mezar bezemesi genelde pek görülmez ve bezemeli lahitler ise çoğu zaman taşınmış veya Vandallar tarafından parçalanmıştır. Bilinen bir bezeme olgusu yaygın görüldüğü üzere aslanlı kapaktır. Alahan’da varlığı bildirilen bir örnek bugün yitiktir.

A tomb with a view: the rock-cut cemetery at Alahan in Isauria

The rock-cut cemetery at Alahan is situated on the hillside to the west of the modern village of Alahan which overlies an ancient settlement1. The cemetery was cut by the current Karaman - Mut road, built in the 1960s, which destroyed some tombs. The core of the surviving cemetery is about 300 m. northwest-southeast by 120 m. northeast-southwest , but there are burials spread across a much wider area Figs. 1-2 . The cemetery takes advantage of a number of limestone outcrops, positioned on the edge of the drop into the Geçimli Plain in the Göksu Valley, for its most spectacular interments. This cliff edge is unstable, and a combination of a major landslide and ongoing erosion has taken its toll on the southwestern areas of the cemetery, with some tombs being lost, others now on their sides. Human processes have also taken their toll on the cemetery as we see it today and the destruction of some of the tombs and their lids during looting has diminished the quality of evidence available. Those with more archaeological conscience were responsible for the removal of some of the sarcophagi and lids to Karaman Museum and Mut town centre. Modern looting within the cemetery area has revealed that the ground between the rock outcrops is densely packed with human bone. It is not clear to what extent this deposition of bone is in situ and to what degree it can be attributed to erosional process and the emptying of the rock-cut tombs by would-be looters. The sheer quantity of bone, in combination with the amounts still present in the chamber and arcosolium tombs suggests that some must derive from interments directly in the ground. The cemetery as experienced in the present is thus far removed from the original, but can give us vital clues as to the character with which it started.

PDF

___

Adam 1994 J.-P. Adam, Roman building materials and techniques (1994).
Alföldi-Rosenbaum 1971 E. Alföldi-Rosenbaum, Anamur Nekropolü: The Necropolis of Anemurium (1971).
Alföldi-Rosenbaum 1980 E. Alföldi-Rosenbaum, The necropolis of Adrassus (Balabolu) in Rough Cilicia (Isauria) (1980).
Baysal – Elton, forthcoming E. Baysal – H. Elton, “Viewshed analysis, DEMs, and archaeology: a case study from a Roman cemetery in Turkey”.
Bean – Mitford 1970 G. Bean – T. Mitford, Journeys in Rough Cilicia 1964-1968 (1970). Buckler – Calder – Cox 1924 W. H. Buckler – W. M. Calder – C. W. M. Cox, “Monuments from Iconium, Lycaonia and Isauria”, JRS 14, 1924, 24-84.
Çevik 2003 N. Çevik, “New Rock-Cut Tombs at Etenna and the Rock-Cut Tomb Tradition in Southern Anatolia”, AS 53, 2003, 97-116.
Çevik 2006 N. Çevik, “The social structure as reflected through the necropolii of Trebenna”, in: K. Dörtluk – B. Varkıvanç – T. Kahya – J. Courtils – M. Alparslan – R. Boyraz (eds.), The 3rd International Symposium on Lycia, Symposium Proceedings. Antalya (2006) 175-198.
Collignon – Duchesne 1880 A. M. Collignon – L. Duchesne, “Les Necropoles Chrétienne de l’Isaurie, I: Selefkeh”, BCH 4, 1880, 192-202.
Cormack 1996 S. H. Cormack, “The Roman-period necropolis of Ariassos, Pisidia”, AS 46, 1996, 1-25.
Cormack 1997 S. Cormack, “Funerary monuments and mortuary practice in Roman Asia Minor”, in: S. Alcock (ed.), The Early Roman Empire in the East (1997) 137-156.
Cormack 2004 S. H. Cormack, The Space of Death in Roman Asia Minor (2004).
Davesne 1996 A. Davesne, “Une prospection de l’IFEA en Cilicie Trachée en 1988”, Anatolia Antiqua 4, 1996, 147-179.
De Laborde 1838 L. De Laborde, Voyage de l’Asie Mineure (1838).
Doğanay 2009 O. Doğanay, İsauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri (2009). Doğanay – Karauğuz – Kunt 2005
O. Doğanay – G. Karauğuz – H. I. Kunt, Pharax (Feriske) (2005).
Durukan 2005 M. Durukan, “Monumental tomb forms in the Olba Region”, AS 55, 2005, 107-126. Durugönül – Kaplan – Tepebaş 2013
S. Durugönül – D. Kaplan – U. Tepebaş, “A Sarcophagus at Adrassos, Isauria, between Paganism and Christianity”, Adalya 14, 2013, 261-284
Elton et al. 2006a H. Elton – M. Jackson – G. Mietke – J. Newhard – L. Özgenel – E. Twigger, “A new Late-Roman urban centre in Isauria”, JRA 19, 2006, 300-311.
Elton 2006b H. Elton, “Göksu Archaeological Project 2002-2004”, AST 23.1 (2006) 331-342.
Elton 2008 H. Elton, “Göksu Archaeological Project 2005-2006”, AST 25.2 (2008) 237-250.
Elton et al. 2009 H. Elton – M. Jackson – G. Mietke – J. Newhard – L. Özgenel – E. Twigger, “Türkiye, Alahan’da bir Roma Şehrinin Keşfi”, Olba 17, 2009 83-116.
Elton 2013 H. Elton, “Late Roman Churches in the Göksu Valley”, in: M. Hoff – R. Townsend (eds.), Rough Cilicia: New Archaeological and Historical Approaches (2013) 225-238.
Gough 1985 M. Gough (ed.), Alahan: an early Christian monastery in southern Turkey (1985).
Hagel – Tomaschitz 1998 S. Hagel – K. Tomaschitz, Repertorium der westkilikischen Inschriften (1998). Heberdey – Wilhelm 1896
R. Heberdey – A. Wilhelm, Reisen in Kilikien, 1891 und 1892, Österreichische Akademie der Wissenschaften, Denkschriften 44 (1896).
Hoff – Townsend 2004 M. Hoff – R. Townsend, “Monumental Tomb Architecture in Western Rough Cilicia”, JÖAI 73, 2004, 251-280.
Keil – Wilhelm 1931 J. Keil – A. Wilhelm, Monumenta Asiae Minoris Antiqua 3: Denkmäler aus dem rauhen Kilikien (1931).
Koch – Sichtermann 1982 G. Koch – H. Sichtermann, Römische Sarkophage (1982).
Leake 1824 W. M. Leake, Journal of a Tour in Asia Minor (1824).
Machatschek 1967 A. Machatschek, Die Nekropolen und Grabmäler im Gebiet von Elaiussa-Sebaste und Korykos im Rauhen Kilikien (1967).
MacKay 1971 P. MacKay, “The first modern visitor to Alahan”, AS 21, 1971, 173-174.
Mitford 1990 T. B. Mitford, “The Cults of Roman Rough Cilicia”, ANRW 2.18.3 (1990) 2131-2160.
Money 1990 D. K. Money, “Lions of the mountains: The sarcophagi of Balboura”, AS 40, 1990, 29-54.
Özgen 2003 R. Özgen, Die kaiserzeitlichen Sarkophage in Konya und Umgebung, AsiaMS 46 (2003).
Ramsay 1904 A. M. Ramsay, “The Early Christian Art of Isaura Nova”, JHS 24, 1904, 260-292.
Ramsay 1906 A. M. Ramsay, “Isaurian and East Phrygian Art in the Third and Fourth Centuries after Christ”, in: W. M. Ramsay, (ed.), Studies in the Art and History of the Eastern Provinces of the Roman Empire (1906) 3-92.
Scarborough 1991 Y. E. Scarborough, The Funerary Monuments of Cilicia Tracheia, (Cornell University Ph.D. Thesis) (1991).
Scarborough 1998 Y. E. Scarborough, “Dağlık Kilikya Lamotis Mezarları”, Olba 1, 1998, 77-85. Şenyurt 2005 S. Y. Şenyurt et al., Yüceören: A Hellenistic and Roman Necropolis in Eastern Kilikia (2005).
Spanu 2000 M. Spanu, “Burial in Asia Minor during the Imperial Period, with a particular reference to Cilicia and Cappadocia”, in: J. Pearce, et al. (eds.), Burial, Society and Context in the Roman World (2000) 169-177.
Verzone 1956 P. Verzone, Alahan Monastir (1956).
Zoroğlu 2000 L. Zoroğlu, “Kelenderis Nekropolü”, Olba 3, 2000, 115-133.

ISSN: 1301-2746
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)