Ermeni Mezalimini Konu Alan Çukurova Ağıtları Üzerine Bir Değerlendirme

İlk örneğine M.Ö. ikinci asırda Hunlar arasında rastlanan, İslâmiyet’ten öncekidönemlerde “yuğ” merasimine bağlı olarak terennüm edilen ve Orhun Yazıtlarında “sıgıt” teriminin karşılığı olan ağıt yakma geleneği, günümüzde de canlı birşekilde yaşatılmaktadır. Anadolu sahasında; bayatı, deme, deşet, deyiş, deyişet, dil,las, lavik, ölgülü, sabu, sızılama, şin, şivan, yakım, yas vb. kelimelerle de bilinenağıtların en çok söylendiği yerlerden biri Çukurova bölgesidir.Tamamen yaşanılan olaylarla ilgili olan ve yüreğin derinliğinde hissedilen acı-ların şiirleşmesiyle ortaya çıkan ağıtlar, daha çok hanımlar (anne, eş, nine, gelin,nişanlı, abla vs.) tarafından söylenir. Ağıtlarda başta ölüm olmak üzere insanoğlunun canını yakan, yüreğini sızlatan her türlü olaya yer verilir. Çukurova yöresindetespit edilen ağıtlardan bazıları; gurbet, ayrılık, sevda, hastalık, ölüm ve kaybedileneşyalar gibi konular üzerine yakılırken, bir kısmı da Ermenilerin Türklere karşıuyguladıkları insanlık dışı zulmü ve insafsızca yapılan katliamları konu almaktadır. Bu gün çeşitli sanatçılar tarafından seslendirilen “Haçin Ağıtı” başta olmaküzere konuyla ilgili birçok ağıt örneğinde; masum insanların diri diri fırınlaradoldurulup yakılması, derilerinin yüzülmesi, kazanlarda kaynatılması, süngülerleparçalanması, kazıklara oturtulması, çocukların yetim, hanımların dul bırakılması ve kadınlara/kızlara tecavüz edilmesi gibi konular yakılan ağıtlarla ebedîleştirilmiştir. Bu ağıtlar, Birinci Dünya Savaşından sonra Çukurova bölgesine gelen Ermenilerin Fransızların da kışkırtmasıyla Türkler üzerinde nasıl bir soykırım uyguladı-ğının somut delilidir. Bildiride, konuyla ilgili olarak yakılan ağıtlar tespit edilerek,çeşitli yönleriyle (psiko-sosyolojik açıdan) değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Ağıt, Çukurova, Ermeni mezalimi, soykırım, Türk kültürü

PDF

___

AĞCA, Emine. “Kozan Yöresi Ağıtları”. Kozan Sevdası. 1 (2007): 35-36. ARSLAN, İsmail. Andırın Yöresinden Öyküleriyle Ağıtlar Taşlamalar Destanlar Maniler. Adana: Aykut Basım, 2007. ASLAN, Kadir. Dörtyol Yer Adları, Efsaneler, Ağıtlar. Antakya: Dörtyol Belediyesi Yayınları, t.y. ÇELİK, Kemal. “Millî Mücadele Yıllarında Adana ve Çevresi”, Efsaneden Tarihe Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı. (hzl. Erman ARTUN- Sabri KOZ). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000, 109-121. ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991. GİZLİCE, Abdullah (hzl.). Yüksel Özden Anısına Ağıt Yarışması / Osmaniye ve Yukarıçukurova Ağıtları. Osmaniye: Osmaniye Folklor Araştırma Derneği Kültür Yayınları, 2012. GÖRKEM, İsmail. Türk Edebiyatında Ağıtlar / Çukurova Ağıtları Metin-İnceleme. Ankara: Akçağ yayınları, 2001. İVGİN, Hayrettin. Tarihi Şiir ve Ağıtlarda Ermeni Katliamı. Ankara: Kültür Ajans Yayınları, 2015. KAFKASYALI, Ali. Edebiyatımızda Ermeni Mezalimi. Erzurum: A.Ü. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınevi, 2001. KEÇEBAŞ, Kadir. Yandı Çukurova Yandı. Kayseri: Laçin Yayınevi, 2015. KOCAMAN, Ali. Yukarı Çukurova’da Ağıtlar ve Hikâyeleri. Adana: Ekrem Matbaası, 2014. KOCAMAN, Ali. Seferberlik ve Kurtuluş Savaşından Hatıralar. Adana: Ekrem Matbaası, 2016. ONAR, Mustafa. Hacın Dosyası. Adana: Önder Matbaası, 1984. ONAR, Mustafa. Kuruluşundan Kurtuluşuna, Bağlantıları ile Saimbeyli. Ankara: Ekin Yayıncılık, (t.y.). SOLAK, Seviye. Millî Mücadele ve Kadirli. Erzurum: Taş Medrese Yayınları, 1995. TEMİZ, Mehmet. Andırın (Kahramanmaraş)’dan Derlenen Ağıtlar (İncelemeMetin). Elazığ: F. Ü. Sos. Bil. Enst. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005. YURTSEVER, Cezmi. Ermeni Terör Merkezi Kilikya Kilisesi. İstanbul: Bayrak Yayıncılık, 1983. YURTSEVER, Cezmi. Çukurova’da, Türklerin Soykırıma Uğradığı Bir Yer / Ye- şiloba. Ankara: Kök Yayınları, 1990. YURTSEVER, Cezmi. Kalekilise (Haçin (Saimbeyli) Soykırımının Dehşet Yeri. Ankara: Kamu Hizmetleri Araştırma Vakfı Yayınları, 1995. YURTSEVER, Cezmi. Kadirli Tarihi / Kökenler / Tarihten Seslenirse. Adana: Ekrem Matbaası, 2008.