FARABİ’DE DİL-MANTIK VE KÜLTÜR İLİŞKİSİ

Farabi, dilin bir toplumda ortaya çıkışı ve gelişimini kültürel gelişime koşut bir süreç içerisinde ele alır. Dil, değişik aşamalarda, sonunda felsefî düşüncede kullanılabilecek bir düzeye gelinceye dek gittikçe yetkinleşen bir gelişim süreci izler. Dilin gelişim sürecinde en yetkin aşama ise hakikatin açık seçik biçimde ifade edildiği felsefî dil aşamasıdır. Bu bakımdan Farabi, toplumlarda dilin bir iletişim aracı olarak kullanımından başlayarak felsefî düzeyde kullanımına değin gelişim sürecini betimler. Bu süreçte dil, ilkin işaret ve ses, sonra lafız ve cümle, son olarak yazı biçiminde dizgeleşir. Diğer yandan düşünce dil aracılığıyla başkalarına aktarım imkânı kazandığı için dilin gelişimi düşünme biçimlerinin gelişimi ile de ilgilidir. Farabi’nin sofistika, diyalektik, hitabet, şiir ve burhan olarak sıraladığı düşünme biçimleri içinde hakikat ancak burhan yöntemiyle elde edilir ve dile getirilebilir. Burhan yönteminin kullanılması dil içinde, düşünce ve varlığın birbirini tam olarak karşılaması anlamına gelmektedir. Nitekim Farabi’nin betimlediği süreçte, hitabet ve şiir aşamasında dil, anlam belirsizliğinden yeterince kurtulmamıştır. Bu belirsizlikten kurtulma dilin nutk aşamasında gerçekleşecektir. Varlık, düşünce ile sözün birbirini tam olarak karşıladığı bu aşamayla birlikte, kültürel yapı da yetkin bir düzeye kavuşur

Anahtar Kelimeler:

dil, mantık, kültür, toplum, felsefe

The Relationship Between Language-Logic and Culture in Farabi

Farabi takes the emergence and development of language in a society in parallel with the cultural progress. Language, in various stages, until it reaches after all a level that can be used in the philosophical thought, followed by a process of ever trained with. The perfect stage in the development process of language is the stage of “philosophical language” that the truth can be clearly expressed in it. In this regard, Farabi describes the development of language beginning from its usage at the level of sound and sign until the usage in the philosophical level. In this process, language manifests initially as sign and sound, then word and sentence and finally writing On the other, because of the thought has gained the possibility of transfer to others through language, the development of language relates to the development of the modes of thinking. Farabi arrays this modes of thinking as sophistic, dialectic, rhetoric, poetic and demonstration. Among this thinking methods truth can be acquired and mentioned only with demonstration. Indeed, in the process described by Farabi, the language is not saved from the ambiguity at the level of rhetoric and poetic. To get rid of from this ambiguity will be held at the level of nutk. Being thought of this further step with the promise to meet each other exactly, but regains the cultural structure of a competent level

Keywords:

language, logic, culture, society, philosophy,

PDF

___

ABİD, Şükrü B.; “Dil”, çev. Şamil Öçal, Hasan Tuncay Başoğlu, İslam Felsefesi Tarihi, C. 3, ed. Seyyid Hüseyin Nasr, Oliver Leaman, Açılım Yay., İstanbul 2011.
AFNAN, Soheil M.; Philosophical Terminology in Arabic and Persian, Leiden E. J. Brill, 1964.
AKARSU, Bedia; Wilhelm Von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı, Remzi Yay. İstanbul1984.
AKKAŞ, Sema Önal; Giambattista Vico'nun “Yeni Bilim” Adlı Eserinin Felsefe Tarihindeki Yeri, Doktora Tezi, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
AKSAN, Doğan; Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), TDK Yay., Ankara 1995
ARİSTOTELES; Metafizik-I, çev. Ahmet Arslan, Ege Ünv. Edebiyat Fak. Yay., İzmir 1985.
ARİSTOTELES; Politika, çev. Mete Tunçay, Remzi Yay., İstanbul 2002.
AYIK, Hasan; Farabi’de Dil-Mantık İlişkisi, Doktora Tezi, Atatürk Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2002.
BİLEN, Osman. “Ebû Bişr Meta ile Ebû Sa’îd Sîrâfî Arasında Mantık ve Gramer Üzerine Bir Tartışma”, İslâmiyât 7 (2004), S. 2, ss. 155-172.
BIÇAK, Ayhan; “Sofistlerin Siyaset Anlayışları-I”, Felsefe Dünyası Dergisi, Sayı: 12, Ankara 1994, ss. 72-80.
CASSİRER, Ernst; İnsan Üstüne Bir Deneme, çev. Necla Arat, Remzi Yay., İstanbul 1980.
CÂBİRÎ, Muhammed Âbid el-; Arap İslam Kültürünün Akıl Yapısı, çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli, Kitabevi Yay., İstanbul 1999.
COPLESTON, Frederick; Felsefe Tarihi-Helenistik Felsefe, Çev.: Aziz Yardımlı, C: 1, Bölüm 2b, İdea Yay., İstanbul 1990.
DEMİR, Ramazan; Arap Dilbilimcilerine Göre Dillerin Kaynağı Meselesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2008.
ERHAT, Azra; Mitoloji Sözlüğü, Remzi Yay., İstanbul 1972.
FARABİ; Kitâbü’l-Hurûf, neşr.: Muhsin Mahdi, Beyrut 1970.
FARABİ; Felsefetü Eflâtun ve Eczâüha ve Merâtibü Eczâiha min Evvelihâ ila Âhirihâ, tah.: Abdurrahman Bedevî, Eflâtun fi’l-İslam içinde, Darü’l- Endülüs, Beyrut 1982, ss. 5-33.
FARABİ; İhsâu’l Ulûm, neşr. Osman Emin, Kahire 1949.
FARABİ; Kitâbü’l-Burhân, tah.: Macid Fahri, Beyrut 1986.
FARABİ; Kitâbü Ârâ-i Ehli’l-Medîneti’l-Fâzıla, neşr. Albert Nasri Nader, Dâru’l-Meşrık, Beyrut 1991.
FARABİ; Kitabü Tahsîli’s-Saâde, neşr. Cafer Âl Yasin, el-A’mâlü’l-Felsefiyye içinde, Beyrut 1992, ss. 119-225.
FARABİ; Kitâbü’l-Elfâzı’l-Müsta’meleti fi’l-Mantık, tah. Muhsin Mahdi, Dar’ül- Meşrik, Beyrut 1968.
FARABİ; Kitâbü’s-Siyâseti’l-Medeniyye, neşr. Fevzi Mitrî Neccâr, Dâru’l- Meşrik, Beyrut 1993.
FARABİ; Kitabü’t-Tenbîh ala Sebîli’s-Saâde, neşr. Ca’fer Âl Yasin, el- A’mâlü’l-Felsefiyye içinde, Beyrut 1992, ss. 227-277.
FOUCAULT, Michel; Entelektüelin Siyasal İşlevi, Çev. Işık Erdüden, Osman Akınhay, Ferda Keskin, Ayrıntı Yay., İstanbul 2000.
GAZALİ; el-Munkızu mina’Dalâl, çev. Hilmi Güngör, Maarif Basımevi, Ankara 1969.
IZUTSU, Toshihiko; Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar, Çev. Selahattin Ayaz, Pınar Yay. İstanbul 1997.
İNATİ, Şems, “Mantık”, çev. Şamil Öçzl, Hasan Tuncay Başoğlu, İslam Felsefesi Tarihi, C. 3, ed. Seyyid Hüseyin Nasr, Oliver Leaman, Açılım Yay., İstanbul 2011
KIRAN, Zeynel; Dilbilim Akımları, Onur Yay., Ankara1996.
KRANZ, Walther; Antik Felsefe, çev.: Suad Y. Baydur, Sosyal Yay., İstanbul 1994.
KUTLUER, İlhan; İslam’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İz Yay., İstanbul 2001.
MAHDİ, Muhsin; “Language and Logic in Classical Islam”, Logic in Classical Islamic Culture, Edited by G. E. Von Grunebaum, Otto Harrossowitz- Wiesbaden 1970.
PLATON; Protagoras, çev. Nurettin Şazi Kösemihal, MEB Yay., İstanbul 1965.
PLATON; Sofist, çev. Mehmet Karasan, MEB Yay., İstanbul 1988.
PLATON; Kratylos, Diyaloglar 1, çev. Teoman Aktürel , Remzi Kitabevi, İstanbul 1982.
REİSMAN, David C.; “Farabi ve Felsefe Müfredatı”, çev. M. Cüneyt Kaya, İslam Felsefesine Giriş içinde, Editörler: Peter Adamson, Richard C. Taylor, Küre Yay., İstanbul2007.
SAUSSURE, Ferdinand de; Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, Multilingual Yay., İstanbul 1998.
SOROKİN, Pitirim; Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri, çev.Mete Tunçay, Salyangoz Yay., İstanbul 2008.
TÜRKER, Sadık; “Farabi’nin Tamantuk (Mantıksallaştırma) Programı”, Uluslararası Farabi Sempozyumu, 7-8 Ekim 2004, Bildiriler, Elis Yay., Ankara 2005, ss. 77-100.
TÜRKER-Küyel, Mübahat; “Farabi’de Düşünce ve Dil Arasındaki İlişki”, Araştırma Dergisi C. II: Ankara 1979, ss. 59-65.
TÜRKER-Küyel, Mübahat; Aristoteles ve Farabi’nin Varlık ve Düşünce Öğretileri, Ankara 1969.
VENDRYES, Joseph; Dil ve Düşünce, çev. Berke Vardar, Multilingual Yay., İstanbul 2001.