BİR RÂVÎ OLARAK MA'BED EL-CÜHENÎ, HAYATI, HOCALARI, TALEBELERİ VE GÜVENİLİRLİĞİ

İlk muhalif düşünce sahiplerinden kabul edilen Ma'bed el-Cühenî, özellikle kaderi inkâr fikri ile tanınan birisidir. O, hicrî ilk asırda yaşamış ve birçok sahâbî ile görüşme imkânı elde etmiştir. Yaşadığı dönemde devletin bazı yöneticileri ile de yakın bir ilişki içerisinde olmuştur. Yaşadığı zaman diliminde birçok sahâbenin daha hayatta olması ve onlarla birlikte bir hayat sürmesi onun hadisçi bir kimliğinin olmasını da bir bakıma zorunlu kılmaktadır. Kaynaklar onu genellikle muhalif düşünceleri sebebiyle ön plana çıkarmış olsa da onun hadis ilmi açısından güvenilir olup olmadığı, rivayetlerinin bulunup bulunmadığı, kimlerden rivayet ettiği ve kimlerin ondan rivayette bulunduğu izaha muhtaçtır. Bu çalışma onun bu yönlerini ortaya koymak için hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ma'bed el-Cühenî, kader, hadis, ehl-i bidat, rivâyet

MABAD AL-DJUHANI, HIS LIFE, TEACHERS, STUDENTS AND HIS RELIABILITY AS A REPORTER

Ma'bad al-Djuhani, accepted as one of the early opponent thinkers, is famous with his ideas about fate. Since he lived in the first era of hijri and had the opportunity to access to the companions of Prophet Muhammad necessitate his traditionist identiy in some way. Even if resources mostly feature him because of his opponent thoughts, we suppose that an explanation is also needed about whether he is trustworthy or not in sense of hadith science, whether there are his narratives or not, if so who are the companions this narrations are taken from and who are the people narrated from him. This article approaches these sides of him.

Keywords:

Ma'bad al-Djuhani, fate, hadith, ahl al-bida', riwâya,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, el-İlel ve Marifetü'r-Ricâl, I-III, (nşr. Vasıyyulllah b. Muhammed Abbas), Riyad: Dâru'l-hânî, 1422/2001.

Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-VI, İstanbul: Dâru Sahnûn/ Çağrı Yayınları, 1992/1413.

Alâî, Ebû Saîd, Halil b. Keykeldî, Câmiu't-tahsîl (nşr. Hamdi Abdülmecid es-Selefî), Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1407/1986.

Aynî, Ebû Muhammed, Mahmud b. Ahmed , Meğâni'l-ahyâr fî şerhi esâmî ricâli Meâni'l-âsâr, I-III, (nşr. Muhammed Hasan), Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1427/2006.

Aynî, Umdetü'l-kârî şerhi Sahîhi'l-Buhârî, I-XXV, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1421/2001.

Bâcî, Ebü'l-Velid, Süleyman b. Halef, et-Ta'dîl ve't-tecrîh, I-III, (nşr. Ebû Lübâbe Hüseyin), Riyad: Dâru'l-Liva, 1406/1986.

Bahşel, Ebü'l-Hasan, Eslem b. Sehl, Tarîhu Vâsıt (nşr. Körkis Avvâd), Beyrut: Alemü'l-kütüb, 1406/1986.

Beyhakî, Ebû Bekir, Ahmed b. el-Huseyn, es-Sünenü’l-kübrâ, I-X, (nşr. Muhammed Abdulkadir Ata), Mekke: Mektebetü Dâri'l-Baz, 1414/1994.

Birışık, Abdülhamit, “Katâde b. Diâme”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV, 22-23.

Buhârî, Ebû Abdillah, Muhammed b. İsmail, Kitabü'd-duafâ, (nşr. Ebû Abdullah Ahmed b. İbrahim), Taif: Mektebetü İbn Abbas, 1426/2005.

Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, I-VIII, Haydarabad: Dâiratü'l-Mearifi'l-Osmâniyye, , ts.

Buhârî, et-Târîhu'l-evsat, I-II, (nşr. Mahmud İbrahim Zâyid), Haleb: Dâru'l-Va'y, 1397/1977.

Cengiz, Lütfü, “Emevîler Döneminde Kader Problemi”, Marife Dergisi, 1/2, 107-127.

Dârekutnî, Ebü'l-Hasan, Ali b. Ömer, ed-Duafa ve'l-metrûkîn, I-III, Medine: Mecelletü'l-Camiati'l-İslamiyye, 1404/1983.

Dârekutnî, el-Mu'telif ve'l-muhtelif, I-IV, (nşr. Muvaffak b. Abdullah b. Abdulkadir), Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1406/1986.

Dârekutnî, es-Sünen, I-V, (nşr. Şuayb el-Arnavût-Hasan Abdulmun'im Şelebî-Abdullatif Hırzullah-Ahmed Berhûm), Beyrut: Müessesetür'r-Risâle, 1424/2004.

Dârekutnî, Zikru esmâi't-tâbiîn, I-II, (nşr. Boran Tannâvî-Kemal Yusuf el-Hût), Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiyye, 1406/1985.

Dârimî, Ebû Muhammed, Abdullah b. Abdirrahmân, es-Sünen, I-II, İstanbul: Dâru Sahnûn/ Çağrı Yayınları, 1413/1992.

Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşas es-Sicistânî, es-Sünen, I-V, İstanbul: Dâru Sahnûn/ Çağrı Yayınları, 1413/11997.

Ess, Josef Van, “Ma'bad b. Abd Allah b. Ukaym al-Djuhani”, The Encyclppaedia of Islam, (Nev Edition), vol.5, Leiden 1979.

Halife b. Hayyât, Ebû Amr, et-Târîh (nşr. Ekrem Ziya el-Umerî), Beyrut: Müessesetür'r-Risâle, 1397/1976.

İbn Adî, Ebû Ahmed, Abdullah b. Adî el-Cürcânî, el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl, I-IX, (nşr. Adil Ahmet Abdulmevcud-Ali Muhammed), Beyrut: el-Kütübü'l-ilmiyye, 1418/1997.

İbn Ahi Mîmî, Ebü'l-Hüseyin, Muhammed b. Abdullah, Fevâidü İbn-i Ahî Mîmî ed-Dekkâk (nşr. Nebil Sadettin Cerrâr), Riyad: Dâru Edvâi's-Selef, 1426/2005.

İbn Asâkir, Ebü'l-Kâsım, Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu Dımeşk, I-LXXX, (nşr. Amr b. Garame el-Amrî), Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1421/2001.

İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, el-Cerh ve't-ta'dîl, I-IX, Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1271/1952.

İbn Hacer, Ebü'l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Lisânü'l-mîzân, I-X, (nşr. Abdülfettah Ebû Gudde), Beyrut: Dâru'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1422/2002.

İbn Hacer, Ebü'l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu'l-bârî fî şerhi Sahîhi'l-Buhârî, I-XIII, Kahire: Dâru'r-Reyyân li't-Türâs, 1407/1986.

İbn Hacer, Ebü'l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi's-sahâbe, I-VIII, (nşr. Adil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz), Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1415/1995.

İbn Hacer, Ebü'l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Takrîbü’t-Tehzîb (nşr. Muhammed Avvame), Dâru'r-reşîd, 1406/1986.

İbn Hacer, Ebü'l-Fadl, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Tehzîbü’t-Tehzîb, I-XII, Matbaatü Dâirati'l-Mearif, 1326.

İbn Hazm, Ebû Muhammed, Ali b. Ahmed, Cemheratü ensâbi'l-Arab, Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403/1933.

İbn Hibbân, Kitâbü's-Sikât, I-IX, Haydarâbâd: Dâiratü'l-Meârifi'l-Osmaniyye, 1393/1973.

İbn Hibbân, Sahîhu İbn Hibbân, I-XVIII, (nşr. Şuayb el-Arnavût), Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1408/1988.

İbn Hibbân, Ebû Hâtim, Muhammed b. Hibbân el-Büstî, Meşâhiru ulemâi'l-emsâr (nşr. Merzuk-Ali İbrahim), el-Mansûra: Dâru'l-Vefa, 1411/1991.

İbn Kesîr, et-Tekmîl fî'l-cerh ve't-ta'dîl (nşr. Şâdî b. Muhammed b. Salim), I-IV, Merkezü'n-Nu'man, 1432/2011.

İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâ, İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve'n-nihâye, I-XIV, (nşr. Alî Şîrî), Beyrut: Dâru İhyâü't-Turâsi'l-Arabî, 1408/1988.

İbn Mâce, Ebû Abdillah, Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen, I-II, İstanbul: Dâru Sahnûn/ Çağrı Yayınları, 1413/1992.

İbn Sa'd, Ebû Abdullah, Muhammed b. Sa'd, et-Tabakâtü'l-kübrâ, I-VIII, (nşr. Muhammed Abdulkadir Ata), Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1410/1990.

İbn Şahin, Ebû Hafs, Ömer b. Ahmed, Târihu esmâi's-sikât (nşr. Subhi es-Sâmerrâî), Dâru's-Selefiyye, 1404/1984.

İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec, Abdurrahman b. Ali, ed-Duafâ ve'l-metrûkîn, I-III, (nşr. Abdullah el-Kâdî), Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1406/1986.

İbnü'l-Imâd, Ebü'l-Fellah, Abdulhay b. Ahmed, Şezerâtü'z-zeheb fî ahbâri men kezeb, I-XI, (nşr. Mahmut el-Arnavût-Abdulkadir el-Arnavût), Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.

İbnü'l-Irâkî, Ebû Zur'a, Ahmed b. Abdurrahîm, el-Müdellisîn (nşr. Rıfat Fevzî-Hüseyin Hammâd), el-Mansûra: Dâru'l-Vefa, 1415/1995.

İclî, Ebü'l-Hasen, Ahmed b. Abdullah, Marifetü's-sikat, I-II, (nşr. Abdülalim Abdülazim el-Bestevî), Medine: Mektebetü'd-Dâr, 1405/1985.

Ka'bî, Ebü'l-Kasım, Abdullah b. Ahmed el-Belhî, Zikru'l-Mu'tezile min makâlâtü'l-İslâmiyye (Fazlü'l-i'tizal ve tabakatü'l-Mu'tezile içerisinde) (nşr. Fuad Seyyid), ed-Dâru't-Tûnisiyye, 1394/1974.

Kasım b. Kutluboğa, Ebü'l-Fida, es-Sikât, I-IX, (nşr. Şâdi b. Muhammed), Merkezü'n-Numan, 1432/2011.

Kudsî, Abdüssettar Abdulhamid, Râvinin Adaleti Problemi Açısından Ehl-i Bidatin Rivayetleri (çev. Salahattin Polat), Hadis Araştırmaları, Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.

Kutlay, Halil İbrahim, Hadiste Sened Tenkidi, İstanbul: Elif Yayınları, 2015.

Mizzî, Ebü'l-Haccâc, Yusuf b. Zekî, Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, I-XXXV, (nşr. Beşşâr Avvâd Ma'rûf), Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1400/1980.

Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdullah, İkmâlü Tehzîbü'l-kemâl, I-XII, (nşr. Ebû Abdurrahman Adil b. Hüseyin-Ebû Muhammed Üsame b. İbrahim), el-Fârûkü'l-Hadîse, 1422/2001.

Müslim, Ebü'l-Huseyn, Müslim b. Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, I-III, İstanbul: Dâru Sahnûn/ Çağrı Yayınları, 1413/1992.

Neşşâr, Ali Sami, Neşetü'l-fikri'l-felsefî fi'l-İslâm, I-III, Kahire: Dâru'l-Meârif, 1416/1996.

Nevevî, Ebü'z-Zekeriyya, Yahya b. Şeref, Tehzîbü'l-esmâ ve'l-lügat, I-IV, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.

Öz, Mustafa, “Ma'bed el-Cühenî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVII, 281-282.

Süt, Abdulnasır, İslam Düşüncesinde İlk Muhalif: Ma'bed el-Cühenî (ö.83/702), Kelam Araştırmaları Dergisi, 8/2 (2010), 169-182.

Taberânî, Ebü’l-Kâsım, Süleyman b. Ahmed, el-Mu'cemü’l-kebîr, I-XXV, (nşr. Humeydî b. Abdülmecid es-Selefî), Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.

Tayâlisî, Ebû Dâvud, Süleyman b. Dâvud, el-Müsned, I-IV, (nşr. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî), Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.

Tirmizî, Ebû Îsâ, Muhammed b. Îsâ, es-Sünen, I-V, İstanbul: Dâru Sahnûn/Çağrı Yayınları, 1413/1992.

Ukaylî, Ebû Ca'fer, Muhammed b. Amr, Kitabü’d-Duafâi'l-kebîr, I-IV, (nşr. Abdulmu'tî Emin Kalacî), Beyrut: Dâru'l-Mektebeti'l –İlmiyye, 1404/1984.

Uludağ, Süleyman, Hasan-ı Basrî, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVI, 291-293.

Zehebî, Ebû Abdillah, el-Kâşif (nşr. Muhammed Avvâme-Ahmed Muhammed Nemr el-Hatıb), Dâru'l-Kıble li's-Sekâfeti'l-İslâmiyye, Cidde: Müessesetü Ulumi'l-Kur'an, 1413/1992. Zehebî, Ebû Abdillah, el-Muğnî fi’d-duafâ, I-II, (nşr. Nureddin Itr), Haleb: Dâru'l-Meârif, 1391/1971.

Zehebî, Ebû Abdillah, Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl, I-IV, (nşr. Ali Muhammed Bicâvî), Beyrut: Dâru'l-Marife, 1382/1963.

Zehebî, Ebû Abdillah, Muhammed b. Ahmed, Dîvânü'd-duafâ (nşr. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî), Mekke: Mektebetü'n-Nehda, 1387/1967.

Zehebî, Ebû Abdillah, Siyeru a'lâmi'n-nübelâ, I-XXV, Beyrut: Müessesetür'r-Risâle, 1405/1985.

Zehebî, Ebû Abdillah, Târîhu'l-İslâm, I-IV, (nşr. Beşşâr Avvâd Ma'rûf), Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1423/2001.

Zehebî, Ebû Abdillah, Tezhîbü Tehzîbi'l-kemâl, I-XII, (nşr. Ğuneym Abbas Ğuneym-Mecdî es-Seyyid Emîn), Kahire: el-Fârûkü'l-Hadîse, 1425/2004.

Zehebî, Ebû Abdillah, Tezkiratü'l-huffâz, I-IV, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1998.

Zehebî, Ebû Abdillah, Zikru esmai men tüküllime fihi ve hüve müvessak (nşr. Mahmud Şekûr Meyâdinî), Mektebetü'l-Menar, 1406/1986.

Ziriklî, Hayrüddin b. Mahmûd, el-A'lâm, I-VIII, Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, 1422/2002.