Üniversitelerde Sosyal ve Beşeri Bilimlerle Eğitim Bilimleri Alanlarında Oluşturulan Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurullarıyla İlgili Mevzuata Yönelik Hukuki Bir Değerlendirme: Nitel Bir Araştırma

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 65. Maddesinde, bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarının oluşumu, görevleri ve işleyişlerininYükseköğretim Kurulu tarafından çıkartılacak yönetmeliklerle düzenleneceğine hükmedilmiştir. Kanunun bu emredici hükmüne rağmen,yükseköğretim kurumlarında yer alan bu etik kurulların oluşumu, görevleri ve işleyişleri bir yönetmelikle düzenlenmemekte; YÖKtarafından 2016’da çıkartılan Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi (YÖKBAYEY) ile düzenlenmektedir.Ayrıca üniversitelerin kendi bünyelerindeki bu kurullarla ilgili düzenlemeleri, senatolarının kararlarıyla çıkarttıkları yönergelerle yaptıklarıda görülmektedir.Araştırmada öncelikle, bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarıyla ilgili literatüre ve de hukuki normlar hiyerarşisi dikkate alınarakilgili mevzuata yer verilmiştir. Araştırma yöntemi olarak doküman incelemesi yöntemi kullanılarak YÖKBAYEY’deki etik kurullarlailgili düzenlemeler dikkate alınarak kategoriler belirlenmiş; daha sonra da bu kategoriler bağlamında İstanbul’daki devlet üniversiteleriarasından çalışma grubu olarak seçilen 3 üniversite tarafından sosyal ve beşerî bilimler ve eğitim bilimleri alanlarında oluşturulan bilimselaraştırma ve yayın etiği kurullarıyla ilgili çıkartılan yönergeler analiz edilmiştir.Elde edilen bulgular; üniversiteler tarafından etik kurullarla ilgili çıkartılan yönerge hükümlerinin genel olarak YÖKBAYEY’deki ilgilihükümlerle örtüşmediğini ve hatta önemli aykırılıklar içerdiğini göstermektedir. Üniversitelerdeki etik kurulların hukuka uygunişlememesinin bilimsel araştırmaların serbestçe yapılması ilkesini zedeleyebileceği ve gerek araştırmacılar gerekse de kurul üyeleriaçısından önemli bürokratik sorunlar ve iş yükü getirebileceği hususları da araştırmada tartışılmıştır. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak;etik kurullarla ilgili hususların YÖK tarafından yönetmelikle düzenlenmesi, üniversitelerce çıkartılan yönergelerdeki hukuka aykırılıklarıngiderilmesi, üniversitelerin YÖKBAYEY’de açıklığa kavuşturulmayan hususlarda yönergeler çıkartabileceği önerilmiştir. Ayrıcaaraştırmacılara yönelik olarak da etik kurullarla ilgili özellikle durum çalışması ve fenomonolojik çalışmaların yapılması önerilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Kurulları, Etik Mevzuatı, Yükseköğretim Kurumları, Yükseköğretim Kurulu

A Legal Evaluation of the Legislation Regarding Scientific Research and Publishing Ethics Committees in the Fields of Social and Humanatirian Sciences and Educational Sciences in Universities: A Qualitative Research

In Article 65 of Higher Education Law numbered 2547, formation, duties and operations of scientific research and publication ethicsboards have to be regulated by regulations issued by Higher Education Council (HEC). Despite this legal obligation, ethical committeesin higher education institutions are not regulated by regulation; They are regulated by HEC Scientific Research and Publication EthicsDirective (HECSRPED) issued in 2016. Universities also make regulations regarding these boards within their own bodies with directivesissued by decisions of their senates.In the research, firstly, the literature on the ethics committees and relevant legislation are examined. Then, categories are determined byusing the document review method, considering regulations of ethics committees in HECSRPED; in the context of these categories,directives issued by 3 state universities in İstanbul regarding ethics committees in fields of social and humanities and educational sciencesare analyzed.Findings show that provisions of a directive issued by universities on ethics committees generally do not coincide with relevant provisionsin HECSRPED and even contain significant contradictions. It has also been discussed that ethical committees in universities may harmthe principle of conducting scientific research freely and cause important bureaucratic problems and workload for both researchers andboard members.It has been suggested that issues related to ethical committees are regulated by HEC, eliminating illegality in directives issued by universitiesand that universities can issue directives on issues that are not clarified in HECSRPED. In addition, it was recommended to conduct casestudies and phenomenological studies regarding ethics committees for researchers.

Keywords:

Scientific Research and Publication Ethics Boards, Ethical Legislation, Higher Education Institutions, Higher Education Council,

PDF

___

Aksu-Dünya, B. (2019). Bilimsel Araştırma Süreci ve Etik Kurallar. S. Şen ve İ. Yıldırım (Ed.) Eğitimde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Akyol, B., Yılmaz, K., Çavuş, B. ve Aksoy V. (2018). Akademisyen Yöneticilerin Görüşlerine Göre Türkiye’de Yükseköğretimin Sorunları. Turkish Studies. 13/11, Spring, p. 111-131 doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13232
Alev, B, Genç, F. (2015). Türkiye’de Üniversite Etik Kurulları Üzerine Bir İnceleme. Akdeniz İİBF Dergisi, 15 (31), 135-182. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/auiibfd/issue/32336/359319
Aydın, İ. (2019). Akademik Etik. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Balcı, A., Öztürk, İ. ve Akar, F. (2019). Akademisyenlerin İşlerini Anlamlı Kılan Faktörlere İlişkin Görüşleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (3), 867-892. doi: 10.17860/mersinefd.527374.
Bulut, K. ve Soylu, B. (2009). Öğretim Üyelerinin İş Yükü Seviyelerinin Bir Analitik Ağ Modeli İle Değerlendirilmesi: Mühendislik Fakültesinde Bir Uygulama. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 25 (1), 150-167. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesfen/issue/25576/269789.
Christensen, L.B., Johnson, R. B., Turner, L.A. (2015). Araştırma Yöntemleri Desen ve Analiz H. (Özgan ve M. Kalman, Çev.). Ankara: Anı Yayıncılık.
Boden R, Epstein D, Latimer J. (2009). Accounting for Ethos or Programmes for Conduct? The Brave New World of Research Ethics Committees. The Sociological Review, 57(4): 727-749. doi:10.1111/j.1467-954X.2009.01869.x
De Wet, K. (2010). The Importance of Ethical Appraisal in Social Science Research: Reviewing a Faculty of Humanities’ Research Ethics Committee. J Acad Ethics, 8: 301–314. https://www.researchgate.net/publication/225456237_The_Importance_of_Ethical_Appraisal_in_Social_Science_Research_Reviewing_a_Faculty_of_Humanities'_Research_Ethics_Committee adresinden 11.2.2021 tarihinde erişilmiştir.
Demi̇rci̇oğlu, M (2014). İdari Yargı Kararları Çerçevesinde Bilimsel Yayın Etiği Soruşturmaları. Ankara Barosu Dergisi, (1), 145-218. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/abd/issue/33815/374456.
DİB. (2021). Başkanlık Mevzuatı Yönergeler. 25 Ocak 2021 tarihinde https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/kategoriler/ba%C5%9Fkanl%C4%B1k-mevzuat%C4%B1/y%C3%B6nergeler adresinden erişildi.
ELSEVIER. (2017). Ethics in Research & Publication. 16 Şubat 2021 tarihinde https://www.elsevier.com/__data/assets/pdf_file/0008/653885/Ethics-in-research-and-publication-brochure.pdf adresinden erişildi.
Eren, A. (2018). Türk Yükseköğretim Etik Mevzuatının Hukuki Değerlendirmesi. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 1 (1), 1-46. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/husbd/issue/39647/435755
European Commission. (2018). Ethics in Social Science and Humanities. 8 Şubat 2021 tarihinde https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/6._h2020_ethics-soc-science-humanities_en.pdf adresinden erişildi.
Gözler, K. (2019). İdare Hukuku Dersleri. (Güncellenmiş ve düzeltilmiş 21. Baskı). Ekin Yayınları: Bursa.
Günbayı, İ., Kasalak, G. ve Özçeti̇n, S. (2013). Bilimsel Araştırmalarda Etik Dışı Davranışlar: Bir Durum Çalışması. Yükseköğretim Dergisi, 3 (2), 97-108. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/yuksekogretim/issue/41244/498194
İMÜ. (2021). Eğitim Bilimleri Etik Kurulu. 10 Ocak 2021 tarihinde https://egitimbilimleri.medeniyet.edu.tr/documents/egitimbilimleri/doc/etik(1).doc adresinden erişildi.
Jennings, S. (2012). ‘Response to Schrag: What are Ethics Committees for Anyway? A Defence of Social Science Research Ethics Review’. Research Ethics 8(2): 87-96. Retrieved from https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/174701611244542
Koepsell D, Brinkman WP, Pont S. (2014). Human research ethics committees in technical universities. J Empir Res Hum Res Ethics. Jul;9(3):67-73. doi: 10.1177/1556264614540596. PMID: 25746787.
MEB. (2020). Etik Kurul İzin Belgesi. 26 Ocak 2021 tarihinde http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_09/21180740_Etik_Kurul_Yzin_Belgesi.pdf adresinden 26.1.2021 adresinden erişildi.
Monaghan, L., O’Dwyer, M., & Gabe, J. (2013). Seeking university research ethics committee approval: The emotional vicissitudes of a ‘Rationalised’ Process. International Journal of Social Research Methodology, 16(1), 65–80. Retrieved from https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13645579.2011.649902?casa_token=W-R8WEoYf8MAAAAA:SddGOWm7GEV-hRQaf760EoRK4q1wQBRElpI1Zf2oupGtrn0y6V8FvHSKw_rG0Xk7iBs9XXFD3Lj5yA
Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. (3. Baskı; E. Bukova Güzel ve H. Demircioğlu, Çev.). Pegem Akademi Yayınları: Ankara.
Robson, E. (2018). Ethics committees, journal publication and research with children. Children's Geographies. 16:5, 473-480, doi: 10.1080/14733285.2017.1392481
Sevgi̇li̇-Gençay, F.D. (2014). Adsız düzenleyici işlemlerin normlar hiyerarşisindeki yeri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 63 (2), 397-418. doi: 10.1501/Hukfak_0000001753
Şanlı-Atay, Y. (2011). Türk İdare Hukukunda Adsız Düzenleyici İşlemler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Bulut, K. ve Taş, C. (2020). 1994-2020 Yılları Arasında Eğitim-Öğretim Alanında Yapılan Etik Konulu Bilimsel Çalışmaların Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (46), 234-264. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/57607/785614
TÜBA (2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. 5 Aralık 202 tarihinde http://www.tuba.gov.tr/files/yayinlar/raporlar/Bilimsel%20Aras%CC%A7t%C4%B1rmada%20Etik%20ve%20Sorunlar%C4%B1son.pdf adresinden erişildi.
TÜBİTAK. (2018a). Etik Kurul Onay Belgesi Bilgi Notu. 7 Aralık 2020 tarihinde https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/20689/ekbn_2020.pdf adresinden erişildi.
TÜBİTAK. (2018b). TÜBİTAK Araştırma Ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği. 7 Aralık 2020 tarihinde https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/247_sayili_bk_islenmis_hali.pdf adresinden erişildi.
ÜAK. (2020). Üniversitelerarası Kurul Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Yönergesi. 25 Aralık 2020 https://www.uak.gov.tr/Documents/mevzuat/%C3%9CN%C4%B0VERS%C4%B0TELERARASI%20KURUL%20B%C4%B0L%C4%B0MSEL%20ARA%C5%9ETIRMA%20VE%20YAYIN%20ET%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20Y%C3%96NERGES%C4%B0.pdf Adresinden tarihinde erişilmiştir.
Wassie, L., Gebre-Mariam, S., Tarekegne, G., & Rennie, S. (2019). Enhancing ethics review of social and behavioral research: developing a review template in Ethiopia. Research Ethics, 15(3–4), 1–23. https://doi.org/10.1177/1747016119865731
Yaman, A, Özdemir, S. (2016). Yükseköğretim Yönetici Görüşlerine Göre Yükseköğretimde Yeniden Yapılanma İhtiyacı. İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (1), 2-37. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iauefd/issue/46931/588488
Yıldırım, A., Şimşek H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (On birinci baskı). Ankara: Seçkin Yayınları
Yılmaz E. (2020). Araştırma Etik Kurulları ve Yayın Etiğine Aykırı Örnek İncelemeler. N. Cemaloğlu (Ed.) Bilimsel Araştırma Teknikleri Ve Etik. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları
Yılmaz, M.B. (2020). Araştırma ve Yayın Etiğiyle İle İlgili Yasal Mevzuat ve Kurullar. K. Yılmaz ve R. S. Arık (Ed.) Bilim ve Araştırma Etiği. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları
YÖK. (2012). Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Yönergesi. 10 Aralık 2020 tarihinde http://ibg.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2018/07/yok_yayin_etigi_yonergesi.pdf adresinden erişildi.
YÖK. (2014). Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış İlkeleri. 11 Aralık 2020 tarihinde https://www.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/6/2015/01/etik-davran%C4%B1%C5%9F-ilkeleri.pdf adresinden erişildi.
YÖK. (2016). YÖK’ün Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Yönergesi konulu resmi yazısı. 26 Aralık 2020 tarihinde http://bhi.nku.edu.tr/basinyonetim/resim/images/editorresimleri/2974/files/Y%C3%96K%20Bilimsel%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rma%20ve%20Yay%C4%B1n%20Eti%C4%9Fi%20Y%C3%B6nergesi.pdf adresinden tarihinde erişildi.
YÖK. (2018). Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi. 4 Aralık 2020 tarihinde https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Kurumsal/mevzuat/bilimsel-arastirma-ve-etik-yonetmeligi.aspx adresinden erişildi.
Zwanikken, P. & Oosterhoff P. (2011) Why a research ethics committee for social science? Reflections on three years of experience at the Royal Tropical Institute, Amsterdam. Medische Antropologie. 23: 165–181. Retrived fom https://www.kit.nl/wp-content/uploads/2018/08/1911_Why-a-research-ethics-committee-for-social-science.pdf adresinden erişildi

ISSN: 2146-5959
Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Bülent Ecevit Üniversitesi (Önceden Zonguldak Karaelmas Üniversitesi)