TÜRKLERDE BOZKURT SEMBOLÜNE YÜKLENEN ANLAMIN KUTSALLIK BAĞLAMINDA DÖNÜŞÜMÜ
Bu makalede bozkurdun, çeşitli rollerle geçtiği Türk destanlarından günümüze kimi zaman doğaüstü güçlerle anılması yahut aşkın bir potansiyeli barındırması nedeniyle, Türklerin tarihsel hafızasında kutsallık bağlamında taşıdığı anlam yükü incelenmiştir. Temel olarak doğaüstü güçler atfedilen mitolojik bozkurttan, özgün ve aşkın anlamlarla harmanlanmış modern zamanların siyasal eğilimlerinde sembolleşen ideolojik bozkurda kadar, tüm zamanlar için kesintisiz bir serüven takip edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma ile, bir kavmin etnik bir unsur olarak sahiplendiği bir sembolün, kutsallık bağlamında teorik, ideolojik, pratik kullanımı ve anlamsal karşılıklarını ortaya koyarak, daha net ve somut bir şekilde anlaşılması ve benzer çalışmalar için yönlendirici bir örnek sunulması amaçlanmıştır. Bu kapsamda kaynak taraması ile kutsallık bağlamında ele alınan veriler birbiri ile ilişkilendirilerek, Dilthey’in anlamacı yöntemine başvurularak yorumlama cihetine gidilmiştir. Türk topluluklarının kadim dönemleri, Göktürkler ve İslâm dönemi ile birlikte, yakın dönemde milliyetçi ideoloji, özelde Atatürk ve ele aldığı bozkurt sembolü, ulusçu ideoloji ve ülkücü ideolojinin bir aracı olarak bozkurdun sembolik-ideolojik anlamı irdelenmiş; elde edilen bulgulardan yola çıkılarak, dönemler itibariyle sırasıyla mitolojik / olağan, millî, (menfi); yakın dönemde tümü seküler olmak üzere, millî, etnik çağrışımlı ve etnik “bozkurt motifi” olarak tipleştirmeye gidilmiştir. Anlamacı yaklaşımın kazanımları, Dilthey’in yaklaşımında öne çıkan “tipleştirme” çabası ile bir ön şablonda özetlenerek, somut bir katkı sunulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Türk mitolojisi, bozkurt, sembol, kutsallık, ideoloji
___
- Akpınar, H. (2016). Kurtların Kardeşliği CKMP’den MHP’ye Ülkücü Hareketin Kısa Tarihi. İstanbul: Kamer Yayınları
- Akurgal, E. (1956). Tarih İlmi ve Atatürk. Belleten Dergisi. XX/80, 571-584.
- Arıt, A. N. (2018). Şamanizmde Kutsal Rehberler “Nagual Sembolizmi”. 3. Basım. İstanbul: Ray Yayıncılık
- Aslan, N. (2010). Kurt Motifinin Türk Menşe Efsanelerindeki Anlamı Üzerine. Millî Folklor Dergisi. 22/87, 72-77.
- Atsız, H. N. (1990). Bozkurtlar Diriliyor. İstanbul: Baysan Basım ve Yayın Sanayii A.Ş.
- Aydın, M. (2013). Bilgi Sosyolojisi. 3. Basım. İstanbul: Açılımkitap Yayınevi
- Aydın, M. (2015). Kurumlar Sosyolojisi. 3. Basım. İstanbul: Açılımkitap Yayınevi
- Ayvazoğlu, B. (2002). Tanrıdağ’dan Hira Dağı’na Uzun İnce Yollar. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.). T. Bora (Cilt Ed.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik içinde. 1. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 541-583.
- Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. 1. Basım. Ankara: Akçağ Yayınları
- Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. 1. Basım. İstanbul: Kabalcı Yayınevi
- Deliorman, A. (2009). Türk Kültüründe Bozkurt. 1. Basım. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım
- Dikici, M. (2005). Türklerde İnançlar ve Din. 1. Basım. Ankara: Akçağ Yayınları
- Duman, M. (2012). Bozkurttan Hızır’a Türk Halk Anlatmalarında Kılavuz. Millî Folklor Dergisi. 24/96, 190-201.
- Durkheim É. (2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. F. Aydın (çev.), 2. Basım. Ankara: Eskiyeni Yayınları
- Esin, E. (1980). Böri II. Birinci Millî Türkoloji Kongresi tebliğler (06-09 Şubat 1978) içinde. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü ve Kervan Yayınları işbirliği ile, 419-452.
- Göka, E. (2006). Türk Grup Davranışı. Ankara: Aşina Kitaplar-Turmaks Yayıncılık
- Göka, E. (2011). Türklerin Psikolojisi Tarihin Ruhumuzda Bıraktığı İzler. 4. Basım. İstanbul: Timaş Yayınları
- Gökalp, Z. (2007). Türk Medeniyeti Tarihi. Y. Toker (sadeleştiren), İstanbul: Toker Yayınları
- Güneş, K. (2010). İslâm Düşüncesinde Kutsallık. 1. Basım. İstanbul: İnsan Yayınları
- Kalafat, Y. (2012). Türk Kültürlü Halklarda Mitler. Ankara: Berikan Yayınevi
- Kirman, M. A. (2011). Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü. 2. Basım. İstanbul: Rağbet Yayınları
- Oral, M. (2015). Türk Ulusunun İnşası Ortak Tarih Söylemi. 1. Basım. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi
- Ögel, B. (1988). Türkler’de Semavi Kurtlar. Türk Dünyası Tarih Dergisi. C.3, Sayı:13, 2-7.
- Ögel, B. (1998). Türk Mitolojisi Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar. Cilt 1. 3. Basım. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları
- Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Cilt II. 5. Basım. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları
- Özdoğan, G. G. (2015). “Turan”dan “Bozkurt”a Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946). 4. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları
- Özlem, D. (2019a). Bilim Felsefesi. 4. Basım. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi
- Özlem, D. (2019b). Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi. 3. Basım. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi
- Özlem, D. (2017). Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji. 1. Basım. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi
- Smith, A. (2017). Etno-Sembolizm ve Milliyetçilik. B. F. Çallı (çev.), 1. Basım. İstanbul: Alfa Basım Yayım (orijinal baskı tarihi 2009)
- Smith, A. D. (2016). Millî Kimlik. B. S. Şener (çev.), 8. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları
- Tannenbaum, D. G. ve D. Schultz. (2006). Siyasȋ Düşünce Tarihi Filozoflar ve Fikirleri. F. Demirci (çev.), Ankara: Adres Yayınları (orijinal baskı tarihi 1998)
- Türkkan, R. O. (05 Mart 1942). Bozkurtçunun Amentüsü. Bozkurt Dergisi. C. 2, Sayı: 1, s. 6.
- Ünal, T. (1994). Türklüğün Sembolü Bozkurt. İstanbul: Hamle Basın Yayın
- Yıldız, A. (2010). “Ne Mutlu Türküm Diyebilene” Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938). 4. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları
- Başlangıç: 2013
- Yayıncı: Sakarya Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Amadou THIERNO DIALLO, Zülküf ÇEVİK
TÜRKLERDE BOZKURT SEMBOLÜNE YÜKLENEN ANLAMIN KUTSALLIK BAĞLAMINDA DÖNÜŞÜMÜ
COVID-19’UN İNSAN DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN SOSYAL YAYILIM BAĞLAMINDA SINIFLANDIRILMASI
TÜRKİYE’DEKİ YOLSUZLUKLARIN SAĞLIK HİZMETLERİ İLE SOSYAL GÖSTERGELERE ETKİSİ