HÂCE-İ EVVEL ÜZERİNE BİR İNCELEME

Ahmet Mithat Efendi (1844-1912) tarafından yazılan ve Tanzimat döneminde Maarif-i Umumiye Nezareti tarafından okullarda ders kitabı olarak okutulmak üzere seçilen Hâ- ce-i Evvel, Türk eğitim ve edebiyat tarihinde adı sıklıkla anılan önemli bir eserdir. Eserin adı, Ahmet Mithat Efendi’nin didaktik/ansiklopedik yönünün bir göstergesi olarak ken- disine daha sonra unvan olarak yakıştırılmıştır. Hâce-i Evvel’in ilk iki baskısı, Bağdat’ta Vali Mithat Paşa’nın kurduğu Vilayet matbaasında hicri 1287 yılında yapılmış olup bu tarih, Ahmet Mithat Efendi’nin Bağdat’ta bulunduğu miladi 1870-1871 yıllarına tekabül eder. Eserin Bağdat baskısı, tek kitap hâlindedir. Ahmet Mithat Efendi’nin 1871 yılında İstanbul’a dönüşünden sonra eser tekrarla sekiz cüz hâlinde basılmış, dağıtılmış ve okullarda çağdaş bilim konularını ele alan ders kitabı olarak okutulmuştur. Bugüne ka- dar Hâce-i Evvel üzerine müstakil bir inceleme/araştırma yapılmamış olmasından hare- ketle bu husustaki eksikliği gidermek amacıyla ortaya koyduğumuz bu çalışmada, ese- rin analiziyle birlikte eğitim ve edebiyat tarihi açısından önemi üzerinde durulmaktadır. Hâce-i Evvel’in çalışmamıza esas olan baskısı, Ahmet Mithat Efendi’nin bizzat kendisi tarafından kurulan matbaada basılan hicri 1287 tarihli İstanbul nüshasıdır.

Anahtar Kelimeler:

Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat, Hâce-i Evvel, eğitim, edebiyat

A TREATISE ON THE HÂCE-İ EVVEL

Hâce-i Evvel (The First Teacher), written by Ahmet Mithat Efendi (1844-1912) and selected as a textbook to be taught to children by the Ministry of Education during the Ottoman Empire’s Tanzimat period, is a leading work whose name is frequent- ly mentioned in the history of Turkish education and literature. The title of the work was given to Ahmet Mithat Efendi as a title as an indicator of his didactic / encyclopedic aspect. The first two editions of the Hâce-i Evvel were made in the Province Printing House established by the Governor Mithat Pasha in Baghdad in 1870-1871 when Ahmet Mithat Efendi was there. The Baghdad edition of the work is in the form of a single book and it is extremely insufficient in terms of book quality. After Ahmet Mithat Efendi’s return to Istanbul in 1871, the work was published and distributed in eight parts with many repetitions and was used as a basic textbook on contemporary science subjects in schools. So far, there has not been an independent study / research on Hâce-i Evvel. In this study, which we have put forward in order compensate the deficiency in this matter, content analysis of the work is done and its importance in terms of education and literature history is emphasized. The edition of Hâce-i Evvel that we deal with in our study is the Istan- bul copy of Hijri dated 1287 (Gregorian dated 1870-1871), printed in the printing house established by Ahmet Mithat Efendi.

Keywords:

Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat, Hâce-i Evvel, education, literature,

PDF

___

Ahmet Mithat Efendi (1287a). Hâce-i Evvel. Bağdat: Vilayet Matbaası.
Ahmet Mithat Efendi (1287b). “Hesap”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287c). “Hendese”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287d). “Kozmoğrafya ve Tabakatü’l- Arz”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287e). “Coğrafya”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287f). “Heyet”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287g). “Hikmet”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287h). “Tarih”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (1287i). “Tarik-i Maişet”, Hâce-i Evvel. İstanbul: Muharririn Zatına Mahsus Matbaa.
Ahmet Mithat Efendi (2002). Menfa. Handan İnci (Haz.). İstanbul: Arma.
Akyüz, Kenan (1994). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İstanbul: İnkılâp.
Antel, Sadrettin Celâl (1999). “Tanzimat Maarifi” Tanzimat 1. Ankara: Millî Eğitim.
Cevdet Kudret (2004). Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman C.1. İstanbul: Dünya Kitapları.
Gündüz, Filiz (2007). “Osman Hamdi Bey md.” TDV İslam Ansiklopedisi. C.33. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1982). Son Sadrazamlar C.1. İstanbul: Dergâh.
Mitchell, S. Augustus. (1839). A system of modern geography: comprising a description of the present state of the world and its five great divisions; America, Europe, Asia, Africa, and Oceanica, with their several empires, kingdoms, states, territories, &c. .... Philadelphia: Thomas, Cowperthwait.
Okay, Orhan (2011). Edebiyat ve Edebî Eser Üzerine. İstanbul: Dergâh.
Tüzer, İbrahim (2014). Ahmet Mithat Anlatılarında Kimlik İnşası ve Modernizm, Ankara: Akçağ.
Ürekli, Fatma (2002). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları” Manas Journal of Social Studies. Vol.2, Issue.3. p.382-406.