EDVAR KİTAPLARINDA “NEVBET-İ MÜRETTEB”: METİNLERARASI BİR YAKLAŞIM
Nevbet-i müretteb, yüzlerce yıllık bir dönüşüm serüveni geçirmiş dört ya da beş bölümden oluşan döngüsel bir müzik türüdür. Yaklaşık 8. yüzyılda Bağdat’ta nuba ile başlayan ve farklı coğrafyalardaki değişmelerle farklı isimlerle günümüze kadar gelen nevbet-i müretteb; tarihsel perspektiften bakıldığında dört evrede değerlendirilebilir: Birinci evrede nuba ile ortaya çıkan bu döngüsel müzik türü, ikinci evrede çeşitli göç ve kültürlerarası etkileşimler neticesinde Kuzey Afrika’da al-ma’luf, al-âla, nawba, gibi isimlerle varlığını sürdürmüş; üçüncü evrede Anadolu, İran ve Azerbaycan’da nevbet-i müretteb ismiyle müzik çevrelerinde yüksek itibarlı bir dönem geçirmiştir. Aynı evrenin sonları olarak değerlendirdiğimiz zamanda İran’da destgâh, Azerbaycan’da mugam olarak yayılmasını sürdüren bu tür dördüncü evrede; Suriye ve Mısır’da waslah, Özbekistan ve Tacikistan’da şaşmakom olarak varlık gösterir. Bu çalışmanın amacı, uzun bir dönem müzik çevrelerinde hayli ilgi gören nevbet-i mürettebin özellikle 15. yüzyıl edvar kitaplarındaki açıklamalarını metinlerarasılık bağlamında incelemektir. Çalışmamızda Seyyid Şerif Cürcâni, Abdülkadir Merâgi, Benâi, Yusuf Kırşehrî, Hızır bin Abdullah, Alişah bin Hacıbüke, Seydî ve Necmeddin Kevkebî’nin eserlerindeki nevbet-i müretteb açıklamalarının birbirleriyle olan ilişkileri metinlerarasılık yaklaşımıyla irdelenmiştir. Bu çalışmanın sonunda nevbet-i mürettebin farklı kaynaklardaki tariflerinin birbirleriyle metinlerarasılık temelinde benzerlikler gösterdiği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler:
15. yüzyıl müzik teorisi, edvar kitapları, metinlerarasılık, nevbet-i müretteb, , nevbet-i müretteb
“NEVBET-İ MÜRETTEB” IN EDVAR BOOKS: AN INTERTEXTUAL APPROACH
Nevbet-i müretteb is a cyclical music genre consisting of four or five parts that has undergone a transformation adventure of hundreds of years. Nevbet-i müretteb, which started with the nuba in Baghdad in the 8th century and has survived under different names with changes in different geographies; From a historical perspective, it can be evaluated in four phases. This cyclical music genre, which emerged with nuba in the first phase, continued its existence in North Africa with names such as al-ma'luf, al-âla, nawba, as a result of various migrations and intercultural interactions in the second phase; In the third phase, he had a highly respected period in music circles under the name of nevbet-i müretteb in Iran and Azerbaijan. In this fourth phase, which continues to spread as dastgah in Iran and mugam in Azerbaijan, at the time we consider as the end of the same universe; It exists as waslah in Syria and Egypt, and as shashmakom in Uzbekistan and Tajikistan. The aim of this study is to examine the explanations of nevbet-i müretteb, especially in 15th century edvar books, in the context of intertextuality. In our study, the relations between the nevbet-i müretteb explanations in the works of Seyyid Şerif Cürcâni, Abdülkadir Merâgi, Benâi, Yusuf Kırşehri, Hızır bin Abdullah, Alişah bin Hacıbüke, Seydî and Necmeddin Kevkebî are examined with an intertextuality approach. At the end of this study, it has been seen that the definitions of nevbet-i müretteb in different sources show similarities with each other on the basis of intertextuality.
Keywords:
15th century music theory, edvar books, intertextuality, nevbet-i müretteb,
___
- Abbasoğlu, Z. Y. (2015). 15. yüzyıl Herat mûsikî ekolü ve Benâî’nin Risâle-i Mûsikî’si [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Öteki Yayınevi.
- Alemli, A.İ. & Doğrusöz Dişiaçık, N. (2021). Nevbet-i Müretteb’in farklı coğrafyalardaki izleri üzerine bir inceleme. Rast Müzikoloji Dergisi. 9 (2), 2823-2842.
- Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El-Matla’ adlı eseri üzerine bir çalışma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Arpad, E. (1974). Abdülkadir Merâgi. Küçük Türk İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi.
- Bardakçı, M. (1985, Aralık). Meragalı Abdülkadir’e verilen ferman ve vasıfnâmeler. Tarih ve Toplum. 24, 56.
- Çakır, A. (1999). Alişah b. Hacı Büke' nin Mukaddimetü`l Usul adlı eseri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Çakır, A. (2010). Necmeddîn Kevkebî’nin müzik teorisi. Etüt Yayınları.
- Çelik, B. B. (2001). Hızır bin Abdullah’ın Kitabü’l Edvar’ında makamlar [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehrî’nin müzik teorisi. Kırşehir Valiliği Yayınları.
- d'Erlanger, R. (1938). La musique arabe: Tome troisième. Safiyu-d-Dīn al-Urmawī. I. Aš-Sarafiyyah ou Épître à Sarafu-d-Dīn. II. Kitab-al-Adwar ou Livre des cycles musicaux. P. Geuthner.
- Karabaşoğlu, C. (2010). Abdülkâdir-i Merâgî’nin Makâsidu’l-elhân adlı eseri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Parmaksız, M. N. (2016). Bodleian kütüphanesi 127-128 numaralı Türk musikisi güfte mecmuasının incelenmesi [Yayımlanmamış doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
- Popescu-Judetz, E. (2007). Türk musıki kültürünün anlamları (B. Aksoy, Çev.). Pan Yayıncılık.
- Sevinç, M. (2020). İbnü’t-Tahhân’ın Hâvil-Fünûn ve Selvetü’l-Mahzûn adlı mûsikî eseri (Tahkik ve inceleme). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Sezikli, U. (2007). Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu'l-Elhân'ı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Tarım, Z. (2021). 16. yüzyıl sanatı içinde musiki tarihi, kaynakları ve sorunları. F. Karakaya (Ed.). Osmanlı-Türk müziğine bakışlar: tarih, teori ve icra içinde (s.363-383). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Uslu, R. (2015). Ünlü müzisyen Abdülkadir Meragi hakkında yeni bulgular. Rast Müzikoloji Dergisi, 3(1), 32-41.
- Uslu, R. (2018). Merâgi’nin son müzik eseri: Zevâid-i fevâid-i aşere. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Tolga KARACA