XI.-XIII. YÜZYILLARDA TASAVVUFUN ANADOLU’DA YAYILMASINI KOLAYLAŞTIRAN BAŞLICA FAKTÖRLER

XI. yüzyıldan çok daha önce gerek Müslümanlar gerekse Türkler, Anadolu’da askeri ve siyasi faaliyetlerde bulundular. XI. yüzyıldan itibaren ise Anadolu’ya Müslüman Türklerin akın ve göçleri, özellikle Malazgirt Savaşı sonrasında sistematik fetih hareketlerine dönüştü. Anadolu’ya bu faaliyetlerle birlikte İran, Irak ve Suriye’den çeşitli tasavvufi anlayışa sahip sûfi grupları girmeye başladı. XII. yüzyılın sonlarına kadar devam eden Anadolu’daki Müslüman Türklerin varlık mücadelesine, bu gurupların gaza ve kolonizasyon faaliyetleriyle katkıları oldu. XIII. yüzyılda ise Anadolu’da siyasi, askeri, iktisadi, kültürel ve dini alanlarda önemli değişimler meydana geldi. Demografik yapının Müslümanların lehine değişmesiyle birlikte tasavvufun kurumlarıyla birlikte hızla gelişme gösterdiği yine aynı dönem oldu. Tüm bu süreç içinde, Anadolu’da tasavvufun yayılıp gelişmesinde birbiriyle bağlantılı önemli hadiseler meydana geldi. Bu çalışmamızda, XI.-XIII. yüzyıllar arasında tasavvufun hangi koşullarda Anadolu’ya girdiğine değineceğiz. Sonrasında, Anadolu’da tasavvufun yayılmasını kolaylaştıran faktörleri maddeler halinde açıklayacağız.

Anahtar Kelimeler:

İslâm, Tasavvuf, Tarikat, Anadolu Tasavvufu, Anadolu Selçukluları

THE MAIN FACTORS FACILITATING THE SPREAD OF SUFISM IN ANATOLIA IN THE 11th- 13th CENTURIES

Before the 11 th century, both Muslims and Turks had carried out military and political activities in Anatolia. From the 11 th century on, the influx and immigration of Muslim Turks into Anatolia turned into systematic conquest movements especially after the Battle of Malazgirt. Along with these activities, various groups of Sufism in Iran, Iraq and Syria have begun to enter into Anatolia. These groups contributed to the struggle of the Muslim Turks in Anatolia until the end of the 12 th century with the activities of jihad and colonization. In the 13th century, significant changes took place in the political, military, economic, cultural and religious areas of Anatolia. It was also the same period that Sufism has been developing rapidly with its institutions, as demographic superiority has changed in favor of Muslims. In this whole process, important events related to each other occurred in the spread and development of sufism in Anatolia. In this study, we will mention under which conditions Sufism entered Anatolia during the 11th- 13th centuries. Then, we will explain the factors that facilitate the spread of Sufism in Anatolia.

Keywords:

Islam, Sufism, Religious order, Anatolian Sufism, Anatolian Seljuks,

PDF

___

Abdurrahman Câmî. (1998). Nefahâtü’l-Üns; Evliya Menkıbeleri. (S. Uludağ, M. Kara, Dü, & L. Çelebi, Çev.) İstanbul: Marifet Yayınları.
Ahmed Bin Mahmud. (1977). Selçuk -Nâme (Cilt II). (E. Mercil, Dü.) İstanbul: Tercüman Yayınları.
Ahmet Eflâkî. (1973). Âriflerin Menkıbeleri (Menakib al-Ârifin) (Cilt I). (T. Yazıcı, Çev.) İstanbul: Hürriyet Yayınları.
Akdağ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadî ve İctimaî Tarihi (3 b., Cilt 1). İstanbul: Tekin Yayınevi.
Anonim. (2014). Tarîh-i Âl-i Selçuk; Anonim Selçuknâme. (H. İ. Gök, & F. Coşkuner, Dü) Ankara: Atıf Yayınları.
Ay, R. (2006, Bahar). Ortaçağ Anadolu’sunda Bilginin Seyahati: Talebeler, âlimler ve dervişler. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar(3), 17-53.
Ay, R. (2008). Anadolu’da Derviş ve Toplum: 13-15.yüzyıllar. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Babinger, F., & Köprülü, M. F. (1996). Anadolu’da İslamiyet. (R. Hulusi, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
Barkan, Ö.L. (1993). Kolonizatör Türk Dervişleri. İstanbul: Hamle Yayınları.
Bayram, M. (2005). Danişmend Oğullarının Dinî ve Millî Siyaseti. S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi(18), 131-147.
Cahen, C. (2008). Türkler Nasıl Müslüman Oldular. (T. Andaç, N. Uğurlu, Çev.) İstanbul: Örgün Yayınevi.
Cahen, C. (2012). Osmanlılardan Önce Anadolu (4.b.). (E. Üyepazarcı, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Çamuroğlu, R. (1990). Tarih, Heterodoksi ve Babailer. İstanbul: Der Yayınları.
Çiftçioğlu, İ. (2008, Kış). Orta Asya-Anadolu İlim ve Kültür Köprüsü (XI-XVI. Yüzyıllar). Bilig(44), 143-172.
Devletşah. (1977). Devletşah Tezkiresi (Tezkiretü'ş—Şuarâ) (Cilt II). (N. Lugal, Çev.) Kervan Yayın ve Kitapçılık Neşriyat.
Dikici, M. (1998). Anadolu’da Türkler: Anadolu’ya Türk Göçleri. İstanbul: Burak Yayınevi.
Divitçioğlu, S. (1996), Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu. İstanbul: Eren Yayıncılık.
Engin, A.G. (1991), Tarikatlar Ansiklopedisi. Milliyet.
Gordlevski, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti.(A. Yaran, Çev) Ankara: Onur Yayınları.
Gregory Abû’l-Farac. (1987). Abû’l-Farac Tarihi (2. b., Cilt II). (Ö. R. Doğrul, Çev.) Ankara: TTK.
Güngör, E. (1993). İslam Tasavvufunun Meseleleri (5.b.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
İbn Bîbî. (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme) (Cilt I). (M. Öztürk, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İbn Bîbî. (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme) (Cilt II). (M. Öztürk, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İbn Kesir. (1995). el-Bidaye ve’n-Nihaye (Büyük İslâm Tarihi) (Cilt XII). (M. Keskin, Çev.) İstanbul: Çağrı Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Kara, M. (2016, Nisan). Anadolu Topraklarında Tasavvuf Kültürü. Sabah Ülkesi,(47). 50-53. Erişim adresi: http://www.sabahulkesi.com/
Kara, S. (2002). Anadolu Selçuklularında din ve din kurumları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no: 110266)
Kayaoğlu, İ. (1990). Mevlana'nın Çağdaşı Derviş Tarikatları, Babalar, Kalenderler ve Diğerleri. A.Ü. İlahiyat Fakültesi, 31, 147-155.
Kayıklık, H. (2011). Tasavvuf Psikolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî. (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. (M. Öztürk, Çev.) Ankara: TTK.
Köprülü, M.F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (3.b.). Ankara: TTK.
Köprülü, M.F. (2011). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu (6.b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
Köprülü, M.F.( 1980). Türk Edebiyat Tarihi (2.b). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Muhyiddin İbn Arabi. (2002). Endülüs Sufileri. (R. Algan, Çev.) İstanbul: Dharma Yayınları.
Müneccimbaşı Ahmed Dede. (1974). Müneccimbaşı Tarihi (Sahaif-ül-Ahbar fi Vekayi-ül-a'sar) (Cilt I). (İ. Erünsal, Çev.) İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
Ocak, A.Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik, Kalenderiler. Ankara: TTK.
Ocak, A.Y. (1996). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ocak, A.Y. (2010). Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası. İstanbul: Timaş Yayınları.
Ocak, A.Y. (2011). Babailer İsyanı. İstanbul: Dergah Yayınları.
Piyadeoğlu, C. (2017). Sultan Alp Arslan (Fethin Babası) (2. b.). İstanbul: Kronik.
Roux, J. P. (2008). Türklerin Tarihi (5. b.). (A. Kazancıgil, & L. Arslan-Özcan, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Sevim, A. (1987). Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara : TTK.
Sümer, F. (1969). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, 1-147.
Süryanî Mihail. (1944). Süryanî Patrik Mihail’in Vekayinâmesi II. Kısım (1042-1195). (H. D. Andreasyan, Çev.) Ankara: TTK'da henüz yayınlanmamış tercümesi.
Şeker, M. ( 2007). Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşması(6.b.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Trimingham, J. S. (1971). The Sufi Order in Islam, London: Oxford University press.
Turan, O. (1969). Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti (2.b). İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
Turan, O. (1980). Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
Turan, O. (2009). Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi (18.b.) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Uzunçarşılı, İ. H. (1948). XII. ve XIII. asırlarda Anadolu’daki Fikir Hareketleri İle İçtimai Müesseselere Bir Bakış. III. Türk Tarih Kongresi (15-20 Kasım 1943) : Kongreye Sunulan Tebliğler (s. 287-306). Ankara: TTK Basımevi.
Ülken, H.Z. (2007). Türk Tefekkürü Tarihi (3.b.).İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Üremiş, A. (2010). Türkiye Selçuklularında Bazı Sünnî Tasavvuf Hareketleri. S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi(28), 295-328.
Yazıcı, N. (2011). İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi (9.b.). Ankara: TDV Yayınları.
Yılmaz, H.K. (2004). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar (10.b.). İstanbul: Ensar Neşriyat.
Zerrinkub, A. ( 2014). Tarihsel Perspektifiyle İran Tasavvufu.(N.Altun, Çev.)İstanbul: Önsöz yayıncılık.