19.Yüzyıl mezbaha reformu ve Osmanlı’daki yansımaları

Şehirlerin iaşesini sağlamak, yönetim şekilleri ne olursa olsun devletlerin temel kaygılarından olmuştur. Devlet yöneticileri, meşruiyetlerini sağlamanın yolu olarak halkın temel gereksinimlerinden olan besin ihtiyacını karşılamaya ve bu konuda gerekli düzenlemeleri yapmaya hassasiyet göstermişlerdir. Alman kimyager Justus von Liebig’in eti “yüksek protein kaynağı” olarak tanımlamasının ardından et, iaşenin en temel unsurlarından birine dönüşmüştür. Et, çalışma koşullarının gerektirdiği fiziki dayanıklılık ve gücü sağlaması bakımından özellikle işçi sınıfının diyetlerinin en başında gelmeye başlamıştır. Nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan bu sınıfın ihtiyaç duyduğu söz konusu kaynağın sağlıklı, ucuz ve bol miktarda temini ise, devletler için ciddi bir yükümlülüğe dönüşmüştür. Halkın et ihtiyacını önceleri şehir merkezinde bulunan, kesim işlemini dükkânının avlusundaki alanlarda gerçekleştiren özel kasaplar karşılamıştır. Ne var ki şehirlerin büyüyüp kalabalıklaşmasıyla birlikte artan et talebi, her gün çok fazla sayıda çiftlik hayvanının şehirlerin merkezinde kesilmesine yol açmıştır. Yarattığı rahatsız edici görüntünün yanı sıra sağlıksız çevre koşullarına sebep olması, hayvan kesim faaliyetini acil müdahale gerektiren bir soruna dönüştürmüştür. On sekizinci yüzyıldan itibaren bu sorun, hümanistlerin de girişimiyle bir reform kapsamında değerlendirilmeye başlanmıştır. Et iaşesinin halkın sağlığını tehdit etmeyen ve şehrin görseline zarar vermeyen koşullarda yapılmasını sağlamak için, devlet eliyle halk mezbahaları açılmıştır. Bu bağlamda bu çalışmada, et temini sorununa cevaben ortaya çıkan mezbaha reformu ele alınmıştır. Bu reform kapsamında Avrupa’nın en büyük metropollerinden olan Viyana, Berlin, Londra ve Chicago şehirleri bol hayvan stoğu bulundurmaları ve yoğun bir kesim faaliyetini sürdürmeleri bakımından incelenmiştir. Aynı dönemler içinde Osmanlı’daki dinamikler araştırılmış, bu örnekler üzerinden yapılan kıyaslamalarla Osmanlıdaki mezbaha reformunun özgün yönleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kasap, Mezbaha Reformu, Osmanlı Devleti

19th century slaughterhouse reform and its reflections in the Ottoman Empire

Providing food supplies has been one of the main concerns of the states, regardless of their regime. State administrators, as a way to ensure their legitimacy, were sensitive to meet the basic needs of the people and to make the necessary arrangements in this regard. After German chemist Justus von Liebig defined meat as a high protein source, the meat became one of the most basic nutritional resources the state had to provide. As it provides physical endurance and power required by working conditions, meat began to come first in the diets of the working class. Providing healty, cheap and abundant meat source, which is a need of the workin class –the majority of the population- turned into a serious obligation for states. Formerly, the meat required by the public was supplied by private butchers who performed the slaughtering in the areas of their shop’s courtyard. However, the increasing demand for meat due to the growth of the cities, led to the large number of farm animals being cut at the center of the cities every day. Thus, animal slaughtering turned into a problem requiring immediate intervention because it created an uncomfortable appearance and caused unhealthy environmental conditions. From the eighteenth century onwards, this problem began to be considered within the framework of a reform. The attempts of humanists were also influential in this evaluation. To provide meat in conditions that did not threaten the health of the people and did not harm the visual of the city, public slaughterhouses were opened. In this context, in this study, the slaughterhouse reform that emerged in response to the problem of the supply of meat was discussed. Within the scope of this reform, the cities of Vienna, Berlin, London and Chicago, which are among the largest metropolises in Europe, were examined. The reason for choosing these cities was that they had in abundant stock of farm animals and that slaughtering work was quite dense in these cities. In the same periods, the dynamics of the Ottoman Empire were researched and the original aspects of the Ottoman slaughterhouse reform were tried to be revealed through the comparisons made on these examples.

Keywords:

Butcher, Slaughterhouse Reform, Ottoman State,

PDF

___

1.Fitzgerald AJ. A social history of the slaughterhouse: From inception to contemporary implications. Human Ecology Review. 2010; 17(1):58-69.
2.Brantz D. Animal bodies, human health, and the reform of slaughterhouses in nineteenth-century Berlin. In: Lee PY, editor(s). Meat, Modernity, and the Rise of the Slaughterhouse.1st ed. United States of America: University of New Hampshire Press; 2008. p. 71-89.3.Saunders LZ. Virchow’s contributions to veterinary medicine:celebrated then, forgotten now. Vet. Pathol.. 2000 May;37(3):199-207. Doi.org/10.1354/vp.37-3-199.
4.Mitsuda T. Entangled histories: German veterinary medicine, c.1770-1900. Med. Hist., 2017;61(1):25-47. Doi:10.1017/mdh.2016.99.
5.Abbott E, Breckinridge SP. Women in industry: The Chicago stockyards. Journal of Political Economy. 1911 Oct.;19(8):632-654).
6.Gavit CD. U.S.slaughterhouse industry: Masculinity, violence, and a call for feminist intervention. The University of Texas at Austin, thesis for the degree of Master of Arts; 2016.
7.Maclachlan I. A bloody offal nuisance: the persistence of private slaughter-houses in nineteenth-century London. Urban History. 2007; 34(2): 227-254.
8.Nieradzik L. Butchering and the transformation of work in the 19th century:The Viennese slaughterhouse Saint Marx. International Journal of Humanities and Social Science. 2012 September;2(17):12-16.
9.Kökdaş İ. Celeps, butchers and the sheep: The worlds of meat in Istanbul in the sixteenth seventeenth centuries. Sabancı Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Forthcoming 2007.
10.Öztel M. Tanzimat Dönemi ve sonrasında İstanbul et piyasasını düzenlemek için alınan tedbirler. History Studies, 2013;5(5):149-175.
11.Güran T. 19. yüzyılda Osmanlı ekonomisi üzerine araştırmalar.1st ed. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları; 2014.
12.Kal’a A. Osmanlı Devleti’nde İstanbul’un et ihtiyacının temini için kurulan kasap ve celep teşkilatları (XIV, XVII ve XVIII. asırlarda). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İktisat Tarihi Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Forthcoming 1985.
13.Doğru H. Rumeli’de celep-keşanlar. XIII. Türk Tarih Kongresi. 1999 Ekim 04-08;3(3):1675-1690.
14.Türkhan MS. 18. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’un et iaşesinin temini: Hassa Kasabbaşılık Kurumu. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Forthcoming 2006. 15.Faroqhi S. Osmanlı’da kentler ve kentliler. 5th ed. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2004. 16.Merçil E. Türkiye Selçuklularında meslekler. 1.st ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; 2000.
17. Melikoğlu Gölcü B, Osmanağaoğlu Sanal Ş, Kızıltepe A. Karaağaç mezbahasının tarihsel gelişimi üzerine bir çalışma. Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı Dergisi. 2011 Aralık;2(4):5-13.
18. Ortaylı İ. Tanzimat Devrinde Osmanlı mahalli idareleri (1840-1880). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; 2000.
19. Başkanlık Osmanlı Arşivi İdare Maarif Evrakı (BOA.İ.MF). Dosya No/Gömlek No:13/13.
20. Başkanlık Osmanlı Arşivi Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı (BOA.TFR.I.MN). Dosya No/Gömlek No:162/16131.
21. Düstûr, Dersaadet Belediye Kanunu, 1(4), 27 Ramazan 1294.
22. Düstûr, Vilayat Belediye Kanunu, 1(4), 27 Ramazan 1294.
23. Başkanlık Osmanlı Arşivi Cevdet Belediye Evrakı (BOA. C. BLD.) Dosya No/Gömlek No:152/7552.
24.Başkanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (BOA.A.MKT.MVL). Dosya No/Gömlek No:74/17.
25.Başkanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (BOA.A.MKT.NZD). Dosya No/Gömlek No: 368/11.
26. Başkanlık Osmanlı Arşivi Meclis-i Vala Evrakı (BOA. MVL). Dosya No/Gömlek No: 1046/55.
27. Başkanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA.DH.MKT.). Dosya No/Gömlek No: 1634//68.
28. Başkanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (BOA.DH.MKT.). Dosya No/Gömlek No: 2908/92.
29.Başkanlık Osmanlı Arşivi Babıali Evrak Odası Tasnifi (BOA.BEO). Dosya No/Gömlek No:161844.
30.Başkanlık Osmanlı Arşivi Babıali Evrak Odası Tasnifi (BOA.BEO). Dosya No/Gömlek No:2066/154930.
31.Başkanlık Osmanlı Arşivi Babıali Evrak Odası Tasnifi (BOA.BEO). Dosya No/Gömlek No:833/62455.
32.Başkanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü Evrakı (BOA.DH.UMVM). Dosya No/Gömlek No:98/17.
33.Başkanlık Osmanlı Arşivi Rumeli Müfettişliği Arzuhaller (BOA.TFR.I.ŞKT). Dosya No/Gömlek No:144/14385.
34.Lee PY. Introduction. In: Lee PY, editor(s). Meat, Modernity, and the Rise of the Slaughterhouse.1st ed. United States of America: University of New Hampshire Press; 2008. p. 1-12.